Zihin haritası, bilgileri, düşünceleri veya fikirleri görsel olarak organize etmek ve sunmak için kullanılan hiyerarşik bir yapıya sahip bir diyagramdır. Bu, günümüzde birçok kişi ve kuruluş tarafından uygulanan zihin haritalama tekniğini kapsamlı bir şekilde detaylandıran tanımdır. Bununla birlikte, zihin haritalama terimine ve tekniğine aşina olmayan pek çok kişi vardır. Bu yazıda zihin haritasının ne olduğu ve nasıl oluşturulduğu üzerine bilgiler bulunmaktadır.
Zihin Haritalaması Nasıl Doğmuştur?
Zihin haritası, bilgileri, düşünceleri veya fikirleri görsel olarak düzenlemek ve sunmak için kullanılan hiyerarşik bir yapıya sahip bir diyagramdır. Tarihsel olarak zihin haritalarına benzer diyagramlar yüzyıllar öncesinden bilinse de zihin haritalama terimi ilk kez dünyaca yenilenen İngiliz yazar ve eğitim danışmanı Tony Buzan tarafından tanıtılmış ve popüler hale getirilmiştir. Zihin haritalama, Leonardo da Vinci ve Albert Einstein’ın geçmişte kullandıkları yaratıcı teknikler ve Joseph D. Novak’ın 1970’lerde ortaya koyduğu kavram haritalama tekniğinden ilhan alınarak üretilmiştir. Aslında Tony Buzan, bu insanların, örneğin Leonardo da Vinci’nin, kişisel not alma pratiğinde görüntüleri, bazı bağlantı ve çağrışımları kullanma eğiliminde olduklarına gözden geçirmiştir.
Tony Buzan’ın BBC’de yayınlanan on bölümlük dizisi Kafanı kullan adlı yayını zihnin yaratıcılığı, etkili öğrenme ve ezberleme teknikleri alanında etkili olmuştur. Zihin haritası kavramına resmi bir giriş yapan BBC Dizisi, dünya çapında övgü toplamış ve bir süre sonra, belleğinizi kullanın, belleğinizde ustalaşın, kafanızı kullanın, hızlı okuma gibi bir dizi kitap çıkarmıştır. Serinin bir bölümünde Buzan, özellikle zihin haritalama tekniğinin kökenlerinden ve nörofizyoloji ve beyin hücreleri üzerinde çalıştığı dönemde zihin haritaları fikrini nasıl ortaya çıkardığından söz etmektedir.
Buzan başkalarının, özellikle de öğrencilerin notlarını inceleyen bir gözlemde, ne kadar doğrusal notlar alırlarsa, onları o kadar sevmedikleri ve sınav zamanlarında o kadar umutsuz oldukları sonucuna varmıştır. Daha iyi sonuçları olan öğrencilerin karalamalar, bağlantılar, resimler ve anahtar fikirler içeren dağınık notlar alma eğiliminde olduklarını gözlemledi ve eğer durum buysa, o zaman dağınık notların bir şekilde doğrusal notlardan daha iyi olduğunu düşünmüştür. Daha sonra, hatırladıklarıyla ilgili sürecini incelemiş, cümleleri hatırlamadığını fark etmiş ve bu şekilde not almıştır. Sonra Buzan okuduğu, yazdığı veya duyduğu 10 veya daha fazla kelimeden oluşan 10 cümleyi hatırlamaya çalışmış ve testte başarısız olmuştur. Diğer taraftan imgeler, çağrışımlar ve duyularla ilişkilendirdiği günler, aylar veya yıllar süren olayları hatırlayabiliyordur. Daha sonra eserinin neyle dolu olduğunu anlamak için büyük şairleri, özellikle Shakespeare’i incelemiş, bu da onu bu kadar akılda kalıcı, çekici ve net kılmıştır. Çalışmalarının imgeler ve çağrışımlarla dolu olduğu bir gerçektir.
Zihin Haritası Nedir?
Zihin haritası, yaratıcı düşünme, ezberleme veya öğrenme gibi farklı bilişsel işlevleri içeren çok çeşitli aktiviteler için geniş bir kullanım alanı bulabilen çok yönlü ve kullanımı kolay bir araç olarak kabul edilir. Günümüzde zihin haritası oluşturmak için farklı yazılım programları bulunmaktadır. Zihin haritaları; bağlantılar, çağrışımlar, imgeler, renkler ve anahtar sözcüklerin bir kombinasyonunun kullanımıyla doğrusal olmayan düşünmeyi desteklemek için geliştirildikleri için notlardan farklıdır. Zihin haritalama tekniğinin, kullanıcıların üretkenliklerini ve kendi organizasyonlarını artırmalarına, yaratıcılıklarını geliştirmelerine, fikir üretmeyi teşvik etmelerine ve görselleştirmeyi iyileştirmelerine yardımcı olduğu kanıtlanmıştır.
Dünyada 250 milyondan fazla insan beyin fırtınası yapmak, fikirleri ve düşünceleri organize etmek ve sunmak, not almak, çalışmak, proje yönetimi, planlama ve günlük yaşamlarındaki diğer birçok görev için zihin haritalama tekniğini uygulamaktadır. Zihin haritaları, tek bir merkezi konuyla ilgili fikirleri vveya düşünceleri temsil etmek için anahtar sözcükler kullanma ilkesi üzerinde çalışır. Bu çağrışımlar kullanıcıların yaratıcılığını, hayal gücünü tetikler ve beyinlerini zihin haritasının ana konusu ile ilgili daha fazla fikir ve düşünce geliştirmeye teşvik eder.
Etkili ve Güçlü Bir Zihin Haritası Nasıl Oluşturulur?
Zihin haritası oluşturmanın çok sayıda avantajı vardır. Fikir, düşünce ve bilgi üretme ve görsel olarak düzenleme ve sunma sürecini basitleştirme fikri ile tasarlanmış bir zihin haritalama aracıdır. Öğrenme veya çalışma sürecini basitleştirecek etkili bir zihin haritasının nasıl oluşturulacağına dair birkaç adım vardır. Bu adımlar şu şekildedir:
Ana Konunun Belirlenmesi
Güçlü bir zihin haritası oluşturmanın en önemli adımı, ilgili bir merkezi konuya sahip olmaktır. Zihin haritasının çekirdeğine yerleştirilen, daha sonra bir dizi konu ve alt başlıkta haritalanacak olan belirli bir ana konuyu keşfetmek ve daha da geliştirmek için bir zihin haritası kullanılır. Zihin haritaları, birçok dalı ve alt dalı olan ağaçlara benzer, bu nedenle ana fikrin, tüm dalları ve alt dalları bir arada tutan ağacın çekirdeği olduğunu hayal edilmelidir. Merkezi bir konu nasıl seçilir? Zihin haritasının amacına bağlı olarak, öncelikle ana konunun belirli bir anahtar kelime mi, bir cümle mi, yanıtlanması gereken bir soru mu yoksa çözülmesi gereken bir sorun mu olacağına karar verilmelidir. Ardından, uygun bulunan bir daire veya farklı bir şeklin ortasına yerleştirilir ve renk, yazı tipi, sembol veya resimle kişiselleştirilir.
Haritanın Dallandırılması
Konular veya sözde dallar zihin haritalarının ayrılmaz bir parçasıdır. Belirli bir konuyla ilgili en önemli alanları tanımlamak için kullanılırlar. Perspektif olarak ifade etmek gerekirse, merkezde ana konu seyahat planı olan bir zihin haritası, bir seyahat planlaması ile ilgili temel bilgileri (güzergah, konaklama, bütçe, ulaşım ve gündem) kapsayan dallara yayılabilir. Bununla birlikte, dalların listesi kişinin ihtiyaçlarına göre belirlenmelidir ve zihin haritalarını esnek, çok yönlü ve dönüştürücü yapan da budur.
Bir kullanıcı için işe yarayan akıl haritalama, başka bir kullanıcı için çalışmak zorunda değildir. Harita vazgeçilmez unsurlarla oluşturulduğu ve ana yapıya göre oluşturulduğu sürece kullanıcılar istedikleri ve ihtiyaç duydukları kadar şube eklemekte özgürdürler. Genellikle ana konuyla ilgili bir veya iki anahtar kelimeyle açıklanan bu konular, beynin yaratıcı tarafına daha yeni fikirler üretmesi ve konuya daha fazla dalması için ilham veren ve uyaran şeydir.
Dalların Alt Dallarla Genişletilmesi
Ana konu farklı konularda genişlettikten sonra, bunları alt konulara veya sözde alt dallara ayırmanın zamanı gelmiştir. Kafa karıştırıcı gelebilir ama aslında çok basittir çünkü alt başlıklarda daha da gelişen farklı konularda yayılan merkezi bir fikir vardır. Her dal kendi alt dallarına bağlıdır ve hepsi birlikte merkeze konulan ana fikri detaylandırır. Dallar genellikle bir veya iki anahtar kelimeyle tanımlanıyorsa, alt dallar açıkladıklarına bağlı olarak çok sayıda kelime içerebilir. Ana fikirle ilgili belirli anahtar kelimeleri kullanıldığı sürece, açıklama bir kelimeden daha karmaşık cümlelere kadar değişebilir.
Alt Dalların Detaylandırması ve Büyütülmesi
Alt dallar, içerik olarak bir zihin haritasını eksiksiz yapan şeydir. Diğer bir deyişle, konular genel ve ayrıntılı olarak bırakılırsa, zihin haritası olması gerektiği kadar güçlü olmayacaktır. Belirli bir dala ekleyecek hiçbir şey kalmadığından emin olana kadar her zaman zihin haritasını ve konularını genişletmeye odaklanılmalıdır. Harita, bilinen tüm bilgilerin ve ana konuyla bağlantılı olan akıldaki her fikrin ve çağrışımlarıyla yayınlanmasıdır. Dalları ve alt dalları eklemeyi bitirdikten sonra, daha yaratıcı adımlara geçilebilir. Ve harita farklı renkler ve resimlerle dekore ederek cesur ve göz alıcı hale getirilebilir.
Zihin Haritasının Renklendirilmesi
Bir zihin haritasında, içeriğine uygun yazı tipi seçilmesi, konular ve alt başlıklarda farklı çarpıcı renkler seçilmesi haritayı güçlü bir araç haline getirir. Kullanılabilecek bir yazılım zihin haritasının her dalını ve alt dalını kişisel tercihlere göre renklendirmeye fırsat tanıyarak pratik bir şekilde güçlü bir zihin haritası oluşturulmasını sağlar. Renklerin rolü sadece haritayı daha çekici kılmak değildir. Renklerin insanların ezberleme becerileri üzerinde faydalı bir etkisi olduğu bulunmuştur. Daha kesin olmak gerekirse, birkaç çalışma, insanların belirli bir rengi ezberleme ve hatırlama konusunda bir kelimeden daha büyük bir yeteneğe sahip olduğunu göstermiştir. Bu nedenle, bir zihin haritası oluştururken farklı renkler kullanmak her zaman iyi bir fikirdir çünkü bu bilgiyi bir renge bağlayacağı için bilgiyi daha kolay ezberlemeye yardımcı olur.
Hangi renkleri ve yazı tiplerini kullanacağına karar vermekte zorlanılıyorsa, iletmek istenilen mesaja veya içeriğin ezberlenmesi çok önemli olan belirli kısımlarının olup olmadığına bakılmalıdır. Bundan sonra, içeriği vurgulamak için en güçlü bulunan renkler seçilebilir. Ayrıca, haritanın daha akılda kalıcı olması için metni kalınlaştırabilir veya altını çizilebilir.
Konulara ve Alt Konulara Görseller Eklenmesi
Zihin haritası genişletildikten, tüm ilgili konular ve alt konular farklı renklerle vurgulandıktan sonra, bir sonraki adımla devam edilmelidir. Bu bölüm içeriğe resimler veya semboller koymaktır. Daha önce de belirttiği gibi, renkler daha kolay ezberlemeye yardımcı olurken, renge ve içeriğe görseller eklemek beyin için daha da büyük fayda sağlar. Belirli bir kavram veya fikirle ilişkilendirilen resimler ve semboller, bilgiyi daha iyi ezberlemeye ve hatırlamaya yardımcı olabilir. Bu nedenle, belirli bir şeyi hatırlamaya yardımcı olacak bir harita üzerinde çalışıyorsa, bu adımı atlanmamalıdır. Bir sınava çalışıyorsa veya bir zihin haritası ile bir sunum hazırlıyorsa özellikle bu önemlidir.
Zihin Haritasına Arka Plan Resim Eklenmesi
Önceki tüm adımları tamamladıktan, dallar ve alt dallarla bir zihin haritası oluşturduktan ve bunları farklı renkler, görüntüler ve sembollerle süsledikten sonra, içeriği vurgulayacak ve zihin haritasını bir ifade haline getirecek bir arka plan görüntüsü veya desen ekleme zamanı gelmiştir. Arka plan olarak bir görüntü seçerken, her zaman haritanın ana fikrine veya konusuna karşılık gelecek bir stil bulunmalıdır. Arka plan resimleri eklemek, zihin haritalarını daha çekici ve göze çekici kılar, bu adımın önemli olmasının ve göz ardı edilmemesinin nedeni budur.
Sonuç olarak, zihin haritalama tekniğini günlük rutinde uygulamanın avantajları çok büyüktür. Herkes bir zihin haritası kullanıcısı veya bu konuda bir zihin haritası ustası olabilir. Başlamak için ihtiyacınız olan tek şey uygun bir zihin haritalama yazılımıdır. Beyin fırtınası ve not tutmadan proje veya etkinlik planlamasına, ders çalışmasına ve topluluk önünde konuşmaya veya sunmaya kadar, oluşturulan zihin haritaları, hem yaratıcı hem de mantıklı düşünme biçimini harekete geçirmeye yardımcı olabilirken fikir ve düşüncelerin özgürce aktarılmasına teşvik edebilir.
Kaynakça:
http://www.mindmaps.net/history-of-mind-maps#:~:text=Mind%20maps%20have%20a%20long,thoughts%20and%20related%20ideas%20graphically
https://www.imindq.com/resources/get-started/how-to-make-a-mind-map
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu