Enerjisiz yaşam sürmez. Enerjinin temel kaynağı orta büyüklükte yıldızlardan biri olan güneştir. Odun, kömür, kağıt, petrol, benzin gibi çeşitli maddeler yanabilir. Doğadaki yanma olayı kimyasaldır ve oksijen gerektirir.
Nefes aldığımız havanın yaklaşık % 21’i oksijenden oluşur. Bir maddenin yanabilmesi için % 16 civarında oksijene ihtiyaç vardır. Bu oran % 14 ve daha altı olursa yanma olmaz. Yanmaya oksitlenme adı da verilmektedir. Elbette yanma olabilmesi için maddenin de yanıcı olabilmesi ve tutuşma sıcaklığına ulaşmış olması gerekir. Yanma sırasında kimyasal değişmelerden başka fiziksel değişmeler de gözlenecek yani maddenin yapısı değişecektir.
Güneşsiz Olmaz ama…
İnsan derisi ya da saçları alevle temas sonucu yanar ve tahrip olur. Sıcak veya kaynar su da derinin yanma sebebidir. Dünyamızı ısıtan tek enerji kaynağımız olan güneşin altında uzun süre kalınması hem sıcak çarpmasına hem de birinci, ikinci hatta dördüncü dereceden deri yanıklarına sebep olabilmektedir. Deri yanıkları basit ve kolay iyileşebilir olduğu gibi daha ciddi de olabilir.
Yanma ve Çeşitleri
Y
anma olayının dört farklı türü vardır.
*Yavaş yanma durumunda ışık, ısı ve alev görülmez, buhar ya da gaz çıkmaz. Doğadaki bir demir telin paslanması, gümüş takıların kararması ve yaşam boyunca canlılarda gerçekleşen solunum olayı aslında bir yavaş yanmadır.
*Hızlı yanma durumunda ise ışık, ısı ve alev görülür. Bir şöminede veya sobada görülen alevler orada hızlı bir yanma olduğunun göstergesidir. Korlaşma denilen bir çeşit alevsiz yanma da hızlı yanma şeklidir.
*Petrol parlayarak, barut gibi bazı maddeler ise patlayarak yanar. Bu yanma şeklinde enerji hızla boşalmaktadır. Nükleer enerji uranyum ve hidrojen bombalarının patlaması da bu şekilde olmaktadır. Bunlara nükleer patlamalar denir.
*Yavaş yanma hızlı bir yanmaya da dönüşebilir. Buna kendi kendine yanma adı verilir. Bir ortamdaki kömür yığınında ağır ağır oksitlenme devam ederek tutuşma sıcaklığına ulaştığında birden tutuşup alevlenmeye başlayabilir.
Yanma ve Sonuçları
Isınmak ve yemek pişirmek gibi sıradan ihtiyaçlar için yanma olayına gerek duyulur. Ne var ki yanma denilen bu doğal kimyasal reaksiyon yangınlara da sebep olabilir. Hızla büyüyebilen alevler bir anda her yeri sarıp ortamda bulunan canlıların da yanarak zarar görmesi, büyük acılar çekip ölmesiyle de sonuçlanabilir. Yangın kontrolsüz bir yanmadır. Yararlanmak amaçlı bile olsa yakılan bir ateş küçük bir dikkatsizlik sonucu kontrolden çıkıp zarar verebilir. Enerjisiz yaşam olmayacağı gibi kontrol edilemeyen enerji de yaşamı sonlandırabilir.
Yangınlara Karşı Alınabilecek Önlemler
Yangınla karşılaşıp eşya ve beden olarak zarar görmemek için bazı önlemler alınmalıdır. Elektrik tesisatları ve sigorta sistemi yeterli olmalı, ev, fabrika, işyeri bacaları özen gösterilerek sıvanmalı, düzenli temizlenmeli, doğal gaz ya da tüp gaz kullanırken dikkatli olunmalı, gerekli güvenlik önlemleri alınıp periyodik bakımları yaptırılmalıdır.
Unutkanlık da Başa Bela
M
utfak, çatı, tavan arası gibi alanlarda kolay tutuşabilen eşyalar bulundurulmamalı, hangi etkenlerin kolay kıvılcım çıkarabileceği öğrenilmelidir. Sıçrayan minik bir kıvılcım yakınında bulunan yanıcı maddeleri tutuşturacak, araç veya bina yangınlarına sebep olacaktır.
Unutkanlık da ayrı bir sorundur. Fişte takılı unutulan bir ütü, söndürülmeyen bir sigara izmariti, ocaktaki bir yemeğin taşması gibi bazı durumlar da çıkan çoğu yangının sebebidir. Trafikte iken yapılan ihmal ve unutkanlıklar da kazalara ve araçların ve içindekilerin yanmasına ve belki ölümüne sebep olacaktır.
Yangınların bir başka sebebi de sabotajlardır. Yıldırım düşmesi, depremler, güneş ışınları gibi doğa olayları da kendiliğinden çıkan bir yangına sebep olabilmektedir.
Yangın Sırasında Ne Yapmalı?
Ne zaman nasıl bir olayla karşılaşacağımızı bilemeyiz. Örneğin bir evcil hayvan bile bir ocağı ya da lambayı devirerek yangına sebep olabilir.
Bir yangınla karşılaşıldığında fazla panik yapmadan yangın çıkan yerde eğer varsa yangın ihbarıyla ilgili botuna basılmak ihmal edilmemelidir. Vakit geçirmeden 110 olan itfaiye acil numarasına yangın ihbarı yapılmalıdır. ihbar sırasında adres net olarak bildirilmeli, yangının cinsi de belirtilmelidir çünkü her yangının söndürülme şekli ve kullanılan malzemeler aynı değildir. Yardım gelinceye kadar eldeki imkanlarla yangın söndürülmeye çalışılmalı, ortamdaki tüp gaz ve doğal gaz vanaları, elektrik sigortaları kapatılmalıdır. Yangının kapalı bir alanda olması durumunda pencere ve kapılar kapatılarak yayılması önlenmeli, ilerlemiş bir yangınla karşı karşıya olunduğunda ortamdan hızlı bir şekilde uzaklaşılmalıdır.
Yangın sırasında ortam sıcaklığı hızla yükselir. İlk 5 dakikada 555 santigrat dereceye, 10. dakikada 660, 15. dakikada 720, 30. dakikada 820, 60. dakikada ise 927 santigrat dereceye yükseldiği ölçülmüştür. Yangın çıktığında ilk saniyelerde veya dakikalarda müdahale etmek gerektiği açıktır.
Tatbikatlar Önemlidir
Sebebi ne olursa olsun olası yangın tehlikelerine karşı mümkün olduğunca bilinçlenmek gerekir. Farklı zamanlarda okul, hastane gibi çeşitli kurum ve kuruluşların bünyesinde çalışanlar, düzenlenen yangın tatbikatlarına katılıp bilgilenmeli, becerilerini artırmalıdır. Bu tatbikatlarda acil durumlarda ortaya çıkabilecek panik durumlarının nasıl kontrol altında tutulabileceği de öğrenilecektir.
Kaynakça:
tesisat.org/yangin-nedir-yanma-ve-yanma-cesitleri.html
cerezforum.net/konu/yanma-nedir-yanma-cesitleri-nelerdir.48560/
baysanyangin.com/yangin-nedir-yanma-nedir-alev-nedir/
isgtedbir.com/acil-durum/yangin/yangin-nedir-tehlikeleri-nelerdir/
fenbilimlerinedir.com/2016/01/yanma-tepkimeleri.html
msxlabs.org/forum/soru-cevap/291591-yanma-yanma-turleri-ve-sartlari-yangin-sondurme-sartlari-ve-yakit-turleri-nedir.html
afet.org/yangin-aninda-neler-yapilmali/
Yazar:Müşerref Özdaş