Vertigo, denge sisteminde bozukluk sonucu ortaya çıkan dengesizlik ve baş dönmesi yakınmalarına verilen isimdir. Baş ağrısı ve sırt ağrısı gibi, doktora en sık başvuru nedenleri arasındadır. Toplumda genel olarak görülme sıklığı %5-10, 40 yaş üstünde %40 ve 65 yaş üstünde %25’tir. İç kulak, vücut dengesinden sorumludur. İç kulaktan beyne uyarılar gider ve vücut dengede kalır.En çok periferal tip vertigo görülür. Eğer hasar, iç kulaktan beyne sinyalleri ileten sinirde veya beyinde ise buna santral vertigo isimi verilir. Santral vertigo nedenleri migren, geçici damar tıkanıklığı, beyin damar hastalığı, multipl sideroz, kafa içi tümörlerdir. Periferal tip klasik vertigoda kalıcı işitme kaybı beklenmez, atak geçince kişiler normal hayatına devam eder.
Baş dönmesi bir hastalık değildir, hastalık belirtisidir. Meniere hastalığı, diğer iç kulak hastalıkları, migren, uzun süreli kulak iltihabı, tansiyon yükselmesi/düşmesi, şeker hastalığı (diyabet), kolesterol yüksekliği (hiperlipemi), bazı ilaçlar (asetilsalisilik asit, aminoglikozid vb), beyin damar hastalıkları, beyin tümörleri, felç geçirme, göz bozuklukları ve stres gibi birçok neden baş dönmesi yapar. Kemik kaybı (osteopeni) veya kemik erimesi (osteoporoz) gibi kalsiyum eksikliği ile giden rahatsızlıklarda benign pozisyonel vertigo ismi verilen baş dönme atakları görülebilir. Menopoza giden kadınlarda baş dönmesi yakınmalarının altında kalsiyum eksikliği görülebilir, değerlendirilmeleri gerekir.
Ani başlangıçlı periferik vertiogonun en sık nedeni herpes virüs enfeksiyonudur. Benign poziyonel vertigo da ikinci sık nedenidir.
Meniere hastalığı iç kulakta sıvı birikmesi sonucu oluşur. Halk arasında iç kulak tansiyonu olarak da bilinir. Orta yaş ve ileri yaşta daha sık görülür. Nedeni tam bilinmemektedir. Aşırı tuz tüketimi, uykusuzluk, stres, menopoz dönemi gibi durumlarda ortaya çıkması kolaylaşır. Genelde tek kulakta olmakla birlikte iki kulakta birden tutulum olabilir. İlerleyici işitme kaybına neden olur.
Bulgu, Belirti Ve Yakınmalar
Periferal vertigoda hastaların kulak muayenesinde herhangi bir bozukluk yoktur. Eğer hasta baş dönmesi olmayan bir dönemde muayene edilirse tamamen normal bulunur. Baş dönmesi atakları sırasında muayene edilirse nistagmus adı verilen istemsiz göz hareketleri tespit edilir. Ani olarak baş dönmesi başlamaktadır. Hasta çevrenin ya da kendisinin döndüğünü sanmaktadır. Genelde baş hareketi ile baş dönmesi arttığından, baş ile beraber gövdeyi döndürerek sese karşılık verirler. Ayakta durma ve yürümede zorlanma, bulantı ve kusma saptanır. Kulak çınlaması, işitme kaybı ve kulakta dolgunluk hissi vardır. Şikayetler birkaç hafta sürebilir. İşitme kaybı geri dönüşümlüdür.
Tanı için şikayetlerin olduğu dönemde odiometri dediğimiz işitme testi yapılır, işitme testi sonucunda işitmede kayıp tespit edilebilir. MR gibi diğer yapılan tetkikler tümör benzeri hastalıkların tespiti içindir.
Tıbbi Tedavi
Baş dönmesinde yakınmaları azaltan ilaçlar (betahistin dihidroklorid gibi), bulantı ilaçları (metoklopramid vb) verilir. Herpes virüsüne bağlı vertigoda kortizol içeren ilaçlar yarar sağlayabilir. Benign pozisyonel vertigoda vestibüler rehabilitasyon ismi verilen egzersiz teknikleriyle ataklar kontrol altına alınabilir. Baş dönmesinin ortaya çıkışını kolaylaştıran faktörlerden uzak durulur. Alkol tüketimi bırakılır. Rafine tuzlan uzak durulur. Ölçülü olarak doğal, kristal kaya tuzu kullanılabilir. Yağ, kafein tüketimi azaltılır. Stresten uzak durulur. Düzenli uyku ve beslenme önerilir.
İlaç tedavisine cevap vermeyen hastalar cerrahi tedaviye alınır, iç kulaktaki sıvı ameliyatla boşaltılır, basınç azaltılır. İç kulak sinirinin kesilmesi de diğer cerrahi yöntemlerden biridir.
Santral tip vertigoda ise altta yatan nedene yönelik tedavi yapılır.
Diyet Değişiklikleri
Damar kireçlenmesi (ateroskleroz) ve tansiyon yüksekliği vertigoya neden olabileceği için beslenme ile ilgili değişiklikler yapılması gereklidir. Fast-food, işlenmiş gıdalar, basit şekerli gıdalar ve beyaz un mamulleri yerine taze sebze, meyve, balık ve tam tahıl ürünlerine geçiş yapılır. Şekerli içecekler yerine taze meyve suyu veya sebze suları tüketilebilir. Tansiyon yüksekliği varsa tuzsuz diyet yapılması gereklidir. Bu tür değişiklikler kalp ve damar sağlığını koruyarak iç kulaktaki denge organının fonksiyonlarının korunmasını sağlar. Şeker hastalarında, şeker hastalığı olmayanlara göre işitme kaybının daha sık görülmesi nedeni ile kan şekeri düzeylerinin iyi korunması işitme ve denge organının fonksiyonları açısından önemlidir.
Vücuttaki iltihabi süreçler iç kulağı da tahrip edebilir. Zerdeçal, zencefil, omega-3’ten zengin derin su balıkları (somon, uskumru, sardunya, hamsi, ringa balığı gibi) beslenme planı içinde olmalıdır. Zencefil kökü taze olarak gıdalara 1-2 tatlı kaşığı rendelenerek tüketilebilir. Zerdeçal da günlük olarak 1-3 tatlı kaşığı gıdalarla beraber tüketilebilir.Gün içinde sık ama küçük öğünler tüketilmelidir.Bol sıvı tüketilmelidir.Sigara, alkol ve kafeinli içecekler tüketilmemelidir.
Yaşam Tarzı Değişiklikleri
Düzenli egzersiz yapılması kolesterol yüksekliği, şeker yüksekliği, kalp-damar sağlığı açısından yararlıdır.Hareket halinde iken okuma, telefon-televizyon vb izleme gibi vertigoyu artıracak eylemler yapılmamalıdır.Enfeksiyona bağlı olarak kulak veya sinüslerde sorun varsa uçuş yapılmamalıdır. Gürültülü müzik veya parlak ışık gibi uyarıcı faktörlerden uzak durulmalıdır.Ani hareketlerden kaçınmalı, yatar veya oturur pozisyondan hızlıca harekete geçilmemelidir. Vücudun ortama ve harekete tepkisini uyumlu hale getirmek için daha yavaş hareket edilmelidir.
Önerilen Besin Takviyeleri
B6 vitamini: Dara bağlı deneysel olarak oluşturulan benign pozisyonel paroksismal vertigo (BPPV) durumunda günde 40 mg dozda etkili bulunmuştur. Daha fazla klinik çalışmaya rastlanılmamıştır.
Omega3: Günde 2-3 gram omega-3 alınması iltihabi süreci azaltmada, dolaşımı düzenlemede ve tansiyonu düşünmede yardımcı olur.
Önerilen Bitkisel İçerikli Takviyeler
Vinposetin: Vinca minor (küçük Cezayir menekşesi) bitkisinden elde edilen vinkamin alkaloidinin yarı sentetik türevidir. Günde 15 mg vinposetinin, vertigo ve diğer içkulak hastalıklarında yakınmaları hafifletmede etkili olduğu görülmüştür. Vinposetin başlangıç dozu 2-3 mg olup daha sonra kademeli olarak artınlır.
Mabet ağacı (Ginkgo biloba): Günde 3 kez 40 mg Ginkgo biloba yaprak ekstresi (GBE) yaşlı hasta grubunda vertigo senaptomlarını hafifletmiştir. Bir başka araştırmada, günde 120- 60 mg GBE ekstresi 3 ay boyunca hastalara verilmiş ve vertigo semptomları hafiflemiştir.
Zencefil: Deneysel olarak yapılan bir çalışmada, zencefil kökünün vertigoda etkili olduğu, ancak bir başka araştırmada 1 g verilen zencefil kökünün baş dönmesi üzerine çok az etkili olduğu görülmüştür.
Kaynakça:
https://www.anatomica.com.tr/bas-donmesi-vertigo
Yazar: Fatih Bolelli