Status epileptikus (SE), çok ciddi bir nöbet tipidir. Nöbet uzunlukları birbirine benzer ve bir süre sonra nöbet sona erer. SE, durmayan nöbetlere verilen addır. SE, epilepsinin en aşırı şekli olarak kabul edilir veya ciddi bir beyin hastalığının bir özelliği olabilir. Bu bozukluklar, beyin dokusunun inme veya enflamasyonunu içerir. 2012 yılında yapılan bir incelemeye göre SE, yılda 100.000 kişi başına 41 kişide görülmektedir.
Hastalığın Tanımının Değişimi
SE, 2015 yılında nöbet sınıflandırmasının revizyonunun bir parçası olarak yeni bir tanım almıştır. Bu tanım, nöbetlerin teşhisini ve yönetimini kolaylaştırmaya yardımcı olmak içindir. Önceki tanımlar, SE’nin ne zaman tedavi edileceği, uzun süreli yan etkilerin veya komplikasyonların başlaması muhtemel olduğunda belirli zaman noktaları sağlamamıştır. Epliepsia dergisinde yayınlanan SE’nin yeni tanımı, nöbet sonlandırmasından sorumlu mekanizmaların başarısızlığından veya anormal olarak uzun süreli nöbetlere yol açan mekanizmaların başlatılmasından yani t1 zamanından sonra ortaya çıkan bir durumdur. Nöronal ölüm, nöronal yaralanma ve nöronal ağların nöbetlerin türüne ve süresine bağlı olarak değişmesi de dâhil olmak üzere t2 zaman noktasından sonra uzun vadeli sonuçları olabilecek bir durumdur.
Zaman noktası t1, tedavinin başlaması gereken noktadır. Ve zaman noktası t2, uzun vadeli sonuçların ortaya çıkabileceği noktadır. Zaman noktaları, kişinin konvülsif veya konvülsif olmayan SE olmasına bağlı olarak değişir.
Konvülsif ve Konvülsif Olmayan SE
Konvülsif SE, daha yaygın bir SE tipidir. Bir kişi uzun süreli veya tekrar eden tonik-klonik nöbetler geçirdiğinde ortaya çıkmaktadır. Bu, yoğun bir epileptik nöbet ve neden olabilir. Nöbetlerde görülen belirtiler arasında aşağıdakileri sıralayabiliriz;
• Ani bilinçsizlik
• Kas sertleşmesi
• Kol veya bacaklarda hızlı hareket
• Mesane kontrolünün kaybı
• Dil ısırması
Konvülsif SE ne zaman oluşur:
• Tonik-klonik nöbet beş dakika veya daha uzun sürdüğünde
• Bir kişi birinci nöbet iyileşmeden önce ikinci bir nöbet geçirdiğinde
• Bir kişi 30 dakika veya daha uzun süre nöbet geçirdiğinde
SE için önerilen yeni tanım için, t1 zaman noktası beş dakika ve t2 zaman noktası 30 dakikadır.
Konvülsif olmayan SE ne zaman oluşur:
• Bir kişinin uzun süreli veya tekrarlayan devamsızlığı varsa veya fokal yetersizliğe sahipse karmaşık kısmi olarak da bilinen nöbetler oluştuğunda
• Bir kişinin ne olup bittiğinin farkında olmadığında veya bilinçsiz olduğunda
Konvülsif olmayan SE semptomlarının konvülsif SE semptomlarından daha zordur. Tıp camiasının ne zaman tedavi edileceği veya uzun vadeli sonuçların ne zaman başlayacağı konusunda belirli zaman noktaları yoktur.
SE’ye Sebep Olan Husus Nedir?
Epilepsi Vakfı’na göre, nöbet ya da SE hastalarının sadece yüzde 25’inde epilepsi vardır. Ancak epilepsili kişilerin yüzde 15’inde bir noktada SE bölümü olarak seyreder ve genelde durum ilaçlarla iyi idare edilmediğinde ortaya çıkan bir durumdur. SE vakalarının çoğu, 15 yaşın altındaki çocuklarda, özellikle de ateşi yüksek olan küçük çocuklarda, 40 yaşın üzerindeki yetişkinlerde özellikle inme geçiren kişilerde SE sebebidir.
SE’nin diğer olası nedenleri arasında şunlar vardır:
• Düşük kan şekeri
• HIV
• Kafa travması
• Ağır alkol veya uyuşturucu kullanımı
• Böbrek veya karaciğer yetmezliği
SE Nasıl Teşhis Edilir?
Doktorlar, SE teşhisi için aşağıdakileri önerebilir:
• Glukoz ve elektrolit seviye testleri
• Bir tam kan sayımı
• Böbrek ve karaciğer fonksiyon testleri
• Toksikolojik tarama
• Arter kan gazı testleri
Diğer olası testler şu şekildedir:
• Elektroensefalografi
• Kan kültürleri
• İdrar tahlili
• BT taraması veya beynin MR’ı
• Göğüs röntgeni
Konvülsif olmayan SE’yi teşhis etmek zor olabilir, çünkü durum psikoz ve ilaç zehirlenmesi gibi diğer durumlar için yanlış olabilir.
Tedavi Seçenekleri
SE tedavisi, evde veya hastanede tedavi edilme şekline göre değişebilmektedir. Tedavi şekilleri aşağıdaki gibidir;
Evde birinci basamak tedavi
Evde nöbet geçiren bir kişi tedavi ediliyorsa, aşağıdakiler yapılmalıdır:
• Kişinin kafasının korunduğundan emin olunmalı.
• Kişiyi tehlikeden uzak tutulmalı.
• Gerektiği gibi canlandırılmalı.
• Bunu yapmak için eğitilmişse midazolam kişinin yanağında veya burnunda uygulanır, bir damlalık kullanarak veya diazepam kişinin rektumuna jel şeklinde enjekte edilir gibi acil ilaçlar verilmelidir.
Aşağıdaki durumlarda herhangi bir nöbet geçiren birine ambulans çağrılması gerekebilir.
• İlk nöbet ise
• Nöbet beş dakikadan uzun sürdüğünde (bu her zamanki olmadığı sürece).
• Birden fazla tonik klonik nöbet, arada bir iyileşme olmadan hızlı bir şekilde art arda gerçekleştiğinde
• Kişi yaralandığında
• Başka herhangi bir nedenle acil tıbbi bakıma ihtiyaç duyulduğu düşünüldüğünde
Hastanede Tedavi
Hastanede ilk seçenek tedavinin aşağıdakilerden oluşması muhtemeldir:
• Yüksek konsantrasyonlu oksijen ve ardından entübasyon uygulanır
• Kalp ve solunum fonksiyonlarının değerlendirilmesi yapılır
• Nöbet aktivitesini baskılamak için intravenöz (IV) diazepam veya lorazepam kullanılır
IV lorazepam işe yaramazsa, beyindeki ve sinir sistemindeki elektriksel aktivitenin baskılanması için IV fenobarbital veya fenitoin verilebilir. Hastane personeli ayrıca, kan gazı, böbrek fonksiyonu, karaciğer fonksiyonu, AED seviyeleri, kalsiyum ve magnezyum gibi gerekli acil durum incelemelerini gerçekleştirebilir.
SE Komplikasyonları
SE’li kişilerde kalıcı beyin hasarı ve ölüm riski artmaktadır. Epilepsili kişilerde ayrıca epilepside (SUDEP) beklenmedik ölüm riski çok azdır. Mayo Clinic’e göre, her yıl epilepsili yetişkinlerin yaklaşık yüzde 1’i beklenmedik şekilde hayatını kaybetmektedir.
SE Yönetimi İçin İpuçları
SE tıbbi bir acil durum olarak kabul edilir ve tıp uzmanları tarafından tedavi edilmelidir. Ancak, eğer uygun şekilde eğitilmişlerse, acil durum ilaçları verebilir.
Epilepsi hastalarının tümü, acil durum tedavisi ile ilgili bir bölüm içeren kişisel bir bakım planına sahip olmalıdır. Bakım planında aşağıdakilere yer verilmelidir:
• İlaç kullanımı dozajları
• İlaç ne kadar verilmelidir
• Daha sonra hangi adımlar atılmalıdır
Epilepsi hastası olan kişi bakım planını doktoru veya hemşiresi ile birlikte yapmalıdır. Bu, acil tedavi için bilgilendirilmiş onaylarını vermelerini sağlayan bir durumdur. Bir kişinin nöbetleri her zaman beş dakikadan biraz daha uzun sürerse ve kendi kendine sona eriyorsa, hiçbir işlem yapılmasına gerek olmayabilir. Bir kişinin daha önce acil durum ilaçları gerektiren daha uzun nöbet geçirmesi durumunda bir acil bakım planı hayati önem taşımaktadır.
Kaynakça:
mayoclinic.org
aafp.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu