Osteoartrit (OA), genellikle dizleri etkileyen yaygın bir artrit şeklidir. İlk aşamada semptomlar hafiftir, ancak dördüncü aşamaya ulaştığında bir kişinin ameliyat olması gerekebilir. Diz osteoartriti (OA) diz eklemindeki kemikleri, kıkırdak ve sinovyumu etkiler. Kıkırdak eklem hareketi için pürüzsüz bir yüzey sağlayan ve kemikler arasında bir tampon görevi gören kaygan bir dokudur. Synovium yumuşaktır ve ek yerlerinde yağlama için sinovyal sıvı adı verilen sıvı üretir ve kıkırdak için besin ve oksijen sağlar. Bu fonksiyonlar azaldıkça, artık diz ekleminin kemiklerini korumazlar ve kemik hasarı meydana gelir. Diz OA ağrı ve sertliğe neden olabilir ve belirtiler zamanla kötüleşir.
Osteoartrit (OA) beş aşamaya ayrılmıştır. İlk aşama sağlıklı bir dizde başlama evresidir, en yüksek aşama olan 4 ise yaşanan ostreartritin en ağır evresidir. Bu kadar gelişmiş hale gelen OA’nın ciddi ağrıya neden olması ve eklem hareketini bozması muhtemeldir. Diz kireçlenmesinin evreleri, belirtileri ve tedavi şekilleri aşağıdaki gibidir:
Diz Kireçlenmesinin Evreleri
Diz osteoartritinde, kıkırdak parçalanır ve kemik hasarı oluşur. Aşamalar ilerledikçe, ağrı ve sertlik artar. Diz OA gelişmesi birkaç yıl alır ve aşama aşama ilerleyen bir durumdur. Bu durumu tedavi etmek zor olabilir, çünkü OA ileri evreye ulaşana kadar semptomlar görünmeyebilir. Diz OA’si olan kişiler, semptomlarda ve durumun ilerlemekte olduğuna dair endikasyonlarda değişiklik olup olmadığına dikkat etmelidir.
Evre 1: Küçük Şişlikler
Diz bölgesinde osteofit denilen küçük kemikte şişlikler gelişebilir ve kıkırdakta hafif bir hasar olabilir. Kıkırdakta bozulma olduğunu göstermek için kemikler arasındaki boşluğun belirgin bir şekilde daralması olmayacaktır. OA’nın birinci evresini yaşayan kişilerin ağrı hissetmeleri veya rahatsızlık duymaları pek mümkün değildir. Çünkü genellikle eklem çekilen röntgende normal görünmektedir.
Evre: 2 Hafif Derecede
Bu aşamada, bir kişi belirtileri fark etmeye başlayabilir ve doktorlar hastada bazı aşınma belirtileri gözlemleyebilirler. X-ışınları ve diz eklemlerinin diğer taramaları daha fazla osteofit büyümesi gösterebilir ve kıkırdak incelmeye başlayacaktır. Bu aşamada kemikler arasındaki boşluk hala normal görünecektir, ancak kemiklerin ve dokuların birleştiği alan sertleşmeye başlayacaktır. Dokular sertleştiğinde, bu kemik daha kalın ve daha yoğun bir hal alır ve eklemlerdeki kıkırdak altında ince bir kemik tabakası da gelişecektir. Kişi sertlik veya eklem ağrısı yaşayabilir. Diz eklemi etrafındaki alan, bir kişi uzun süre oturduktan sonra özellikle sert ve rahatsızlık hissetmeye başlayabilir. Küçük bir hasar olmasına rağmen, kemikler birbirine sürtünmez ya da diğer kemiğe zarar vermez. Sinovyal sıvı hala mevcuttur ve sürtünmeyi azaltmaya ve diz hareketini desteklemeye yardımcı olur.
Evre 3: Orta Derecede
Bu evrede kıkırdaktaki hasar ilerlemiş, kemikler arasındaki boşluk daralmış ve X ışınları kıkırdak kaybını gösterebilir durumdadır. Koşma, yürüme, diz çökme ve bükülme gibi günlük aktiviteler gerçekleştirilirken ağrı ve rahatsızlık meydana gelebilir. Eklem iltihabı belirtileri erken olabilir. OA ilerledikçe, kıkırdak incelmeye ve bozulmaya devam edecektir. Kemikler, topaklar oluşturmak üzere kalınlaşarak ve dışarı doğru büyüyerek cevap verecektir. Eklemi yönlendiren doku iltihaplanır ve fazladan sinovyal sıvı üreterek şişliğin artmasına neden olur. Buna sinovit denir ve genellikle dizdeki su olarak bilinir.
Evre 4: Şiddetli Derecede
Diz protezi ameliyatı dizde geç evre OA için tek seçenek olabilir.
Bu evrede OA’nın en ileri aşamasıdır ve semptomlar çok belirgindir. Eklemdeki kemikler arasındaki boşluk daralmaya devam eder ve kıkırdak daha da kırılır. Sonuç olarak, eklemde sertlik, sürekli iltihaplanma ve eklem çevresinde daha az sıvı olur. Eklemde daha fazla sürtünme ve hareket ederken daha fazla ağrı ve rahatsızlık vardır. Bu evrede X ışınları kemiğin kıkırdaktan tamamen yıprandığı ya da çok az kaldığı görüntüleyebildiği bir evredir.
Birey muhtemelen daha fazla kemik şişliği geliştirecek ve yürüyüş gibi basit aktiviteler sırasında yoğun olan ağrıyı yaşayacaktır. Ağır vakalarda asimetrik kıkırdak kaybı nedeniyle kemikler deforme olabilir ve açılabilir. Bu aşamada cerrahi tedavi genellikle tek seçenektir.
Teşhis
Bir kişi OA’nın erken evrelerinde semptomları fark etmeyebilir. Bir kişinin diz ağrısı varsa, doktor kişisel ve aile tıbbi geçmişlerini soracaktır ve sonraki aşamada teşhis için fiziki muayene ve gerekli testleri yapacaktır. Ayrıca teşhis aşamasında hastaya şu soruları sorabilir:
• Kişinin ne zaman ve nerede acı ve sertlik yaşadığı
• Bunun günlük hayatlarını nasıl etkilediği
• Herhangi bir ilaç alıp alınmadığını
Doktor hastanın eklemleri inceleyerek genel hareket aralıklarını test edecek ve hasar olup olmadığını kontrol edecektir. Şefkatli, acı veren veya şişmiş alanlara çok dikkat ederler. MRG 
taramaları ve eklem sıvısı testleri OA’nın erken belirtilerini saptamaya yardımcı olabilir. Doktor, bir sıvının bir iğneyle ayrılmasını ve test için laboratuvara gönderilmesini içeren bir eklem aspirasyonu yapabilir. X ışınları da eklemde hasara yol açabilir. Kan testleri, gut ve romatoid artrit gibi diğer hastalıkları ekarte etmeye yardımcı olabilir.
Tedavi
Tedavi seçenekleri OA’nın evresine ve durumun ne kadar hızlı ilerleyeceğine bağlıdır. Evrelerine göre tedavi şekilleri aşağıdaki gibidir:
Evre 1
Herhangi bir semptom genellikle küçüktür ve asetaminofos veya diğer reçetesiz satılan ilaçlar (OTC) ilaçları genellikle ağrıyı hafifletebilir. Belirli egzersizlerin yapılması kuvvet ve hareketlilik geliştirmeye yardımcı olabilir. Bazı kaynaklar, glukozamin ve kondroitin gibi takviyeleri alınmasını önerir. Bununla birlikte sağlık kuruluşları takviyelerin yardımcı olduğunu göstermek için yeterli kanıt olmadığı sonucuna varmıştır.
Evre 2
İkinci aşamanın tedaviler şekilleri şu şekildedir:
• Ağrı kesiciler almak
• Güç ve esneklik oluşturmak veya korumak için fizik tedavi oturumlarına katılmak
• Eklemlerin yüzeylerindeki basıncı azaltmak için tasarlanmış bir dizlik takmak
• Dizdeki yükü azaltmak için ayağı destekleyi aparatlar kullanmak
Bu aşamada, diz OA’si olan kişilerin ağrıyı önlemek için günlük aktivitelerini değiştirmeleri gerekebilir.
Evre 3
Üçüncü aşamanın tedaviler şekilleri şu şekildedir;
• Asetaminofen gibi OTC ağrı kesicilerin alınması
• Oksikodon veya kodein de dâhil olmak üzere reçeteli ağrı kesicilerin alınması
• Kortikosteroid veya hyaluronik asit enjeksiyonu almak
• Bir doktor 3-5 haftada üç ila beş hyaluronik asit enjeksiyonu yapabilir. Sonuçların gösterilmesi zaman alabilir, ancak rahatlama 6 ay sürebilir.
Uzman tarafından kortikosteroid ve hyaluronik asit enjeksiyonu kullanımını sorgulanmaktadır. Bu ilaçlar pahalı olabilir ve uzun süreli kortikosteroid kullanımı olumsuz etkilere neden olabilir.
Evre 4
Bu aşamada, kıkırdak ya önemli ölçüde azalmış ya da tamamen kaybolmuş durumdadır. Eklemi değiştirmek veya yeniden hizalamak için kişinin ameliyata ihtiyacı olabilir.
Diz Kireçlenmesi İçin Alternatif Çözümler
Diz kireçlenmesinde alternatif çözüm yolları denenebilir. Bu alternatif çözüm yollarından bazıları aşağıdaki gibidir:
• Akupunktur
• Manyetik nabız terapisi (Faydalı olup olmadığını doğrulamak için üzerinde daha fazla araştırma yapılması gereken bir çözüm yoludur.)
• Yanal kama tabanlık
• Glukozamin, kondroitin veya her ikisinin takviyeleri
• Eklem içine bir iğne sokulmasını ve bir salin çözeltisinin enjekte edilmesini içeren iğne lavajı
Bununla birlikte bazı uzmanlar bu çözümleri önerme. Çünkü kanıt bulunmamasının güvenlik ve etkinliği konusunda sıkıntı yaratabileceğini öne sürmektedirler.
Kök Hücre Tedavisi
Araştırmacılar, kök hücre tedavisinin OA hastalarında kıkırdak rejenerasyonunu sağlayıp sağlayamayacağını araştırmaktadırlar. Bununla birlikte, bazı zorluklar devam etmektedir. Örneğin, terapi pahalıdır ve bir kişinin sonuçları görmeden önce birkaç tur yaptırması gerekebilir ve bir kişinin vücut kitle indeksi 35’in üzerindeyse, tedavi etkisiz olabilir.2018 tarihli bir meta-analiz, doktorların OA’yı tedavi etmek için kök hücreler kullanmanın farklı yollarına ve bunun uzun vadeli sonuçları nasıl etkilediğini gözlemleniştir. Yüksek kaliteli çalışmaların bulgularının tutarsız olduğu sonucuna varmışlardır. Bazı klinikler OA için kök hücre tedavisi sunmaktadır, ancak o ülkedeki sağlık kuruluşu denetleyen kuruluşlar Kasım 2017’de kişilerin bu tedaviye henüz inanmamaları konusunda uyarı mahiyetinde resmi yayın çıkartmıştır.
Onaylanmamış kök hücre tedavilerinin yan etkileri şunları içerebilir:
• Enjeksiyon bölgesinde ters reaksiyonlar
• Yanlış yerde üreyen hücreler
• Hücrelerin beklendiği gibi çalışmaması
• Tümör riski
OA için kök hücre tedavisi düşünenlerin önce doktorlarıyla konuşması gerekir.
Diz Osteoartriti Nasıl Anlaşılır?
Diz eklemindeki kıkırdak aşındığında, OA dizisi gelişir ve altındaki kemiğin büyümesine neden olur. Kıkırdak sertleşir ve kırılır, böylece ağrı, şişlik ve eklemin hareket etmesi zorlaşır Sağlık örgütüne göre, OA her yaşta gelişebilir, ancak en sık 50 yaşın üzerindeki kişilerde gelişir ve görülme sıklığı tüm yetişkinlerde % 50’dir.
Risk Faktörleri
Sağlık örgütüne göre; OA için risk faktörleri şunları içerir:
• Artan yaş
• Şişmanlık
• Önceki eklem yaralanması
• Eklemin aşırı kullanımı
• Zayıf uyluk kasları
• Kalıtsal faktörler
Bir kişi hemokromatoz, akromegali ve romatoid artrit de dahil olmak üzere belirli koşullara sahipse OA geliştirme riski daha yüksektir.
Diz Kireçlenmesi Nasıl Önlenebilir?
Bir dizi faktör, bir kişiyi OA geliştirme riski altında bırakabilir. Değişiklik yapmak bu koşulu engellemeyebilir riskini azaltabilir veya OA’nın ilerlemesini önleyebilir. Dizdeki kireçlenmeyi önlemek için aşağıdaki adımlar atılabilir:
• Sağlıklı kiloyu korumak: Aşırı kilo, dizlere fazla baskı yapar. Zamanla, bu kıkırdak yıpranmasına katkıda bulunur. Ekstra yağ ayrıca vücudun bir tür protein olan sitokinler üretmesine neden olabilir. Bu yaygın inflamasyona yol açabilir ve kıkırdak hücrelerinin çalışma şeklini değiştirebilir.
• Kan şekeri kontrolü: Yüksek glikoz seviyeleri, kıkırdak yapısını ve işlevini etkileyebilir ve diyabet, iltihaplanma ve kıkırdak kaybı riskini artırır. Yapılan istatistik çalışmaya göre dünya genelinde diyabetli kişilerin yüzde 50’den fazlasında artrit de vardır.
• Düzenli egzersiz yapmak: Orta derecede egzersiz yapmak, eklemlerin esnek kalmasına yardımcı olabilir, dizleri destekleyen kasları güçlendirir ve birçok sağlık durumu riskini azaltır. Haftada beş kez bahçeye girerek toprak ile oyalanmak, yürümek veya yüzmeye 30 dakika ayırmak diz kireçlenmesini önlemede yardımcı olabilir. Muhtemelen hareketlilikteki zorluklardan dolayı uzun bir süredir egzersiz yapmayan bir kişi, tıbbi bir uzmandan nasıl başlayacağına dair tavsiyeler alması daha sağlıklı sonuç almak için önemlidir.
• Yaralanma riskinin azaltılması: Yaralanmadan hasar alan kıkırdakta artrit gelişmesi daha muhtemeldir. Kişilerin evde ayaklarının takılabilecekleri riskleri azaltmaları, uygun ayakkabılar giymeleri ve spor yaparken yaralanmayı önlemek için koruyucu giysiler kullanmaları yaralanma risklerinin azaltılmasında yardımcı olur.
• Duruş ve kemik hizalama testlerinden geçmek: Bir yürüyüş analizi ve diğer testler, doktorların kemik hizalamasını ve duruşunu değerlendirmesine yardımcı olabilir. Bazı kaynaklar bunların bir kişinin OA geliştirme riskini etkileyebileceğini öne sürmektedir. Araştırmacılar, bu değişikliklerin diz OA’sının erken evrelerine kadar meydana gelmediğini ve durumun bir nedeninden ziyade bir sonuç olabileceğini söylemektedirler. Bununla birlikte, bu değişikliklerin daha iyi anlaşılmasının OA’nın ilerlemesini önlemeye ve tedavi ve rehabilitasyona yardımcı olabileceğini de açıklamalarına eklemektedirler.
• Aşırı kullanımdan kaçınmak: Bazı spor ya da meslekler diz ekleminin diz çökme ya da çömelme gibi tekrar eden hareketlerini içerir. Düzenli olarak 55 pounddan fazla kaldıran kişilerde artan OA riski olabilir. İnsanları riske sokan işler arasında halı döşemek ve kamyon veya gemilerin boşaltılması yer alabilir. Değişen faaliyetler ve iş veya egzersiz dönemleri arasında yeterince dinlenmek diz kireçlenmede risk azaltılmasında yardımcı olabilir.
• Yardım almak: OA’nın ilerlemesini önlemek için, rahatsızlık başladığında tedavi ve yaşam tarzı değişiklikleri hakkında bir doktora danışılmalıdır.
Sağlıklı beslenmek, yeterince uyumak, stresi yönetmek ve aktif kalmak, daha iyi bir genel refah sağlarken, OA da dâhil olmak üzere pek çok sağlık sorunları riskinin azalmasına katkıda bulunur.
Kaynakça:
hopkinsarthritis.org
ncbi.nlm.nih.gov
aaos.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu