Uzayın yerçekimsiz ortamında, çoğumuzun gıpta ettiği bir durumdaki astronotlar ağırlıksız, serbestçe yüzüyorlar. Ancak, mikrogravitenin vücut üzerinde tehlikeli etkileri olduğunu uzmanlar dışında bilen az. Uzayda kalış sürelerine göre, astronotların vücudunda büyüme, kas erimesi ve görüşlerinin bozulması gibi yan etkiler ortaya çıkıyor. Örneğin, Uluslararası Uzay İstasyonu’nda (ISS) görev yapan astronot John L. Phillips’in görüşü, altı ay içinde 20/20’den 20/100’e geriledi.
Dünya’ya döndükten sonra, Phillips’e yapılan retina taramalarının, nörolojik testlerin ve lomber ponksiyonun sonuçları gözlerinin yapısının değiştiğini gösterdi. Olasılıkla, kafa içi basıncındaki değişim, her iki gözünün arka kısımlarını düzleştirerek retinaları ileri itmişti. Ayrıca koroid üzerinde kıvrımlar ve optik sinirlerde iltihap oluşmuştu. Dünya’ya döndükten altı ay sonra, gözleri 20/100’den 20/50’ye doğru hafif bir iyileşme gösterdi ve eski sağlıklı durumuna dönemeyip, sabit kaldı. Son yapılan araştırmalarda, Alman uzmanlar mikrogravitenin vücut sıcaklığını da etkilediğini buldular. Bu nedenle astronotlar süreğen bir yüksek ateşle de başa çıkmak zorundalar.
Bilindiği gibi, hipotalamusun kontrolü sayesinde vücudumuzun sıcaklığı dar bir aralıkta sabit kalır. Fiziksel aktivite, giysiler ve günün saati, mevsim gibi çevresel faktörler vücut sıcaklığımızı etkilemektedir. Araştırmacılar, Uluslararası Uzay İstasyonu’ndaki 11 astronotun vücut sıcaklığını ölçmek için, alınlarına yerleştirilen ısı sensörleri kullandı. Astronotlar yola çıkar çıkmaz vücut sıcaklığı aniden artmadı. İki buçuk aylık bir süre boyunca aşamalı olarak yükseldi ve 38°C’lik bir değere ulaştı. Buna ek olarak, fiziksel aktiviteler sırasında, astronotların vücut sıcaklığı yeryüzündeki yükselme süresinden daha hızlı ve daha fazla artarak 40°C’yi aştı. Nitekim, terin uzay ortamında daha yavaş buharlaşıyor olması bu durumu kısmen açıklamaktadır. Hareket sırasında harcadığımız enerjinin büyük bir miktarı ısıya dönüşmektedir.
Günlük dilde, ateş terimi, sıcak vücudun hissettiği ısıyı tanımlamak için kullanılır. Fizikçiler ısıyı, termal enerji olarak tanımlarlar. Uluslararası sistemde, joule cinsinden (J) ölçülür. Vücut ısısı, daha açık bir tanımlamayla enerjinin aktarımıdır. Isı transferi ve sıcaklık değişimi, doğrudan derecelendirilmiş (C) ısı kapasitesi ile ilişkilidir. Bu nedenle, ısı transferi genellikle bir sıcaklık değişimine neden olur. İki cisim birbirleriyle temas ettiğinde, daha sıcak olan, ikisi de eşitlenene kadar, soğuk olana ısı aktarır. Öte yandan fiziksel durum değişiklikleri sabit bir sıcaklıkta gerçekleşir. Bir buz küpünü ısıttığımızda 0°C’de kalır, ancak onu oluşturan su katı halden sıvı hale geçecektir. Bu durum değişikliği enerjiyi, ısıyı tüketmekte, ancak suyun sıcaklığını yükseltememektedir.
Araştırmacılardan Hanns-Christian Gunga, uzay boşluğu koşullarında vücudumuzun ısı fazlasıyla başa çıkmasının son derecede zor olduğunu, vücut ve çevre arasındaki ısı transferinin çok azaldığını açıkladı. Oysa vücut sıcaklığının kontrolü sağlık açısından hayati önem taşımaktadır. Vücut sıcaklığındaki önemli dalgalanmalar fiziksel ve bilişsel performansı ciddi biçimde etkiler. Bu sonuçlar, uzaydaki uzun konaklamalar sırasında, astronotların sağlığının nasıl korunacağı hakkında endişe yarattı. Mars’a doğru yola çıkacak ekibin, hipertermi ve ısı çarpması tehlikeleriyle karşılaşacağı kesindir. Bu nedenle, söz konusu “uzay ateşi” sorununun nasıl çözümleneceği konusundaki araştırmalar derinleştirilmektedir.
Bu araştırmaların, bir başka açıdan da büyük önemi var. Vücut sıcaklığımızın evrimi ve nasıl uyum sağladığı hakkındaki bilgilerimizi genişleterek, hızla artan sınırsız tüketime bağlı kirlilik nedeniyle, her geçen gün hayati tehlikeleri artan, dünyamızdaki iklim değişikliğine nasıl uyum sağlayacağımızı ya da sağlayamayacağımızı da görmüş olacağız.
Kaynakça:
-Alexander C. Stahn, Andreas Werner, Oliver Opatz, et al., “Increased core body temperature in astronauts during long-duration space missions”, Scientific Reports, Article number: 16180.
-B. E. Crucian, et al., “Plasma cytokine concentrations indicate that in vivo hormonal regulation of immunity is altered during long-duration spaceflight”, J Interferon Cytokine Res 34, 778-786.
-H. C. Gunga, et al., “The Double Sensor-A non-invasive device to continuously monitor core temperature in humans on earth and in space. Respir Physiol Neurobiol 169 (Suppl 1), S638.
Yazar:Oben Güney Saraçoğlu