Travmatik beyin hasarı kafaya alınan ani, şiddetli darbeler veya sarsıntılar beyinde hasara neden olduğunda gerçekleşir. Birçok farklı ülkede yaşayan insanların sakat kalmasının ve ölmesinin en önemli nedeni olan travmatik beyin hasarında beyin kafatasının iç kısmı ile çarpıştığında beyin morarması, sinir liflerinin yırtılması ve kanama meydana gelebilir. Kafatası kırılırsa, kırık bir kemik parçası beyin dokusuna nüfuz edebilir. Kırık yaratabilecek kafa travmalarının nedenleri arasında düşme, spor yaralanmaları, ateşli silah yaralanmaları, fiziksel saldırı ve trafik kazalarını yer alabilir. Belirtilerin şiddeti beynin hangi kısmının etkilendiğine, belirli bir yerde veya yaygın bir alanda olup olmadığına ve hasarın derecesine bağlıdır. Hafif vakalarda geçici zihin karışıklığı ve baş ağrısı oluşabilir. Ciddi hasarlar bilinç kaybı, amnezi, sakatlık, koma ve ölüme neden olabilir. 
Ebeveynler, veliler ve öğretmenler, çocukların düzgün bir şekilde denetlendiğinden, spor ve diğer aktiviteler sırasında uygun güvenlik ekipmanlarının kullanıldığından emin olmalıdır. Bir kafa travmasında veya şüpheli travmatik beyin hasarında tıbbi yardıma ihtiyacı vardır.
Travmatik Beyin Hasarının Belirtileri
Belirti ve bulgular aniden, 24 saat içinde veya yaralanmadan günler veya haftalar sonra ortaya çıkabilir. Bazen belirtiler hafiftir. Bir problem fark edilse de yaralanmayla ilgili olmayabilir. Bazı kişilerde travmatik bir beyin hasarı sonrası belirti yok gibi görünse de durum daha sonra kötüleşebilir. Travmanın etkileri fiziksel ve psikolojik olabilir. İlk fiziksel etkiler morarma ve şişliktir. Beyindeki artan basınç şunlara neden olabilir:
*Beyin dokusuna zarar verir çünkü kafatasına doğru basınç yapar veya beynin bir parçası diğerini iter.
*Kan damarları üzerindeki basınç, beyin hücrelerine oksijen ve gerekli besinleri sağlama yeteneklerini azaltır.
İç kanama: İç kanama belirtileri kulakların arkasında veya gözlerin çevresinde morarmadır. Bunlar ciddi veya hayati tehlike oluşturan bir yaralanmaya işaret edebilir. İç kanamada acil tıbbi yardıma ihtiyaç vardır.
Ciddi yaralanmalara işaret edebilecek diğer belirtiler şunlardır:
*Bilinç kaybı
*Kasılmalar veya nöbetler
*Tekrarlanan kusma
*Konuşma bozukluğu
*kollarda, bacaklarda, ellerde veya ayaklarda zayıflık veya uyuşma
*Ajitasyon
*Koordinasyon kaybı
*Genişlemiş gözbebekleri
*Uykudan uyanamama
*Şiddetli baş ağrısı
Aşağıdaki belirti ve bulgular da acil tedaviye ihtiyaç duyulduğunu gösterebilir:
*Bilinç bulanıklığı
*Ruh halindeki değişiklikler
*Hafıza problemleri
*Olaydan önce veya sonra ne olduğunu hatırlayamama
*Bitkinlik (yorgunluk) ve uyuklama
*Yön duygusunu kaybetme
*Israrcı baş ağrıları
*Boyunda sürekli ağrı
*Düşünme, konuşma, okuma veya hareketlerde yavaşlık
*Duygusal dengesizlik, örneğin, aniden hiçbir sebep yokken üzgün veya kızgın hissedilmesi
*Normalden daha fazla veya daha az uyumak ya da uyumakta zorluk yaşamak gibi uyku düzeni değişiklikleri
*Hafif baş dönmesi, sersemlik
*Dikkatin kolay dağılması
*Işığa veya seslere karşı artan hassasiyet
*Koku veya tat alma duyusunda kayıp
*Mide bulantısı
*Kulaklarda çınlama
Bunlar bir anda belirebilir, birkaç saat içinde veya daha sonra ortaya çıkabilir. Travmatik beyin hasarına uğramış ancak belirti göstermeyen bir kişi 24 saat boyunca yakından izlenmelidir, çünkü yaralanma belirtileri hemen olmayabilir.
Yukarıdaki belirtiler bir travmadan birkaç gün veya birkaç hafta sonra yaşansa bile gecikmeden bir doktora gidilmelidir.
Büyüklerle aynı belirti ve bulgulara sahip olsa da travma alan çocukların ne hissettiklerini başkalarına ifade etme ya da bildirme olasılığı daha düşük olabilir.
Bir bebek kafatasına bir darbe almış ya da kafatası sarsılmışsa ve aşağıdaki belirtilerden herhangi biri ortaya çıkarsa bir doktora başvurulmalıdır:
*Uyku düzenindeki değişiklikler
*Sinirlilik ve ağlama
*İlgisizlik
*Denge kaybı
*Tuvalet eğitimi gibi yeni edinilen becerilerin kaybı
*Oynama davranışındaki değişiklikler
*Yemek yemeyi reddetmek
*Favori etkinliklere veya oyuncaklara ilgi kaybı
*Yorgunluk
*İstikrarsız yürüyüş
*Kusma
Bu işaretler fark edilirse, çocuk derhal bir doktora götürülmelidir.
Spor yaparken travma geçiren bir katılımcı oyunu terk etmeli ve doktor bilincini kaybedip kaybetmediği konusunda karar verip geri dönmesine izin verinceye kadar tekrar oynamamalıdır. Her beyin travmasında veya sarsıntısında bilinç kaybı görülmez. Art arda tekrarlanan kafa 
yaralanmaları uzun vadede beyine zararlı olabilir. Kafa ya da beyin travması geçiren bir kişinin izlenmesi önemlidir, çünkü durumları hızla bozulabilir ve hafif görünen belirtiler şiddetli hale gelebilir.
Travmaların bunama, diğer nörolojik ve nörodejeneratif hastalık riskleri gibi sağlık üzerinde uzun vadeli etkileri olabileceğine dair artan kanıtlar vardır.
Travmatik Beyin Hasarının Tedavisi
Hafif vakalarda belirtiler normal olarak tedavi edilmeden kaybolur ancak tekrarlanan vakalar hafif de olsa tehlikeli veya ölümcül olabilir. Bu nedenle bir doktora gidinceye kadar dinlenmek ve daha fazla travmaya maruz kalmamak gerekir. Daha ciddi vakalar muhtemelen bir hastanenin yoğun bakımında yatmayı gerektirir. Acil bakım hastanın durumunu dengelemeyi ve beyin hasarının kötüleşmesini önlemeyi amaçlar. Hastanın hava yolu açık olmalı, nefes almalı, kana oksijen geçmeli ve kan basıncı korunmalıdır.
İlaç Tedavisi
Belirtilerin kontrolüne yardımcı olmak için doktorlar tarafından aşağıdaki türden bazı ilaçlar verilebilir.
Sakinleştiriciler: Bu ilaçlar ajitasyonu, aşırı kas aktivitesini önlemeye yardımcı olur ve ağrının kesilmesine katkıda bulunur.
Ağrı kesici: Ağrıyı gidermek amacıyla opioidler kullanılabilir.
Diüretikler: İdrar çıkışını arttırır ve dokudaki sıvı miktarını azaltır. Bunlar intravenöz (damar içine verilerek) olarak uygulanır.
Nöbet önleyici ilaçlar: Orta derecede ya da şiddetli kafa travması geçirmiş bir kişi olaydan bir hafta sonra nöbet geçirebilir. İlaçlar bir nöbetten kaynaklanabilecek daha fazla beyin hasarını önlemeye yardımcı olur.
Komaya neden olan ilaçlar: Koma sırasında kişi daha az oksijene ihtiyaç duyar. Bazen, eğer kan damarları beyne yeterli miktarda besin ve oksijen sağlayamıyorsa hasta kasıtlı olarak komaya sokulup uyutulabilir.
Cerrahi Tedavi
Beyin travmalarında aşağıdaki bazı durumlarda cerrahi tedavi gerekli olabilir.
Bir hematomun çıkarılması: İç kanama kısmen veya tamamen pıhtılaşmış kanın beynin bir kısmında birikmesine neden olabilir ve bu da beyin dokusu üzerindeki basıncı kötüleştirir. Acil cerrahi kafatası ile beyin arasındaki bir hematomu kaldırır ve kafatası içindeki basıncı azaltır ve beynin daha fazla hasar görmesini önler.
Bir kafatası kırığının onarımı: Kırılan ve beyine baskı yapan kafatasının herhangi bir bölümünün cerrahi olarak onarılması gerekir. Beyine baskı yapmayan kafatası kırıkları normalde kendi başlarına iyileşir. Kafatası kırığı ile ilgili temel endişe daha fazla hasara neden olabilecek kadar güçlü olmasıdır.
Kafatasında bir açıklık oluşturulması: Diğer müdahaleler işe yaramadıysa kafatasının içindeki basınç açılan bir delikle azaltılabilir.
Uzun Vadeli Tedavi
Şiddetli kafa travması yaşayan bir kişinin rehabilitasyona ihtiyacı olabilir.
Yaralanmalarının kapsamına ve türüne bağlı olarak hastanın yürümeyi, konuşmayı ve diğer günlük görevleri yerine nasıl getireceğini yeniden öğrenmesi gerekebilir. Rehabilitasyon bir hastanede veya özel bir terapi merkezinde yapılabilir. Yaralanma türüne bağlı olarak fizyoterapi, meslek terapisti ve diğer terapi türleri alınabilir.
İyileşmeye Yardımcı Olabilecek İpuçları
Bazı ek önlemler iyileşmeye yardımcı olabilir:
*Kafada başka bir darbe veya sarsıntıya neden olabilecek aktivitelerden kaçınmak.
*Doktorların talimatlarını izlemek.
*Doktorun onaylamadığı ilaçları almamak.
*Doktor onay verinceye kadar araba kullanmak ve spor yapmak da dahil olmak üzere normal aktivitelere geri dönmemek.
*Bol bol dinlenmek.
Bir kafa travmasından sonra doktorun talimatlarını takip etmek önemlidir çünkü bir beyin hasarının etkisi ciddi olabilir ve her zaman hemen belli olmaz.
Travmatik Beyin Hasarlarının Türleri
Travmatik beyin hasarının iki ana türü vardır: Açık ve kapalı. Açık olan türünde kafatası kırılmıştır. Kapalı olanda bu yoktur.
Diğer travma sınıflandırmaları şunlardır:
Beyin sarsıntısı: Bilinç kaybına neden olan ya da olmayan doğrudan etkili bir çarpma travmasıdır. Kafa travmalarının en yaygın türüdür. Genellikle hafiftir ancak ölümcül olabilir.
Kontüzyon: Doğrudan bir darbe beyinde bölgesel kanamaya neden olur ve muhtemelen kan pıhtısı ile sonuçlanır.
Diffüz aksonal yaralanma: Kırılan kafatası kemiğinin kesmesi nedeniyle beyin dokusundaki sinirsel iletimden sorumlu akson lifleri kopar.
Penetran yaralanma: Beyne keskin bir nesne girdiğinde gerçekleşir.
Travmatik Beyin Hasarının Nedenleri
Travmatik beyin hasarları kafaya alınan ciddi bir darbeden ya da sarsıntıdan kaynaklanır. İnsan beyni etrafını saran beyin omurilik sıvısı tarafından sarsıntı ve darbelere karşı korunur. Şiddetli darbe veya sarsıntı beyni kafatasının iç duvarına doğru iter, bu da beynin içinde ve çevresinde bulunan liflerin yırtılmasına ve kanamaya neden olur.
Travmatik beyin hasarlarının önde gelen nedenleri şunlardır:
Düşmeler: Özellikle 14 yaşına kadar olan çocuklarda ve 65 yaşın üzerindeki yetişkinlerde rapor edilen vakaların yüzde 47’sinden sorumludur.
Motorlu araç kazaları: Bu tür kazalar özellikle 15 ila 19 yaş grubundaki vakaların yüzde 14’ünü oluşturur.
Bir nesneyle vurulması veya bir nesneye çarpılması: Kafa travmalarının yüzde 15’i, hareketli veya sabit bir nesnesinin çarpışmasından kaynaklanır.
Diğer nedenler arasında aile içi şiddet, işle ilgili veya endüstriyel kazalar bulunmaktadır.
Travmatik Beyin Hasarlarının Yan Etkileri
Hemen oluşan tehlikeler dışında bir kafa travmasının uzun vadeli sonuçları ve yan etkileri olabilir.
Nöbetler: Yaralanma sonrası ilk hafta boyunca ortaya çıkabilir. Büyük yapısal beyin yaralanmaları olmadıkça epilepsi gelişme riski artmıyor gibi görünmektedir.
Enfeksiyonlar: Beyin çevresindeki zarlarda yırtılma varsa menenjit oluşabilir. Bir yırtılma bakterilerin içeri girmesine izin verebilir. Enfeksiyon sinir sistemine yayılırsa ciddi olumsuz etkiler ortaya çıkabilir.
Sinir hasarı: Kafatasının tabanı etkilenirse bu durum yüzdeki sinirleri etkileyebilir, yüz kaslarının felç olmasına, çift görmeye, göz hareketleriyle ilgili sorunlara ve koku alma duyusunun kaybına neden olabilir.
Bilişsel problemler: Orta veya şiddetli kafa travması yaşayanlar aşağıda belirtilen bazı bilişsel durumlarla ilgili problemlerle karşılaşabilir:
*Odaklanma, sebep ve süreç bilgileri
*Sözlü ve sözsüz iletişim kurma
*Durumları yargılama
*Kısa vadede işleri hatırlama
*Sorunları çözme
*Düşüncelerini ve fikirlerini düzenleme
Kişilik değişiklikleri: İyileşme ve rehabilitasyon sırasında ortaya çıkabilir. Hastanın dürtü kontrolü değişebilir ve uygunsuz davranışlara neden olabilir. Kişilik değişiklikleri aile üyeleri, arkadaşlar ve bakıcılar için strese ve endişeye neden olabilir.
Duyularla ilgili problemler: Duyularla ilgili aşağıdakilere benzer sorunlar ortaya çıkabilir:
*Kulak çınlaması
*Nesneleri tanımada zorluk
*El-göz koordinasyonunun zayıf olması nedeniyle beceriksizlik
*Çift görme ve kör noktalar
*Kötü kokular veya acı bir tad hissetmek
Koma: Komaya giren ve uzun süre komada kalan hastalar sonunda 
uyanabilir ve normal hayata devam edebilir ancak bazı hastalar uzun süreli sorunlar ve engellerle uyanır. Bazı kişiler ise komadan hiç uyanmaz.
Uzun vadeli nörolojik problemler: Sayısı giderek artan kanıtlar travmatik beyin hasarlarını depresyon, Alzheimer, Parkinson hastalığı, diğer bilişsel ve nörolojik durumlar ile ilişkilendirmiştir.
Travmatik Beyin Hasarlarının Teşhisi
Travma şiddetliyse acil müdahale gerekir. Hızlı tanı ve tedavi hayatı tehdit edici etkileri önleyebilir.
Glasgow Koma Ölçeği (Skalası)
Glasgow Koma Skalası (GCS), kafa travmasından sonra beyin hasarı olasılığını ve ciddiyetini değerlendirmek için yaygın olarak kullanılır. Skorlar sözlü cevaplara, fiziksel cevaplara ve kişinin gözlerini ne kadar kolay açabileceğine göre verilir.
Komada: Skor 8 ya da daha azdır.
Orta şiddetli travmada: Skor 9–12 arasındadır.
Hafif şiddetli travmada: Skor 13 ya da daha fazladır.
Hastaneye girdiklerinde skalada 13 ile 15 arasında puan alan kişilerin normalde iyi bir sonuç alması beklenmektedir.
Görüntüleme Taramaları
Beyindeki MR veya BT görüntüleme taramaları beyinde bir hasar olup olmadığını ve nerede olduğunu belirlemeye yardımcı olur. Anjiyografi herhangi bir kan damarı problemini tespit etmek için, örneğin delici bir kafa travmasından sonra kullanılabilir. Elektroensefalografi (EEG), beyindeki elektriksel aktiviteyi ölçer. Sonuçlar, hastanın konvülsif olmayan nöbet geçirip geçirmediğini gösterir.
Kafa içi basınç takibi: Doktorun kafatasındaki basıncı ölçmesi ile beyin dokusunun herhangi bir yerindeki şişme ortaya çıkar.
Nörobilişsel testler: Herhangi bir hafıza kaybını veya düşünceleri işleme yeteneğini değerlendirmeye yardımcı olur.
Hastalar veya bakıcılar sağlık uzmanlarını istenmeyen etkilerin ortaya çıkma riskini artırabileceği için normalde alınan ilaçlar, özellikle de warfarin (Coumadin) gibi kan sulandırıcılar hakkında haberdar etmelidir.
Travmatik Beyin Hasarları Nasıl Önlenebilir?
Bazı önlemler travmatik beyin hasarlarının meydana gelme riskini azaltabilir:
*Arabada veya yolculukta daima emniyet kemeri kullanılması
*Alkol içtikten sonra araç kullanılmaması
*Spor yaparken veya kafa travması yaratabilecek bir araç kullanırken kask kullanılması
*Yaşlı insanlar tarafından kullanılan bir banyoya tutunma çubukları takılması
*Islanabilecek zeminlerde kaymaz paspaslar kullanılması
*Gevşek halıların ve yerde uzanan kabloları kaldırılması
*Etrafta çocuklar varsa, pencerelere koruyucu ve merdivenlere korumalık bir set takılması
*Çocukların oyun alanlarının şok emici bir yüzeyden yapıldığından emin olunması
*Ateşli silahların boş, kilitli bir kasada veya dolapta, mermilerin farklı bir yerde saklanması
Küçük çocukları veya yaşlı yetişkinleri denetlerken özel dikkat gösterilmelidir. Rampalar ve cam koruyucular gibi ev değişiklikleri gerekli olabilir.
Kaynakça:
https://www.medicalnewstoday.com
https://www.doktorfizik.com
https://www.rehabilitasyon.com
Yazar: Müşerref Özdaş