Zeigarnik etkisi, yarım kalmış veya tamamlanmamış işlerin, tamamlanmış işlere göre daha net ve kolay olarak hatırlanması anlamında kullanılan psikolojik bir terimdir. Bu durum ilk kez psikolog Bluma Zeigarnik tarafından fark edilip tanımlandığı için onun adını almıştır.
Bluma Zeigarnik Viyana’da bir restoranda yemek yerken, garsonların henüz servis etmedikleri siparişlere ilişkin şeyleri oldukça net hatırlıyor olmalarına rağmen, az bir süre önce servisini tamamladıkları siparişlere ilişkin şeyleri hatırlamakta oldukça zorlandıklarını veya hatırlayamadıklarını fark etmiştir. Zeigarnik 1927 yılında bu durumun geçerliliğine ilişkin küçük bir deney yapmaya karar vermiştir. Bir grup insana laboratuvar ortamında 20 adet küçük görev (bulmaca çözmek, tespit taneleri dizmek vs. gibif) vermiş ve görevleri yapmalarını istemiştir. İnsanlar bu görevleri yerine getirirken, bazı görevlerin tam ortasında araya girilerek görevlerin yarım kalması sağlanmıştır. Bütün görevler tamamlanınca, katılımcılara yaptıkları görevler sorulduğunda, katılımcıların yarıda bırakılan görevleri tamamlanan görevlere göre iki kat oranında daha iyi hatırladığı ortaya çıkmıştır.
İlerleyen yıllarda değişik araştırmacılar tarafından yapılan birçok deney Zeigarnik etkisinin varlığını destekleyen kanıtlar ortaya koymuştur.
Zeigarnik etkisini günlük yaşantımızda bir şeyleri ezberlemeye çalışırken etkili şekilde kullanmamız mümkündür. Örneğin bir telefon numarasının aklımızda kalmasını istiyoruz. Bu durumda yapmamız gereken şey, numarayı bir süre ezberlemeye çalışmak, ezberleme işlemi tam olarak başarılmadan önce de bu işe ara verip, bir süre ilgisiz başka bir şeyle uğraşmaktır. Sonrasında tekrar numarayı ezberlemeye çalışırsak, numaranın hafızamızda etkili şekilde yer edindiğini görürüz. Zeigarnik etkisi günümüzde reklam sektöründe de sıklıkla kullanılmaktadır. Reklamların sonunda doğru kesinti yapılarak reklamın izleyicilerin hafızasında daha iyi yer etmesi sağlanmaktadır.
Zeigarnik etkisinin çalışma prensibi aşağıdaki gibi özetlenebilir:
- Öncelikle insanların ilgisini çekebilecek bir durum tasarlanır
- Sonra insanların bu duruma katılması sağlanır
- İlgi çekici durum gerçekleşirken aniden kesintiye uğratılıp yarım bırakılır
- Sonra insanlar tekrar durumu devam ettirip tamamlamak için geri çağırılır
Bilgisayar oyunlarının aşılması gereken bölümler şeklinde tasarlanması veya haber bültenleri ile gazetelerde başlıkların ilgi çekici şekilde tasarlanması temelde Zeigarnik etkisine dayanmaktadır. Özellikle öğrenciler, ders çalışma biçimlerini daha verimli hale getirmek için Zeigarnik etkisinden yararlanabilirler. Derslere bir oturuşta çalışmak yerine, aralar verip, aralarda başka şeylerle uğraşıp tekrar çalışmaya dönmek, çalışılan dersin daha iyi öğrenilmesini sağlayacaktır.
Kaynakça:
en.wikipedia.org/wiki/Zeigarnik_effect
spring.org.uk/2011/02/the-zeigarnik-effect.php
psychologistworld.com/memory/zeigarnik-effect-interruptions-memory
goodtherapy.org/blog/psychpedia/zeigarnik-effect
Yazar:Mehmet Umut Pişken