CRP; stres, duygusal ve sosyoekonomik nedenleri kronik inflamasyon ve kalp hastalığı ile ilişkilendiren bir proteindir. Yüksek CRP seviyeleri ile ilişkili bazı nedenler bulunmaktadır. Tedaviyi gerektiren altta yatan tıbbi durumlar nedeniyle CRP’nin yükseltilebileceği unutulmamalıdır. Kişinin CRP’si yüksekse nedeninin doğru teşhis edilmesi için uzman bir doktora görünmelidir.
Yüksek CRP ve Yaşam Tarzı Nedenleri
Uyku bozuklukları: CRP ve uyku arasında yerleşik, ancak karmaşık bir ilişki bulunmaktadır. Aşırı uyku, yetersiz uyku, sık uyuklama ve seyrek uyuklama yüksek CRP ile bağlantılıdır, ancak bu ilişkilerin hem gece hem gündüz uyku düzenine bağlı olduğu görülmektedir. Yetersiz uyku iltihap ile bağlantılıdır. Örneğin, bilim adamları CRP’nin hem uyku yoksunluğu hem de düşük dereceli kendi kendine uyku kalitesi ile doza bağımlı bir şekilde arttığını bulmuşlardır. Yapılan bir çalışmada, hem toplam 88 saat hem de kısmi arka arkaya 10 gece boyunca 4,2 saat uyku kısıtlaması, CRP’nin kan seviyelerini önemli ölçüde arttırdığını bulmuşlardır.
Yapılan başka bir çalışma, CRP’nin uyku kısıtlamasından hemen sonra yükseldiği ve bu proteinin 19 saatlik bir yarı ömre sahip olduğundan, bu yükselmenin iki günlük iyileşme uykusundan sonra bile sürdürüldüğünü göstermiştir. Diğer yandan, birçok araştırma Obstrüktif Uyku Apnesi ve tip 2 diyabetlilerde aşırı uykuyu (≥9 saat / gece) daha yüksek CRP ile ilişkilendirmiştir. Daha uzun uyku süresinin daha yüksek CRP’ye neden olmaması oldukça mümkündür, bunun yerine iltihaplı (ve dolayısıyla daha yüksek CRP) olan kişilerin daha fazla uykuya ihtiyacı olmaktadır.
2,5k yaş üstü erkeklerde yapılan çalışmada hem 6 saat hem de 10 saat uykuda yüksek düzeylerde (> 3,0 mmol/l) CRP gözlenmiştir. Gündüz uykuları ve CRP arasındaki ilişki belirsizdir. Yapılan bir çalışmada, kendi kendini bildiren erişenlerin CRP’si artmıştır ve araştırma yazarları, sık sık şekerlemelerin, muhtemelen uyanma üzerine artmış kan basıncı yoluyla CRP’yi aktif olarak yükseltebileceğini öne sürmüşlerdir. Öte yandan, yakın zamanda şekerleme yapan genç yetişkinlere odaklanan yeni bir araştırma, genellikle CRP ile birlikte artan inflamatuar bir molekül olan IL-6’nın uyku yoksunluğunun ardından arttığını, ancak sonraki şekerlemelerin ardından azaldığını bildirmiştir. İlginç bir şekilde, bir çalışma da uyku-uyanıklık uyumuna, yani çiftlerin gece boyunca aynı zamanda uyanık veya uykuda olup olmadıklarına bakmıştır. Uyku-uyanıklık uyumu daha yüksek olan erkek ve kadınların CRP değerleri daha düşük olduğu tespit edilmiştir. Yetersiz uyku CRP’yi artırmaktadır. Aşırı, düzensiz ve yetersiz uyku, daha yüksek CRP seviyeleri ve iltihap ile ilişkilendirilmiştir.
Sigara tüketimi: Sigara içmek CRP’yi arttırmaktadır.
Stres: CRP kronik stresde yükselmektedir ve stres ile düşük dereceli inflamasyonla ilişkili hastalıklar arasındaki bağlantı olmaktadır. Bilim adamları, hem psikolojik hem de sosyal stresin CRP’yi önemli ölçüde etkilediğini bulmuşlardır. Çinli işçiler arasındaki iş stresi ve CRP düzeylerini inceleyen bir çalışmada, çaba, aşırı taahhüt ve çaba-ödül dengesizliği, daha yüksek CRP ile anlamlı derecede korele olmuştur; ödüller düşük CRP ile anlamlı düzeyde ilişkili olduğu bildirilmiştir. Sedef hastalığı olan kadınlarda yüksek CRP düzeyleri, kronik stres ve tükenmişlik arasında bir bağlantı bulunmuştur. Yapılan bir çalışma, sorunlarını çözmek için uğraşan ve üzerinde çalışan kişilerin (olumlu katılımla başa çıkma) kişilerarası stres bağlamında daha düşük CRP’ye sahip olabileceğini göstermektedir. Örneğin, ebeveynler veya kardeşlerle tartışmalar, evde yetişkinler arasındaki çatışmalar, dostlukların sona ermesi gösterilebilir. Bununla birlikte her türlü kronik stres ve tükenme, özellikle günlük stresle olumlu bir şekilde başa çıkmanın bir yolunu bulamayan kişilerde CRP seviyelerini artırmaktadır.
Sosyoekonomik faktörler: Araştırmacılar, CRP seviyeleri ile birçok durumda kronik strese dönüşen birçok sosyal ve ekonomik faktör arasında bir bağlantı bulmuşlardır. Çalışmalar, mahalle ve ailenin sosyoekonomik statüsü arttıkça CRP’nin azalma eğiliminde olduğu konusunda hemfikirdirler. 13 binden fazla çocukla yapılan bir çalışmada, ebeveynleri lise mezunundan daha az olan çocukların kolej mezun olan bir ebeveynleri olanlara göre ortalama % 35 daha yüksek CRP’ye sahip oldukaları bulunmuştur. Ayrıca, yoksul çocukların aile gelirleri daha yüksek olanlara göre ortalama % 24 daha fazla CRP bulunmaktadır. Yapılan başka bir çalışma, yüksek yoksulluk veya suç düzeyi olan mahallelerde yaşayan çocukların, diğer mahallelerden gelen çocuklara kıyasla daha yüksek CRP düzeylerine sahip oldukları bulunmuştur. İsviçre nüfusunda, eğitim ile CRP arasında doğrusal bir ilişki bulunmuştur buda daha fazla eğitim = düşük CRP’ dir. Ayrıca, bilim adamları hem yükseköğrenim hem de hane halkı gelirinin ortalama 13 yıl sonra daha düşük CRP seviyeleri öngördüğünü bulmuşlardır. Çalışmaya bağlı olarak, CRP ve ırkla ilişkili olan bağlantılar gözlenmiş veya bulunamamıştır.
Evli olmak düşük CRP düzeyiyle zayıf ilişkilidir. Birçok çalışma kadınların erkeklere göre daha yüksek CRP düzeylerine sahip olabileceğini göstermiştir. Heteroseksüeller arasında kadınlar erkeklerden daha yüksek CRP düzeylerine sahiptir. Bununla birlikte, cinsel azınlıktaki erkeklerin heteroseksüel erkeklerden ve cinsel azınlıktaki kadınlardan daha yüksek CRP düzeyleri bulunmaktadır. Lezbiyenler, heteroseksüel kadınlardan daha düşük CRP düzeylerine sahiptirler. Son olarak, araştırmalar daha fazla çocuğu olanların çocuksuz bireylerden veya daha az çocuğu olanlardan daha yüksek CRP’ye sahip olabileceğini göstermektedir. Bu ilişki yüksek CRP ile daha yüksek ekonomik stres, tükenme ve kronik stres arasındaki ilişkileri yansıtmaktadır. Bununla birlikte düşük gelir, yoksulluk, daha az eğitim, sosyal izolasyon, suç ve azınlık grubuna ait olma gibi stresle ilişkili sosyoekonomik faktörlerin hepsi daha yüksek CRP seviyeleri ile ilişkilendirilmiştir.
Madde kullanımı: Bilim adamları, CRP düzeylerinin nikotin, alkol, esrar kullanımı ve nikotin bağımlılığı varlığında daha yüksek olduğunu bulmuşlardır. CRP ve alkol tüketimi arasındaki U-şekilli bir kesitsel ilişki geniş ölçüde belgelenmiştir. Ilımlı alkol yararlı gibi görünse de, kötüye kullanım veya bağımlılık gösteren alkol kullanıcıları CRP’yi arttırmıştır.
Rakım: Orta irtifada (2,590 m) kısa süreli kalış CRP düzeylerini düşürebilirken, yüksek rakımlar CRP ve sistemik inflamasyonu artırmaktadır. Yüksek rakımda düşük basınç ve düşük oksijen 
koşullarına (hipoksi) yanıt olarak dolaşımdaki CRP artmaktadır. 2 haftalık dağcılık seferini takiben yapılan bir çalışma (3,200 – 3,616 m’de), katılımcıların seferi sırasında CRP seviyelerini artırdığını bulmuştur. Bununla birlikte orta irtifalara seyahat etmek kısa vadede CRP’yi azaltabilirken, çok yüksek rakımlar kısa ve uzun vadede CRP’yi ve tüm vücut inflamasyonunu arttırmaktadır.
Aşırı soğuk: Çalışmalar, 0 ° C’nin altındaki sıcaklıklarda, CRP seviyesinin azalan sıcaklıkla arttığını bulmuştur. Bununla birlikte, 0 ° C’nin üzerinde bir ters ilişki gözlenmiştir.
Yüksek CRP’nin Diyet Nedenleri
Doymuş yağ asitleri ve trans yağlar: Doymuş yağ asitleri (SFA) ile CRP seviyeleri arasında potansiyel bir bağlantı bulunmaktadır. Laurik ve miristik asitler ve yüksek doymuş/çoklu doymamış yağ asidi (SFA/PUFA) oranı erkeklerde artmış CRP ile ilişkilendirilmiştir. 700’den fazla hemşire üzerinde yapılan bir araştırma, en yüksek trans yağ alımına sahip olanların kan CRP düzeylerinin ortalama olarak en düşük alımlı olanlardan % 73 daha yüksek olduğunu göstermiştir. Yani çok fazla doymuş ve trans yağ yemek, CRP’yi artırmaktadır.
Vitamin eksikliği: Yüksek CRP, şehirde yaşayan yaşlılarda D vitamini eksikliği ile ilişkilendirilmiştir. Yüksek CRP seviyeleri de doğum öncesi A vitamini eksikliği ile bağlantılıdır. Benzer şekilde, daha düşük retinol (A vitamini) düzeyleri olan çocukların bir çalışmasında yüksek CRP düzeylerine sahip olma olasılığının olduğunu bulmuşlardır. Aynı durum yetişkinler için de geçerli olmaktadır. Sahra altı Afrikalılarda, A vitamini eksikliği olan kişiler yüksek CRP riski altındadırlar. Ayrıca, CRP düzeyleri hem yaşlılarda hem de K vitamini düzeyi düşük olan gençlerde daha yüksektir. Bununla birlikte D vitamini, A vitamini ve K vitamini eksikliği CRP seviyelerini artırabilir.
Yüksek CRP’nin Hormonal Nedenleri
Yüksek leptin: Tokluk hormonu Leptin, karaciğer ve kan damarlarında CRP üretimini arttırmaktadır. Yüksek leptin düzeyleri obezite, aşırı yeme ve inflamasyonla ilişkili hastalıklarla bağlantılıdır. Yüksek kan leptin ve CRP’si olan kişilerin çok fazla kilo alma olasılığı daha yüksektir. Kişilere ilaç olarak leptin verildiğinde bile kan CRP düzeylerini arttırmaktadır. Öte yandan, çalışmalar CRP’nin kandaki leptini bağlayabileceğini düşündürmektedir. Bu nedenle yüksek CRP seviyeleri, kilo kaybı ve enfeksiyonlarla mücadele etmek için hipotalamusta da leptini ve leptine neden olmamasını sınırlamaktadır.
Yüksek östrojen: Östrojen tedavisi kadınlarda CRP düzeylerini arttırmaktadır. Ek olarak, hormon replasman tedavisi (HRT) kullanan menopoz sonrası kadınların CRP düzeyleri daha yüksek çıkmaktadır. Bununla birlikte kem leptin hem de östrojen CRP düzeylerini artırmaktadır. Buna karşılık, yüksek CRP leptin eksikliğine yol açmaktadır ve kilo vermeyi zorlaştırmaktadır.
Altta Yatan Enfeksiyonlar ve Enflamasyon
Yüksek sitokinler: CRP üretimi interlökin-6 (IL-6), interlökin-1b (IL-1β), IL-17 ve tümör nekroz faktörü-a (TNF-a) ile düzenlenmektedir. Bu sitokinler bakteriyel enfeksiyon, doku hasarı, enflamatuar hastalık, UV-ışığı, vs.’ye yanıt olarak üretilmektedir. Aslında, CRP’nin ana işlevi enfeksiyona tepki olarak artmak, mikropları ve anormal hücreleri vücuttan çıkarmaya yardımcı olmaktır. Hormonal dengesizlikler, inflamasyon ve bakteriyel enfeksiyonlar sitokinleri yükseltmektedir. Artan sitokinler CRP’yi daha da yükseltirken iltihabı arttırmaktadır.
CRP kronik inflamasyonun bir belirteci olduğundan, stresi artıran ve iltihabı kötüleştiren diyet ve yaşam tarzı faktörlerinin de CRP’yi yükseltmesi şaşırtıcı değildir. Bu faktörlerin çoğu sıklıkla 
göz ardı edilmektedir. Yüksek CRP düzeylerinin önlenebilir nedenleri arasında kötü uyku, kronik yorgunluk ve sigara kullanımı yaşam tarzıyla ilgili ana nedenlerdir. Yeterince uyumamak, çok uyumak veya düzensiz uyumak gibi düşük kaliteli uyku CRP’yi arttırmaktadır. Gelir düzeyi, ilişkiler ya da iş üzerindeki stres aynı etkiye sahiptir. Buna ek olarak, çok yüksek rakımlarda veya aşırı soğuk ortamlarda zaman harcamak CRP’yi arttırırken, orta rakımlarda kısa süreli kalışları azaltmaktadır. Yeterli güneş almamak veya diyet D vitamini yüksek CRP’nin bir başka olası nedenidir. Diyet CRP seviyeleri üzerinde güçlü bir etkisi olmaktadır. Doymuş ve trans yağlarda yüksek, A ve K vitaminlerinde düşük diyetler CRP seviyelerini ve iltihabı arttırmaktadır. Hormonal dengesizlikler de yüksek CRP’ye neden olmaktadır. Yüksek leptin ve östrojen potansiyel suçlular arasındadır.
Kaynakça:
medlineplus.gov
sjkdt.org
researchgate.net
tulipgroup.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu