Ülseratif kolit, kalın bağırsak iltihabına neden olan oldukça yaygın görülen kronik veya uzun süreli bir hastalıktır. Ayrıca Crohn hastalığına bazı benzerlikleri olan bir enflamatuar barsak hastalığı şeklidir. Kolon veya kalın bağırsak, sindirilmemiş gıdalardan oluşan besinleri uzaklaştırır ve dışkıyla dışırı çıktığında rektum ve anüs aracılığıyla atık ürünlerden kurtulur. Ülseratif kolitte, kolon iltihaplanır ve ciddi durumlarda, ülserler kolonun astarında oluşur ve ülserler bazı durumlarda kanar, irin ve mukus üretirler.
Yapılan bir araştırma sonucuna göre, ülseratif kolit 250.000 ila 500.000 kişiyi etkilemekte olup, yılda 100.000 kişide % 2 ile 7 oranında görülmektedir. Rektum, kolonun sonudur ve her zaman ülseratif kolitte rol oynar. Eğer iltihap sadece rektumda ise, hastalık ülseratif proktit denir. Bununla birlikte, iltihaplanma kolonun üst kısımlarına uzanabilir, ayrıca evrensel kolit veya pankolit, tüm kolonun etkilendiği zamandır.
Belirtileri
Karın ağrısı, ülseratif kolitin sık görülen bir belirtisidir ve ilk belirti ishaldir. Dışkı gittikçe gevşer ve bağırsak hareketi yapmak için şiddetli bir dürtü ile karın ağrısı olabilir. İshal yavaş veya aniden başlayabilir ve belirtiler, kolonun ne kadar etkilendiğine ve ne kadar iltihaplandığına bağlıdır. Ülseratif kolitte sık görülen semptomlar vardır ve bu semptomlar aşağıdaki gibidir:
• Karın ağrısı
• Mukus ile kanlı ishal
• Yorgunluk veya halsizlik
• Kilo kaybı
• İştah kaybı
• Anemi
• Yüksek ateş
• Kurutma
• Bağırsakları sürekli boşaltma dürtüsü
Bu belirtiler sabahın erken saatlerinde daha kötüleşir. Ayrıca çok hafif semptomlar olabilir veya aylar ya da yıllar boyunca hiçbir semptom olmayabilir, ancak semptomlar tedavi olmadığında tekrar nüks edebilir. Ayrıca belirti ve semptomlar bağırsakların hangi bölümünün etkilendiğine bağlı olarak değişmektedir.
Ülseratif Proktit
İltihap sadece rektumun içindedir ve ülseratif proktit, genellikle en hafif ülseratif kolit şeklidir. Ülseratif proktit bazı belirtileri ve semptomları vardır, bunlar aşağıdaki gibidir:
• Tek belirti olabilir rektal kanama gibi
• Rektal ağrı olabilir
• İstemeye rağmen bağırsakları hareket ettirememe olabilir
Proctosigmoiditis
Bu rektum ve kolonun alt ucu olan sigmoid kolonu içerir. Bazı belirtiler ve semptomları vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Kanlı ishal
• Karın krampları
• Karın ağrısı
• Tuvalete çıkmak için sürekli dürtü
Sol Taraflı Kolit
Bu rektum Enflamasyon rektumu içerir, sol tarafta sigmoid ve inen kolonda oluşur. Bazı belirtiler ve semptomları aşağıdaki gibidir:
• Kanlı ishal
• Sol tarafta karın krampları
• Kilo kaybı
ÜK ve Pankolitte
ÜK ve Pankolitte de tüm kolon etkilenir. Belirtiler ve semptomları aşağıdaki gibidir:
• Kanlı ishal (bazı durumlar ciddi olabilir)
• Karın krampları
• Karın ağrısı
• Yorgunluk
• Önemli derece de kilo kaybı
Fulminan Kolit
Hayatı tehdit edebilen nadir bir kolit şeklidir ve tüm kolon etkilenir. Fulminan kolitte, kolon rüptürü ve toksik megacolon riski vardır. Kolon ciddi şekilde şişebilir. Belirtiler ve semptomları aşağıdaki gibidir:
• Şiddetli acı
• Dehidratasyon ve şoka neden olabilen şiddetli ishal
Diyet
Bazı diyet ipuçları semptomları hafifletmeye yardımcı olabilir. Bu diyet ipuçları aşağıdaki gibidir:
• Daha sık ve küçük öğünler yemek, örneğin, günde beş ila altı öğün yemek
• Dehidrasyonu önlemek için bol miktarda sıvı, özellikle de su içmek
• Kafeini ve alkolü uzak tutmak, çünkü kafein ve alkol ishali artırabilir
• Gazları arttırabileceğinden gazlı içeceklerden kaçınmak
• Yiyecek günlüğü tutmak ve hangi yiyeceklerin semptomları daha da kötüleştirdiğine dikkat etmek
Alevlenme sırasında, geçici olarak düşük lifli bir diyeti takip etmenin yardımcı olabilmektedir. Bu, beyaz pirinç, yağsız et veya balık, yumurta ve pişmiş sebzeler gibi rafine edilmiş 
yiyecekleri içermektedir. Ayrıca bu durum, önce bir sağlık uzmanıyla görüşülmelidir. Ancak takviyeleri almak veya belirli yiyecekleri elimine etmek için yardımcı olabilir ve bu bir doktora danışıldıktan sonra uygulanmalıdır.
Nedenleri
Ülseratif kolit neyin yol açtığı tam olarak net bilinmemektedir. Ancak genetik, çevre ve vücudun kendi bağışıklık sisteminin dahil olduğu düşünülmektedir. Nedenlerden bazıları şu şekildedir:
Genetik: Ülseratif koliti olan kişilerin yaklaşık beşte biri, aynı hastalığa sahip yakın bir akrabaya sahiptir, bu da hastalığın kalıtımsal olabileceğini düşündürmektedir.
Çevresel: Diyet, hava kirliliği, sigara dumanı ve kötü hijyen katkıda bulunabilir.
İmmün sistem: Bir olasılık, vücudun bir viral veya bakteriyel enfeksiyona tepkisinin ülseratif kolite bağlı iltihaplanmaya neden olmasıdır. Enfeksiyon gittikten sonra, bağışıklık sistemi yanıt vermeye devam eder ve devam eden iltihaplanma ile sonuçlanabilir. Bir başka teori de ülseratif kolitin, bağışıklık sistemindeki bir hatanın var olmayan enfeksiyonlarla savaşmasına ve iltihaplanmaya yol açmasına neden olduğu otoimmün bir durum olmasıdır.
Yüksek linoleik asit alımı: Yapılan bir çalışmada, tüm vakaların üçte birinin, yaygın bir yağ asidi olan yüksek linoleik asit alımı ile bağlantılı olduğu bulunmuştur. Ayrıca kırmızı ette, çeşitli yemeklik yağlarda ve bazı margarinlerde bulunmaktadır.
Risk Faktörleri
Ülseratif kolitin bilinen bazı risk faktörleri vardır ve bu risk faktörleri aşağıdaki gibidir:
Yaş: Ülseratif kolit, herhangi bir yaştaki insanları etkileyebilir, ancak 15 yaşından 30 yaşına kadar olanları daha sık etkilemektedir.
Etnisite: Ülseratif, herhangi bir ırka veya etnik kökene sahip insanları etkileyebilir. Kafkas halkının, özellikle Aşkenazi Yahudi kökenli (Doğu Avrupa ve Rusya’dan) hastalığı geliştirme 
riski daha yüksektir.
Genetik: Ülseratif kolit veya Crohn hastalığı ile yakın akrabası olan kişilerde bu hastalığın gelişme riski daha yüksektir.
İzotretinoin (Accutane): Bu ilaç bazen şiddetli akne tedavisinde kullanılmaktadır. Bu ilacın ülseratif kolit ile nasıl bağlantılı olabileceği tam olarak açık değildir.
IBS ve IBD Arasındaki Fark
Ülseratif kolit veya Crohn hastalığı gibi bağırsakların iltihabına neden olan bir durum, iltihaplı bağırsak hastalığı (IBD) olarak bilinir. IBD, irritabl barsak sendromundan (IBS) farklıdır. IBD’den farklı olarak, IBS iltihaplanma, ülser veya bağırsakta başka hasara neden olmamaktadır ve IBS çok daha az ciddi bir problemdir. Buna işlevsel bir hastalık denir, çünkü sindirim sistemi normal görünür ancak düzgün çalışmamaktadır.
Teşhisi
Kişiye ülseratif kolit tanısı konmadan önce, diğer şartlar dışlanmalıdır. Uzman bir doktor semptomları, tıbbi öyküyü ve yakın akrabalarında ülseratif kolit, IBD veya Crohn hastalığı olup olmadığını sormaktadır. Ayrıca, hastayı karın bölgesinde anemi ve hassasiyet bulguları için muayene eder. Testler, enfeksiyon, Crohn hastalığı divertikülit IBS, kolon kanseri ve iskemik kolit gibi diğer olası durum ve hastalıkların ekarte edilmesine yardımcı olabilir. Bu testler aşağıdaki gibidir:
• Kan testleri
• Dışkı testleri
• Röntgen
• Baryum lavmanı
• Sonunda kameralı esnek bir tüpün anüs içinden rektuma sokulduğu sigmoidoskopi
• Sonunda bir kamera ile uzun, esnek bir görüntüleme tüpü anüs ve rektum içine yerleştirilmiş olan kolonoskopi
• Karın veya pelvis BT taraması
Tedavi
Ülseratif kolit tanısı olan bir kişinin sindirim sistemi konusunda uzmanlaşmış bir gastroenterolog görmesi gerekmektedir. Uzman durumun ciddiyetini değerlendirir ve bir tedavi planı oluşturur. Şiddetli semptomlar hastanede yatmayı gerektirebilir, ancak hafif-orta şiddette semptomları olan bir kişinin en fazla hasta temelinde tedavi edilmesi olasıdır. Odaklanılan tedaviler şu şekildedir:
• Remisyona kadar güncel semptomların tedavisi de dahil olmak üzere aktif ülseratif kolit tedavisi
• Semptomların tekrarını önlemek için remisyonun sürdürülmesi
Aktif Ülseratif Kolit Tedavisi
Tedavi, üç ana tür ilaç kullanımını içerir ve bu ana türler aşağıdaki gibidir.
Aminosalisilik asit: Bu ülseratif kolit için standart tedavi seçeneğidir ve aminosalisilatlar genellikle iltihabı azaltmada etkilidir. Genellikle hap şeklinde olurlar, ancak bazen fitil olarak reçete edilebilirler. Sülfa alerjisi olan kişiler için sülfa içermeyen formlar da bulunmaktadır. Bu ana formlar aşağıdaki gibidir:
• Mesalamin
• Balsalazid
• Sulfasalazin
Yukarıda belirtilen ilaçların yan etkileri mide bulantısı, deri döküntüsü baş ağrısı ve İshaldir.
Steroidler: Semptomlar şiddetliyse veya aminosalisilatlara cevap vermiyorsa, doktor steroidler verebilir ve bu da iltihaplanmayı azaltabilir. Uzun süreli steroid kullanımının, özellikle oral steroidlerin ciddi yan etkileri olabilir. Hasta tedaviye cevap verir vermez genellikle steroidler bırakmayı önerilebilir. Steroidlerin yan etkileri akne ve diğer cilt problemleri, huysuzluk, uyku problemleri, şişme ve hazımsızlıktır. Uzun vadeli yan etkilerin riskleri daha yüksektir ve riskler morarma, katarakt, şeker hastalığı, glakom, hipertansiyon, kas güçsüzlüğü, osteoporoz, derinin incelmesi ve kilo alımıdır.
İmmünosupresanlar: Kişide başka bir tedavi işe yaramadıysa veya steroid kullanımı kesilmişse, immünosüpresanlar reçete edilebilir. Bunlar hastanın bağışıklık sistemini düşürür, genellikle kolon ve rektumdaki iltihabı azaltır. Azatiyoprin, ülseratif kolit tedavisinde yaygın olarak kullanılan bir immünosüpresandır. Olası yan etkileri mide bulantısı, ishal, karaciğer hasarı, anemi, morarma ve enfeksiyonlardır.
Biyoloji: Doktorlar remisyonu tetiklemek için anti-tümör nekroz faktörü (TNF) yöntemini önerebilirler. Bunlar infliximab (Remicade), Adalimumab (Humira) ve Golimumab (Simponi). Diğer bir biyolojik olan Vedolizumab (Entyvio), bağırsak mukozası bağışıklık sistemini hedef almaktadır.
Yeni ilaç sınıfı seçeneği: Xeljanz, Janus kinaz (JAK) inhibitörüdür. Yapılan araştırmalar, kortikosteroidlerden daha etkili remisyona yol açabileceğini göstermiştir.
Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) 2018 Advers etkilerin iki kez 5 veya 10 miligram (mg) günde Xeljanz onaylı ishal, yüksek dahil kolesterol ve zona . Yan etkileri olan herkes doktoruyla konuşmalıdır.
Ciddi Aktif Ülseratif Kolit Tedavisi
Ciddi aktif ülseratif kolit yaşayan kişinin hastaneye yatması gerekebilir, çünkü yetersiz beslenme, dehidratasyon ve kolon rüptürü gibi hayati tehlike içeren komplikasyon riski vardır. Ve hastanede uygulanan tedavi intravenöz sıvıları ve ilaçları içermektedir.
Remisyonun Sürdürülmesi
Semptomlar kronik hastalık aktive olmadığı dönemlerde, düzenli aminosalisilat dozları nükslerin önlenmesine yardımcı olabilir. Aminosalisilat ile yapılan tedavide hastalık düznli olarak nüksederse, azatiyoprin verilebilir. Geniş ülseratif kolitte uzun süreli bakım tedavisi gerekebilir. Bu kişi nüks etmeden 2 yıl remisyona girerse değişebilmektedir.
Cerrahi Müdahale
Şayet diğer tedaviler işe yaramazsa, cerrahi bir seçenek olabilir ve bu operasyon seçenekleri aşağıdaki gibidir:
• Kolektomi: Kolon veya bunun bir kısmı alınır.
• İleostomi: Cerrah midede bir kesi yapar ve ince bağırsağın sonu çıkarılır ve bir dış keseye bağlanır. Kese, atık maddeyi bağırsaktan toplar.
• İleoanal kese: Kese, cerrah tarafından içten, ince bağırsağın dışından yapılır ve daha sonra anusu çevreleyen kaslara bağlanır. Bu İleoanal kese harici bir kese değildir.
Komplikasyonları
Ülseratif kolitin komplikasyonları, besin eksikliğinden rektumdan potansiyel olarak ölümcül kanamaya kadar değişmektedir.
• Kolorektal kanser: Ülseratif kolit, özellikle semptomlar şiddetli veya yaygınsa kolon kanseri gelişme riskini arttırmaktadır. Ulusal Sağlık Enstitülerine göre, tüm kolon uzun süre etkilendiğinde, kolon kanseri riski daha yüksektir.
• Toksik megakolon: Birkaç çeşit ciddi ülseratif kolitte bu komplikasyon vakasında ortaya çıkabilir. Ciddi durumlarda, kolonun şişmesi ve gaz sıkışması yaşanabilir. Bu olduğunda, kolon yırtılması, septisemi ve şok riski oluşmaktadır.
Diğer olası komplikasyonlar aşağıdaki gibidir:
• Cilt iltihabı
• Eklem iltihabı
• Göz iltihabı
• Karaciğer hastalığı
• Osteoporoz
• Delikli kolon
• Şiddetli kanama
• Şiddetli dehidrasyon
Doktor, bir kemik yoğunluğu kaybını önlemek için, D vitamini takviyesi, kalsiyum ve diğer ilaçları reçete edebilir. Düzenli tıbbi randevulara katılmak ve belirtilerin farkında olmak bu komplikasyonların önlenmesine yardımcı olabilmektedir.
Kaynakça:
crohnscolitisfoundation.or
niddk.nih.gov
www.fascrs.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu