Çoğu zaman farklı sağlık sorunlarının çözümü bitkilerde aranır. Doğa iyi bir besin kaynağı olduğu kadar şifa kaynağıdır da. Hem kadın hem de erkekler zaman zaman cilt ve saçla ilgili sorunlar yaşamaktadır. Her sebze ve meyvenin ayrı bir faydası olsa da özellikle melengiç gibi bazı bitkiler ve tohumları halk arasında ve çeşitli kaynaklarda şifalı bitkiler olarak anılır.
Toplumda daha çok melengiç olarak da bilinen menengiç veya bıttım bitkisi aslında yabani fıstıktan ve adı fazlaca kullanılan çitlembikten başka bir şey değildir. Yetiştiği yörelerde çedene, çıtımık gibi isimlerle de anılan, yumuşak ve kuru toprakları seven menengiç veya bıttım bitkisinin ilk olarak kırmızımsı, sonraları kahverengi olan 5-6 milimetre boyutunda küremsi meyveleri olgunlaştıkça mavi veya yeşil renge dönüşmektedir. Tür adı Pistacia terebinthus olan bu bitki 10 metreye kadar uzayabilmekte ancak yavaş büyümektedir. Kırmızımsı küçük meyveleri yiyecek olarak tüketilebilen, üstün faydaları olan bu şifalı bitkinin tohumlarının öğütülmesiyle lezzetiyle ünlü bir kahve, yağından da saç ve cilt için faydalı sabunlar yapılmaktadır. Melengiç kullanılarak yapılan sabunlar Bıttım sabunu olarak isimlendirilmektedir. Bu şifalı bitkinin faydalarını okuyup öğrenenler onu tanımak ve farklı ürünlerinden faydalanmak isteyecektir.
Menengiç bitkisinin faydaları
İçeriğinde B grubu vitaminleri ve E vitamininden başka magnezyum, fosfor, potasyum, selenyum, çinko, bakır, manganez, kalsiyum, demir gibi minerallere de rastlanan bitkinin meyveleri doğrudan çerez gibi tüketilebilmekte, evlerde kurabiye, ekmek, kek gibi besinlerin pişirilirken aroma verici olarak da içlerine koyulabilmektedir. İç Anadolu’da bazı yörelerde kaynatılan buğdayın içine nohut gibi bazı tohumlarla birlikte ilave edilerek değişik bir lezzet yakalanmaktadır.
Tohumları dövülerek balla karıştırılan ve macun şekline getirilerek de şifasından yararlanılabilen menengiç bitkisinin en başta nefes darlığına karşı iyi geldiği bilinmektedir. Menengiç bitkisi şiddetli öksürüğü, bronşit ve astım hastalığına sahip olanların sıkıntılarını geçirebilmektedir. Solunum yollarını iyileştirme özelliği olan melengiç yaraların iyileşme hızını da artırmaktadır. İdrar söktürücü, kum dökücü ve mide ağrılarını giderici yönüyle de dikkat çeken bu bitki kalp hastalığından da koruyabilmektedir.
Menengiçin yan etkileri olabilir mi?
Sağlığa katkı sağlamak maksadıyla farklı şekillerde tüketilen melengiç hassas bünyeli kişilerde dâhili veya harici olarak dikkatle kullanılmalıdır. Bir bitki olması ve çeşitli kimyasal maddeler içermesi nedeniyle kullanırken bilinçli olmak, sıra dışı belirtilere karşı iyi bir gözlemci olmak gerekmektedir. Her şeyde olduğu gibi Bıttım sabunu kullanırken de, melengiç meyvesi veya kahvesi tüketirken de ölçülü olmak en iyisidir.
Bıttım sabunu doğal ve gerçek olduğu sürece yan etki göstermeyecek olsa da banyo sırasında gözler sabunla temastan korunmalı, dikkatli olunmalıdır. Çitlembiğe, bıttım bitkisine veya fıstığa alerjisi olanlar için menengicin her şekilde kullanımı sakıncalı olabilir. Alerjisi olup olmadığı bilmeyen kişiler Bıttım sabunu kullandığında ciltlerinde alerjik tepkiler oluşuyorsa hemen bol suyla durulayıp kendilerini arındırmalı ve bir daha kullanmamalıdır. Bununla da kalmayıp bir cilt doktoruna gidilmesi de gerekebilir. Herhangi bir cilt hastalığı olan ve ilaç kullanan kişiler de Bıttım sabunu kullanmadan önce doktorlarına danışmalıdır. Sık sabun kullanılması da cildi tahriş edeceğinden aşırıya kaçılmamalıdır.
Bıttım sabunu neye iyi gelir?
Güneydoğu Anadolu’da, özellikle de Siirt’te çok üretilen Bıttım sabunu saç dökülmesine ve kepeğe karşı önerilmektedir. Ülkemizde meşhur olan Bıttım sabunu ilk olarak Mardin’de, Botan bölgesinde ortaya çıkmış olsa da günümüzde Siirt ile özdeşleşmiştir. Dolayısıyla Botan sabunu olarak da bilinen Bıttım sabunu deri ve saç üzerinde çok etkilidir. Güzellik sabunu olarak piyasaya dağıtılan, Şırnak ve Cizre’de de üretilen bu organik sabunlar yüz temizliği için de kullanılmaktadır. Bıttım yani yabani fıstığın yağıyla üretilen bıttım sabununda hiçbir katkı maddesi bulunmamaktadır. Saçı besleyen, yumuşatan bu sabun doğal yöntemlerle yapılmakta olup kırılan ve ince saçları da güçlendirmekte, parlaklık, canlılık kazandırmaktadır. Antiseptik özelliği olan, saçlı derideki bakterilerin çoğalmasını da engelleyen Bıttım sabunu kaşıntıyı gidermekte, saçlara nem kazandırmaktadır.
Saçların yağ ve su dengesini düzenlemek, yağlı saçlara sağlık kazandırmak, kıvırcık olan saçlara kolay şekil kazandırmak, elektriklenmesini önlemek, saçlara hacim kazandırmak ve uzamasına yardımcı olmak gibi daha birçok faydası olan, peeling etkisiyle cildi pürüzsüz hale getiren Bıttım sabunu kurutmadığı gibi lekelerin kaybolmasına da yardımcı olmaktadır.
Kimyasallarla dolu şampuanlar yerine Bıttım sabunu kullanmak saç ve deride sağlığa giden yolu açacaktır. Beyaz saçlar için kullanıldığında 7 veya 8 ay gibi bir süre içinde etkisini göstermekte, güç kazandırmakta, saç rengini eskiye çevirebilmektedir. Mantar, egzama, sivilce, kaşıntı, sedef hastalığı gibi cilt sorunlarında ve yaraların iyileşmesinde de olumlu etkileri olan Bıttım sabunu ciltteki gözenekleri açmakta, varisleri de rahatlatmaktadır.
Bıttım sabunu nasıl kullanılmalı?
Bıttım sabununu ilk defa kullanacak olanlar hemen adapte olamayacaklarını bilmelidir. Birkaç kez kullandıktan sonra saçlar bu sabuna alışacak, faydaları görülecektir. Bıttım sabunu ılık suyla ıslatılan saça sürülüp köpürtülerek kullanılır. Parmaklar kullanılarak köpükle saç diplerine ve kafa derisine 3-5 dakika kadar masaj yapılmalı, ayrıca başka bir sabun veya şampuan kullanılmamalıdır. Saçların 2 veya 3 defa yıkanmasında sakınca yoktur. Yararlarının görülebilmesi için, saçlar her gün yıkanmamalı 2 gün arayla düzenli uygulanmalı ve iyice durulanmalıdır. Sivilce gibi sorunları için sabunun köpüğü yüze iyice yedirilerek sürülmeli ve 10-15 dakika kadar bekletilmeli ve iyice yıkanmalıdır. Hiç sorun olmasa bakterileri gidereceği için köpüğün yüzde 1 dakika kadar bekletilmesi de yararlı olacaktır.
İşi biten sabunu normal oda sıcaklığında, kuru bir yerde korunmalıdır. Doğru koşullarda saklanırsa 100 yıl boyunca bozulmayan Bıttım sabunu doğada kalıcı kirliliğe de yol açmamaktadır.
Prens de bu sabunu kullanıyor
Medyada dolaşan bazı bilgilere göre İngiliz Veliahdı ve Galler Prensi Charles’ın Türkiye’de yaptığı bir Güneydoğu gezisi sırasında Mardin’e geldiğinde çarşıları dolaşıp bir dükkândan Bıttım sabunları almış, o günden beri İngiltere başta olmak üzere Amerika ve Uzak Doğu ülkelerinden gelen birçok yabancı sabunları tanıyıp satın alarak ülkelerine götürmüştür. Bu nedenledir ki Bıttım sabunu piyasada “Prensin sabunu” olarak da adlandırılmaktadır. Prens Charles’ın Bıttım sabunu satın alıp kullanmasından sonra İngiltere ve Avrupa’da araştırma konusu haline gelmiş, dünyada tanınmaya, 5 yıldızlı oteller tarafından talep edilmeye başlamıştır. Esans ya da boya maddesi içermeyen katkısız Bıttım sabunu hoş bir kokuya sahip olup saç, deri ve vücut temizliğinde güvenilerek kullanılmaktadır.
Bıttım sabunu nasıl yapılır?
Siirt ilimize özgü bir sabun olan Bıttım sabunu melengiç veya bıttım (yabani fıstık) meyvesinden yapılmaktadır. Eylül ayı sonlarına doğru toplanan olgunlaşmış bıttımlar ayıklanarak kullanılmaması gereken çürükleri atılır. Yıkanan ve 10 gün kadar kurutulan bıttımlar değirmenlerde öğütülerek ılık suyla yoğrulur. 2 saate yakın devam eden yoğurma işleminden sonra üstte toplanan yağlar ayrı bir kapta toplanır. İçeriğindeki yağların ortaya çıkarılması için birkaç işlem daha yapıldıktan sonra kazanlarda biriken ve kaynatılan yağların içine kostik ilavesiyle sabunlaşma reaksiyonu gerçekleştirilir. 16 saate kadar kaynatılan ve devam eden reaksiyonlar sonunda sabun oluşur. Sabunlar henüz sıcak ve yarı sıvı haldeyken başka kapların içine aktarılır ve açık havada bırakılır. 3 günün ardından artık Bıttım sabunları kurumuştur. Kalıplardaki sabunlar uygun büyüklükte kesilerek piyasaya çıkmaya hazır hale getirilir.
Hakiki Bıttım Sabunu Nasıl Anlaşılır?
Bıttım sabunu meşhur ve çok yararlı bir sabun olduğundan fazlaca rağbet görmektedir. Kar etmeyi amaçlayan bazı sahtekârlar Bıttım sabununun da sahtesini üretmektedir. Satın alınmak üzere olunan her sabunun gerçek Bıttım sabunu olmama ihtimali bulunmaktadır. Belli bazı özellikler gerçekliği hakkında fikir verebilmektedir.
*Koyu yeşil renkte olmalı:
Kilogramı 120-140 TL’ye kadar satılabilen, elle zahmetli bir şekilde çıkarılabilen değerli bıttım yağı yeşil iken toplanmış olan melengiçlerden elde edilmesi nedeniyle koyu yeşil renklidir. Yeni üretilen gerçek Bıttım sabunları da koyu yeşil görünmekte, bir süre bekletildiğinde renkleri sarıya dönebilmektedir. Bu renk değişikliğinin sebebi zamanla içindeki suyun uçması ve sabunun daha fazla kurumasıdır. Rengine bakarak, satıcısına ne zaman üretildiğini sorarak sabunun gerçekliği hakkında biraz fikir sahibi olunabilmektedir.
*Kendine has hoş kokulu olmalı:
Gerçek ve çok değerli olan bıttım yağıyla yapılan organik Bıttım sabunu kendine özgü hoş bir kokuya sahiptir. Bulabiliyorsanız önceden melengiç kahvesini koklayarak veya çerez niyetine tüketilen çitlembiklerin kokusuna dikkat ederek satın alacağınız Bıttım sabununun gerçekliği hakkında bir fikir sahibi olabilirsiniz.
*Fiyatı çok ucuz olmamalı:
Bıttım sabununun gerçek mi yoksa sahte mi olduğunu anlamanın bir başka yolu da fiyatıdır. Bıttım sabunlarının sahtesi üretilirken pahalı olan ve zor elde edilen Bıttım yağı yerine defne yağı, pamuk yağı, zeytinyağı gibi farklı bitkisel yağlar kullanabilmekte ve maliyeti azaltılmaktadır. Orijinal, doğal ve geleneksel yöntemlerle yapılan gerçek bıttım sabunları pahalıdır. Organik, % 100 doğal bıttım sabununun 1 kilogramının fiyatı 40-60 TL arasındadır. Daha açık bir örnek olabilmesi için 100 gramlık bir kalıp bıttım sabununun 16-17 TL’ye kadar satılabildiğini söyleyebiliriz. Bu sabunları ucuza satmak isteyen kişilerden almamak doğru bir davranış olacaktır.
Cilt ve saç dostu bıttım sabununu internetten online alışveriş yoluyla satın almak isteyenler dokunup koklayamayacağı ve göremeyeceği için daha dikkatli olmalıdır. İnternet yerine aktarlardan satın almak alternatif bir yol olabilir. Piyasada saf bıttım sabunlarının yanı sıra zeytinyağlı, kekik özlü ve badem yağlı bıttım sabunları da bulunabilmektedir.
Yazar:Müşerref Özdaş