Bazı durumlarda, kişi ağzından veya burnundan nefes alamayabilir. Kişi oksijen maskesi ile bile akciğerlerine oksijen alamadığı durumlarda, doktor cerrahi hava yolu oluşturarak hava almasını sağlamaktadır. Bazen, kişi solunumlarına yardımcı olmak için sabit bir süre boyunca veya uzun vadede cerrahi bir hava yoluna ihtiyaç duyabilmektedir. Bu gibi durumlarda, doktor nefes borusuna veya trakeaya tüp takmaktadır ve bu işleme trakeostomi denmektedir.
Trakeostomi Nedir?
Bazı durumlarda, kişi muhtemelen trakeadaki bir yaralanma veya tıkanıklık nedeniyle akciğerlere daha az hava akışı yaşayabilmektedir. Akciğer fonksiyonunu veya kan oksijenlenmesini etkileyen tıbbi durumun bir sonucu olarak da ortaya çıkabilmektedir. Sebep ne olursa olsun trakeostomi, kişinin nefes almasına yardımcı olmaktadır. Trakeostomi, boynun önündeki trakeaya bir açıklığın kesilmesini içermektedir. Doktor daha sonra açıklığa bir tüp yerleştirmektedir, böylece geçici veya kalıcı bir cerrahi hava yolu oluşturulmaktadır. Bazı kişiler tüp yoluyla kendi kendine nefes alabilmektedirler. bazı durumlarda ise, doktorun tüpü bir ventilatöre veya solunum makinesine bağlaması gerekebilmektedir.
Kullanımları
Doktorlar kendi başlarına yeterince nefes alamayan kişi için trakeostomi önermektedirler. Bu prosedür bazen, akciğerlere oksijen akışını bozabilecek tıbbi durumları olan kişiler için gerekli olmaktadır. Bu durumlar aşağıdaki gibidir:
• Tıkanmalar, yaralanmalar veya radyasyon terapisi nedeniyle nefes borusuna hasarı
• Şiddetli zatürre
• Büyük kalp krizi
• Şiddetli inme
Doktorlar önce ağız yoluyla nefes borusuna endotrakeal tüp adı verilen tüp yerleştirerek nefes almaya yardımcı olabilmektedirler. Uzun süreli makine destekli solunum için trakeostomi, endotrakeal tüpten daha kolay ve daha rahat olanıdır.
Prosedürleri
Genellikle doktorlar kişinin nefes alamadığı acil bir durumda trakeostomi uygulamaktadırlar. Bu prosedürü gerçekleştirmek için boynun önündeki trakeada bir kesim yapılmaktadır. Daha sonra açıklığa bir tüp yerleştirilmektedir ve dikişler veya cerrahi bant ile yerine sabitlenmektedir. Bununla birlikte prosedürün tamamlanması yaklaşık 20 ila 45 dakika sürmektedir.
Kurtarma
Bazı kişiler ameliyattan hemen sonra kendi kendine nefes alabilmektedir, ancak bazıları ise yoğun bakım ünitesinde bir solunum makinesi yardımı ile nefes alabilmektedir. Kişinin trakea, trakeostomiyi takip eden hafta içinde iyileşmektedir. Kişi boynundaki açıklığın etrafında kanama ve kabuklanma olduğunu fark edebilmektedir. Bir hafta sonra trakeostomi tüpünü yenisiyle değiştirilmektedir. Kişiye veya yakınlarına, tüpün evde nasıl çıkarılacağı, temizleneceği ve değiştirileceği hakkında bilgiler verilmektedir. Düzenli temizlik, tıkanmaya neden olabilecek mukus ve döküntü birikmesini önlemeye yardımcı olmaktadır. Bazı durumlarda, trakeostomi uygulanan kişi artık bir trakeostomi tüpü gerektirmeyebilmektedir. Kişiye tüp olmadan kendi kendine nasıl nefes alacağını öğretmek için fizik tedavisi gerekli olmaktadır. Trakeostomi tüpünün kalıcı olarak çıkarılmasının ardından, cerrahi bölge sonunda kendi kendine kapanmaktadır.
Bakımı
Trakeostomiden sonra, cerrahi açıklığı çevreleyen cildin günde birkaç kez temizlenmesi gerekmektedir. Bu temizlik, aşırı nem nedeniyle cilt döküntülerini önlemeye yardımcı olmaktadır. Kişinin trakeostomi tüpünü her gün temizlemesine gerekmektedir. Ayrıca bazı kişilerin tüpü her 1 ila 3 ayda bir değiştirmesi gerekmektedir. Hemşire kişiye veya yakınlarına bu görevlerin nasıl yerine getirileceğiyle ilgili bilgileri vermektedir. Ayrıca bakıcılar tüpten döküntü ve mukusun emilmesi konusunda rehberliğe ihtiyaç duymaktadır. Emme kişilerin öksürmesine neden olmaktadır ve nefes darlığı hissi verebilmektedir. Zamanla, kişiler bu duyguya alışmaktadırlar. Kişi, mukus renginde herhangi bir değişiklik fark ederse doktorlarına söylemelidir, çünkü bu bir enfeksiyon belirtisi olabilmektedir. Kişiler trakeostomi tüpü ile duş alırken daha fazla dikkat etmeleri gerekmektedir. Tüpe giren herhangi bir su akciğerlerde kalma olasılığı bulunmaktadır. Bununla birlikte trakeostomi tüpleri için su geçirmez kaplamalar mevcuttur. Trakeostomi tüpü olan kişiler bazı ekipman ve malzemelere de ihtiyaç duyabilmektedirler. Bu ekipman ve malzemelere aşağıdaki gibidir:
• Oksijen tankları
• Vantilatör
• Taşınabilir emme makinesi
• Tek kullanımlık emme kateterleri
• Tuz çözeltisi
Komplikasyonları
Trakeostomi hem kısa hem de uzun vadeli komplikasyonlara neden olmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir
Kısa vadeli komplikasyonlar: Tüm cerrahi prosedürler bazı riskler taşımaktadır. Kanama ve enfeksiyonlar en sık görülen komplikasyonlardır. Bazı durumlarda, trakeostomi tüpü ameliyattan kısa bir süre sonra yanlışlıkla çıkabilmektedir. Kişi kendi başına etkili bir şekil de nefes alamayacağı için bu komplikasyon tehlikeli olmaktadır. Kısa süreli komplikasyonlar zayıf, hasta veya yetersiz beslenen kişilerde ortaya çıkma eğilimindedir.
Uzun vadeli komplikasyonlar: Trakeostominin potansiyel uzun süreli bir komplikasyonu, kişi trakeostomi tüpünü çıkardığında sorunlara neden olabilecek nefes borusuna zarar vermektedir. Bazen trakeostomi tüpü cerrahi açıklığın etrafındaki alana zarar verebilmektedir. Bu yaralanma enfeksiyona ve ciddi kanamaya neden olmaktadır. Trakeostomi tüpü solunum yollarında mukus üretimini de artırmaktadır ve aşırı mukus, kişinin akciğerlerini tıkayabilmektedir. Trakeostomisi olan kişilerin yakınları, tıkanmaları önlemek için mukusun emilmesi konusunda eğitim almaları gerekmektedir. Hava yollarına herhangi bir tüpün sokulması, kişinin pnömoni gelişme riskini artırmaktadır.
Diğer Hava Yolu Yönetimi Türleri
Hava yolu tıkanıklıklarını ve yaralanmaları yönetmek için birkaç farklı prosedür türü bulunmaktadır. Trakeostomi ve diğer prosedürler arasındaki farkları bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir.
Trakeostomi ve trakeotomi: Kişiler sıklıkla trakeostomi ve trakeotomi terimlerini birbirinin yerine kullanmaktadırlar. Bununla birlikte, trakeotomi sadece trakeada cerrahi bir açıklık oluşturan prosedürü ifade etmektedir. Trakeostomi ise, hava yolunu açık tutmak için bir tüpün yerleştirilmesidir. Gerekli olduğunda tüp kalıcı olarak yerinde kalmaktadır ve bununla birlikte, trakeostomiyi çıkarmak da mümkündür.
Endotrakeal tüp: Endotrakeal tüp, doktorun ağızdan veya burundan nefes borusuna sokabileceği bir PVC tüptür. Bu tüp akciğerlere hava akımı sağlamaktadır. Kişiler endotrakeal tüpleri rahatsız edici bulmaktadırlar. Bazı durumlarda, tüpler ağız ülserlerinin gelişmesine yol açmaktadır ve ses tellerinde yaralanmalara neden olabilmektadır. Bu hasar, kişinin başkalarıyla iletişim kurmasını zorlaştırmaktadır.
Krikotirotomi
Krikotiroidi, boyunda krikotiroid membrandaki bir kesimin içinden bir tüp yerleştirmeyi içeren bir prosedürdür. Doktorlar, nefes alamayan kişiyi entübe edemezlerse bu prosedürü uygulamaktadırlar. Krikotirotomi nispeten yüksek bir risk prosedürüdür. Bu nedenle, cerrahi hava yolu yönetiminde son adımdır.
Trakeostomi, kişinin nefes almasına yardımcı olmak için trakeaya bir tüp yerleştirmeyi içeren bir prosedürdür. Akciğerlere hava akışını bozan durumları olan kişiler için uzun vadeli bir havayolu yönetimi şeklidir. Trakeostomi tüpü hem kısa hem de uzun vadeli sağlık komplikasyonlarına neden olmaktadır. Bazı komplikasyon riskini en aza indirmek için, trakeostomili kişi ve yakınları trakeostomi tüplerinin bakımı için eğitim almalıdır. Bu bakım tüpün ve cerrahi alanın düzenli olarak temizlenmesini içermektedir.
Kaynakça:
nih.gov
academic.oup.com
thoracic.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu