Avrupa, Batı Asya ve Akdeniz Bölgesinde yaygın olarak yetişir. İki ya da çok yıllık otsu bir bitkidir.Yaprakları dar ya da geniş lanseolattır ve gövde tabanında rozet biçiminde ve çiçekli gövde üzerinde almaşık dizilişlidir.Çiçekler dik, uzun ve genellikle tek yarılı olan bir salkım durum oluştururlar.Taç yapraklar küre,çan ya da tüp biçiminde ve iki dudaklıdır. Üst dudak çok küçük, alt dudak daha büyük ve sarkıktır. Ercik 4 adet ve didinamdır. İki gözlü, çok tohumlu, yumurta biçimli, küçük bir kapsüldür.
40 kadar türü vardır. Birçok türünün yaprakları ve bunlardan elde edilen alkaloitler kalp ve böbrek hastalıklarında tedavi amacıyla kullanılır.Hatta bu türlerinden özellikle kırmızı çiçekli yüksükotu dijitalin elde etmek amacıyla yetiştirilir. Anadolu’nun birçok yöresinde 10 kadar değişik türü yetişir. Bunların başlıcaları:Alanya yüksükotu Güney Anadoluda yetişir.50-150 cm yüksekliğindedir. Haziran-Temmuz aylarında sarı renkli çiçekler açar.Gövdesi dallı,tüysüz ya da seyrek salgı tüylüdür. Çiçek durumu tek yanlı salkımdır. Çiçekler ortalama 35 mm, tohumu ise 1 mm uzunluktadır. Muğla yüksükotu (Digitalis cariensis) Güneybatı Anadoludaki dağlarda yetişir. Görünüm olarak doğu yüksükotu türüne benzer.Yaprakları mızraksı, gövde üzerindekilerin ayası 4-14 mm genişliğindedir. Çiçek durumu sık salkım biçimindedir. Çiçek durumu ekseni üzerinde yalnızca kısa saplı salgı tüyleri bulunur.Taç yapraklar 11-15 mm uzunluğunda, art dudak orta lopunun boyu taç yaprak türünden daha kısadır.
Trabzon yüksükotu Doğu Karadeniz dağlarındaki ormanlarda yetişir. Pas renkli yüksükotuna çok benzemekle birlikte ondan, çiçeklerinin küçük oluşu, çiçek durumunun uzun ve sık çiçekli olmasıyla ayrılır.Truva yüksükotu Batı Anadolunun Edremit yöresinde Kaz Dağlarında yetişir. Gövde yaprakları 6-20 mm genişliktedir. Çiçek durumu gevşek, durumun ekseni kısa ve uzun saplı salgı tüyleri ve yer yer örtü tüyleriyle örtülüdür. Taç yapraklar 15-25 mm boyunda, alt dudağın orta lopu’nun boyu, taç yaprak tüpünün yarısı kadardır. Doğu yüksükotu Orta, Kuzey ve Batı Anadolu bölgelerinde yetişir.60-100 cm yüksekliğindedir.
Temmuz-Ağustos aylarında beyaz renkli çiçekler açar. Otsu bir bitkidir.Yapraklar 4-15 cm genişliğinde, 15-20 cm uzunluğundadır. Kenarları tam ya da hafifçe dişli, damarlar koşuttur. Çiçek durumu gevşek, basit, ender olarak dallanmış ve eksen tüylüdür. Çiçekler kısa saplı, beyaz renkli ve küre biçiminde şişmiştir. Çanak parçalarının boyu taç yaprak tüpünün yarısı kadar,uç bölümü küt,yuvarlak ya da sivri,üzeri örtü tüyleri ve uzun saplı salgı tüyleriyle kaplıdır. Pas renkli yüksükotu ya da arı kovanı,Türkiyede yaygın biçimde yetişen bir türdür. Kuzey, Batı ve Güney Anadolu dağlarında,Trakyada sıklıkla görülür. 100-300 cm yüksekliğindedir.Temmuz-eylül ayları arasında çiçek açar. İki ya da çok yıllık otsu bir bitkidir.Gövde tüysüz ve genellikle dalsızdır.
Ender olarak durumunun altında dallar verir.Yapraklar sert,derimsi,tam,kenarları bazen üç kesiminde hafifçe dişli, sivri uçlu ve koşut damarlıdır. Rozet yaprakları 2-4 cm genişliğinde,10-40 cm uzunluğundadır. Gövde yaprakları ise 2-3cm genişliğinde,10-15 cm uzunluğundadır. Çiçek durumu çok çiçekli, eksen tüysüzdür. Taç yapraklar beyazımsı sarı ya da pas renkli, tüylü, alt dudağın orta lopunun boyu taç yaprak tüpünün boyu kadardır. Yumurtalık tüylüdür. Büyük çiçekli yüksükotu Uludağ ve Yıldız (Istranca) Dağlarında yetişir. 40-120 cm yüksekliğindedir.İki ya da çok yıllık bit bitkidir. Gövde genellikle dalsız, kadife gibi tüylüdür.Yapraklar yumurtamsı biçimli, 2-6 cm genişliğinde,7-25 cm uzunluğundadır. Çiçekler 40-50 cm uzunluğundadır.Taç yapraklar çan biçiminde, soluk sarı renkli, esmer çan biçiminde, soluk sarı renkli, esmer lekeli, orta lop kısa, üstü basit tüylerle kaplıdır. Kırmızı çiçekli yüksükotu Orta Avrupada yaban olarak,
Türkiyede ise bahçelerde süs bitkisi olarak yetiştirilir. Temmuz-Ağustos aylarında çiçek açar. İki ya da çok yıllık bir bitkidir. Gövdesi dallı ve tüylüdür. Rozet biçimindeki yaprakları saplı, yumurtamsı biçimli, sık tüylü, damarlar alt yüzden dışarıya doğru çıkıktır. Gövde yaprakları almaşık dizilişli, sapsız, tüysüz ve kenarları dişlidir. Çiçek durumu gevşek ve tek yanlıdır. Çiçekler çan biçiminde, iki dudaklı, erguvan renkli, sarımsı-beyaz lekeli ya da lekesizdir. Yaprakları bazı organik asitler, tanenler, fermentler ve glikozitler içerir. Glikozitler kalp hastalıklarına ve ödemleri boşaltıcı olarak kullanılır.Yeşil renkli yüksükotu, Istıranca (Yıldız) Dağlarında yetişir.50-100 cm uzunluğundadır. Yapraklar yumurtamsı biçimli, tüylü, kenarları dişli, dip kesimleri genellikle 5-10 cm genişliğinde,20-30 cm uzunluğundadır.Çiçek durumu tek yanlı ve sık çiçeklidir.Taç yapraklar yeşilimsi-sarı renkli, hafifçe eğik tüp biçiminde ve 20 mm kadar uzunluktadır.Alt dudağın orta lopunun boyu tüp bölümünden daha kısadır.Yünlü yüksükotu Trakya ve Çanakkale yöresinde yetişir.
60-100 cm yüksekliğindedir. İki ya da çok yıllık otsu bir bitkidir.Gövde dik ve kırmızımtrak renkli alt bölümü tüysüzdür.Yapraklar mızraksı ya da oblong mızraksı, tüysüz ya da kenarlarda seyrek tüylüdür. Kenarları tam ya da hafifçe dişlidir. Çiçek durumu sık çiçekli, eksen yün gibi tüylüdür. Çiçekleri küre biçiminde tüylü,sarımsı renkli ve mor lekelidir.Alt dudak uzundur. Damarlı yüksükotu Doğu Anadoluda yetişirse de asıl yayılma alanı Kafkasyadır.
Kaynakça:
www.agaclar.net
Yazar:Doğan Bülbül