Günlük hayatta yaptığımız herhangi bir işi ortamda başkaları da yer alınca veya izlendiğimizi fark ettiğimizde daha yüksek bir performans gösterdiğimizi bilmeyen yoktur. Sosyal kolaylaştırma sadece insan dünyasını değil aynı zamanda karıncalar gibi sosyal yaşam formlarına sahip canlılarda da görülen bir olaydır. Sosyal kolaylaştırma etkisi sosyal psikolojide gündelik hayatta oldukça yaygın ve sık bir şekilde karşılaştığımız insan davranışlarından birini ifade eder. İngilizce olarak literatürde “social facilitation” olarak yer alan kavram “Ringelmann etkisi” denilen sosyal kaytarma davranışının tam tersidir.
Sosyal kolaylaştırma etkisi ilk olarak Amerikalı Psikolog Norman Triolett tarafından gündeme getirilmiştir. Triplett, 1898 senesinde bisiklet yarışçıları üzerinde yaptığı bir araştırmada yarışçıların izleyiciler tarafından izlenilen noktalarda performanslarını normalden çok daha fazla arttırdıklarını tespit etmiştir. Triplet bu durumu daha sonra deneysel bir ortamda çocukların yer aldığı bir makara sarma testi gerçekleştirmiştir. Bu test neticesinde bir arada aynı işi yaparken ki performanslarının söz konusu işi tek başlarınaykenkine göre çok daha
yüksek bir performansla yaptıklarını gözlemler.
Triplett’ten sonra sosyal kolaylaştırma etkisi üzerine çok daha fazla kişi çalışma yapar ve bu etkinin oldukça kompleks bir form taşıdığı ortaya çıkarılır. Sosyal Kolaylaştırma etkisi temelde iki etkinin birleşimini ifade eder. Seyirci etkisi(audience effect) ve etkileşim/ortak eylem etkisi (coaction effect). Seyirci etkisinde olay, kişinin gerçekleştirmekte olduğu işi ortamda gözlemciler varken ve yokkenki duruma göre davranışlarına bambaşka ölçüde yansıtmasını belirtir. Ortamda bizi izleyen dolayısıyla değerlendiren kişiler varken performansımız doğrudan bir artış gösterir. Seyirci etkisi, gerçekleştirmekte olduğumuz işin yapıldığı ortamda başkalarının nötr varlığını değil etkin bir şekilde imalar veya değişik yargılar yoluyla üzerimizde etkili olduğu durumları dile getirir. Seyirci etkisinde meydana gelen davranış değişikliğinin iki sebebi vardır: Performansımızın ölçülüyor/değerlendiriliyor olması, kendimizi ispatlama gayreti.
Etkileşim veya ortak eylem etkisi ise sosyal kolaylaştırma etkisinin en dikkat celp eden kısmıdır. Halk arasında “elle gelen düğün bayram” ifadesi bu etkiyi izah etmek adına oldukça faydalıdır. Etkileşim etkisinde ifade edilen durum şudur: herhangi bir eylemi tek başımızayken çok daha düşük bir performans ve eforla gerçekleştirirken bir grup içinde gerçekleştirdiğimizde ise çok daha belirgin bir gayret ve performans sergileriz. Tirplett tarafından da yapılan gözlemde bisikletçilerin seçilmesinin sırrı bu olsa gerek zira bisiklet yarışı her bir katılımcının bir diğerine göre performans arttırdığı bir faaliyet akışına sahiptir.
Norman Triplett’ten sonra sosyal kolaylaştırma etkisi üzerinde çalışmalarıyla bu etkiye katkı sağlayan önemli isimler vardır:
Bu isimlerden ilki Floyd Allport’tur.Sosyal kolaylaştırma etkisini ilk ileri süren Triolett olsa da “sosyal kolaylaştırma(social facilitation) terimini ilk kez kullanan Allport’tur. Allport, 1924 senesinde sosyal kolaylaştırma etkisine dair birçok deney yaptı. Allport’un deneylerinden ortaya çıkan genel sonuç büyük oranda aynıydı.” Benzer işi yapan kimselere bir arada ve seyirci gözlemi altındayken yalnız durumdakine göre daha yüksek performans göstermekteydi.”
Sosyal kolaylaştırma etkini ele alan ikinci önemli isim Roberet Zajonc’tur. Zajonc, sosyal kolaylaştırmanın bir başka yönü olan “sosyal engellemeyi” (Sosyal İnhibisyon) ortaya koymuştur. 1956 senesinde yaptığı deneylerde sosyal kolaylaştırma etkisinin sadece sıkı pratikle geliştirilmiş, aşina olunan ustalık seviyesindeki basit işlerde olumlu bir performans artışı sağladığını ortaya koymuştur. Eğer yapılmakta olan iş, ustalık seviyesinde bir pratiğe sahip değilse yani ilk defa yapılıyorsa ve kompleks bir yapıya sahipse seyirci etkisi ve etkileşim/ortak eylem kişinin daha fazla hata yapmasına yol açmaktadır. Zajonc bu durumu sosyal engelleme olarak ifade etmiştir.Zajonc, yaptığı çokça deneyden sonra sosyal kolaylaştırma teorisinin yeni boyutlarını da hesaba katarak “Aktivasyon teorisini” ileri sürmüştür. Zajonc bu teorisiyle iş yaparken başka insanların varlığının hem performans artışına hem de azalmasına vurgu yapan ilk bilim insanı olmuştur. Özetle Zajonc yapılması gereken bir işin ortamını belirlerken işin niteliğinin önemine vurgu yapar. Şayet iş basit ve önceden yapılarak belli bir seviyeye gelinmiş nitelik taşıyorsa bu işi yapmak ve daha yüksek verim elde etmek adına ortak eylem şeklinde grup halinde yaptırmak daha doğru olacaktır. Ancak yapılmakta olan iş onu yapacak kişi tarafından yeterince deneyimlenmemişse seyircinin varlığı yapılan iş açısından verim düşüklüğüne veya muhtemel kaza risklerine sebep olabilir.
Zajonc’tan sonra sosyal kolaylaştırma etkisi üzerinde yapılan çalışmalarla bu etkiyi açıklayan veya farklı boyutlarını ifade eden çok sayıda teori ileri sürülmüştür. Uyanıklık teorisi, hipotezi izleme teorisi, zorluk ve tehdit hipotezi, dikkat dağınıklığı hipotezi… bunlardan başlıcalarıdır.
Sosyal Kolaylaştırma Etkisinin Önemi Nedir?
Sosyal bir varlık olan insanın başarı, mutluluk veya başarısızlığı, mutsuzluğu çoğu zaman önemli oranda sosyopsikolojik ilişkilerinde yatar. İş yaşamından eğitime, her türden halkla ilişkiler uygulamalarına kadar son derece etkili bir kuralı bilmek ve ona göre kararlar almak profesyonel insan ilişkileri için oldukça önemlidir. Yapılan işi daha verimli hale getirmek, insanların gerçek potansiyellerine ulaşmalarını kolaylaştırmak, karşılaştıkları sosyal engelleri aşmalarına yardımcı olmak adına sosyal kolaylaştırma teorisinin ortaya koyduğu verilerden yararlanmak aklın yolunu takip etmek olacaktır. Sosyal kolaylaştırması hayatın farklı alanlarındaki karar ve uygulamalardaki yol göstericiliğinin yanında insan davranışlarını 
anlamak için de mühimdir.
Sosyal kolaylaştırma etkisinin belki de en çok dikkat edilmesi gereken yer eğitim-öğretim ortamlarıdır. Profesyonel bir öğretmen öğrencilerini tahtaya kaldırırken onların öğrenme seviyelerine özellikle dikkat etmelidir. Başkalarının varlığı altında maksimum uyarılma yaşayan öğrenci aktarması istenilen bilgilere hakimse diğer öğrencilerin varlığı öğrencinin performansı ve verimliliğini arttıracaktır. Ancak öğrenci kendisinden sunması istene konuya hakim değilse bu durumda öğrenme hevesi ve mevcut potansiyeli sosyal engellemeye maruz kalacaktır.
Kaynakça:
https://www.simplypsychology.org/Social-Facilitation.html
http://www.yonetselzihin.com/orgutsel-davranis/seyirci-ve-etkilesim-etkileriyle-sosyal-kolaylastirma/.html
https://www.psychestudy.com/social/social-facilitation-theory
Yazar: Erdal Uğur