Amnezi, bir kişinin artık bellekte depolanan bilgileri ezberleyemediği veya hatırlayamadığı bir durumdur. Filmler ve kitaplar için popüler bir konu olmasına rağmen çok nadir görülen bir rahatsızlık türüdür. Biraz unutkan olmak, hafıza kaybı yaşamaktan tamamen farklıdır. Amnezi, unutulmaması gereken büyük çapta hatıraların kaybına işaret eder. Bunlar, yaşamdaki önemli kilometre taşlarını, akılda kalıcı olayları, yaşamdaki kilit kişileri, anlatılan veya öğretilen hayati gerçekleri içerebilir.
Amnezi hastaları geçmişi hatırlamakta, yeni bilgileri ezberlemekte ve geleceği hayal etmekte zorlanmaktadır. Bunun nedeni, hastaların geçmiş deneyimlerini hatırlatarak temel senaryoları inşa etmektir. Olayları ve deneyimleri hatırlama yeteneği, çeşitli karmaşık beyin süreçlerini içerir. Bir kişi belleğine bir bilgi verdiğinde veya beyinde depolanan bilgi almaya çalışıldığında tam olarak hatırlamıyor olabilir. Amnezi hastalarının çoğu genellikle şeffaftır ve benlik hissi vardır. Bununla birlikte, yeni bilgiler öğrenme, geçmiş deneyimlerin anılarını hatırlama ya da her ikisinde de ciddi zorluklar yaşayabilirler.
Türleri
Çok farklı amnezi türleri vardır ve en yaygın türleri aşağıdaki gibidir:
• Anterograd amnezi: Kişi yeni bilgileri hatırlayamaz, kişinin son zamanlarda yaşadıklarını ve kısa süreli hafızaya kaydedilmesi gereken bilgiler kaybolur, buna anterograd amnezi denir. Örneğin bu genellikle kişi kafasına bir darbe aldığında ve bu darbeden dolayı beyin hasarına neden olursa beyin travmasından kaynaklanabilir. Bu nedenle kişi yaralanmadan önce meydana gelen verileri ve olayları hatırlar.
• Retrograd amnezi: Bazı yönlerden, anterograd amnezinin tersine, kişi travmalarından önce meydana gelen olayları hatırlayamaz, ancak ondan sonra olanları hatırlayabilir ve buna retrograd amnezi denir. Ayrıca nadiren olsa da, hem retrograd hem de anterograd amnezi birlikte olabilir.
• Geçici küresel amnezi: Geçici küresel amnezi tüm hafızanın geçici olarak kaybedilmesi ve ciddi durumlarda yeni anılar oluşturmada zorluk yaşamaktır. Ayrıca bu çok nadir görülür ve vasküler (kan damarı) hastalığı olan yaşlı erişkinlerde daha olasıdır.
• Travmatik amnezi: Hafıza kaybı, örneğin araba kazasında başa alınan sert darbelerden kaynaklanmaktadır. Kişi kısa bir bilinç kaybı yaşayabilir veya komaya girebilir. Amnezi genellikle geçicidir, ancak normalde ne kadar süreceği, yaralanmanın şiddetine bağlı olabilir.
• Wernicke Korsakoff’un sendromu: Wernicke Korsakoff’un sendromunda, uzun süreli alkol bağımlılığı, zaman içinde kötüleşen ileri düzey de hafıza kaybına neden olabilir. Ayrıca kişi zayıf koordinasyon, ayak parmaklarında ve parmaklarda his kaybı gibi nörolojik problemlere sahip olabilir ve yetersiz beslenmeden, özellikle bir tiamin ( B1 vitamini ) eksikliğinden de kaynaklanabilir.
• Histerik (füg veya dissosiyatif) amnezi: Nadiren, bir kişi sadece geçmişini değil kimliğini de unutabilir Bu durumdan kurtulabilirler ve aniden kim olduklarını anlayamazlar. Aynaya baksalar bile, kendi yansımasını tanımazlar. Ehliyet, kredi kartı veya kimlik kartı gibi belgeler kişi için anlamsız olur ve genellikle, kişinin zihninin gerektiği gibi baş edemediği bir olay tetiklenir. Buna histerik (füg veya dissosiyatif) amnezi denir. Ayrıca bu amnezi türünü yaşayan kişilerin hatırlama yeteneği genellikle birkaç gün içinde ya yavaş yavaş ya da aniden geri gelir, ancak şok edici olayın hafızası asla tam olarak geri gelmeyebilir.
• Çocukluk çağı amnezi: Dil gelişimi problemi veya beynin çocukluk çağında tam olarak olgunlaşmamış bazı hafıza bölgeleri nedeniyle erken çocukluk olaylarının olası olduğunu hatırlayamaz. Buna çocukluk amnezisi denir.
• Post hipnotik amnezi: Hipnoz sırasındaki olaylar hatırlanmamasına post hipnotik amnezi denir.
• Kaynak amnezi: Bu amnezi türünde kişi belli bilgileri hatırlayabilir ancak bu bilgiyi nereden veya kimden aldığını hatırlayamaz.
• Karartma fenomeni: Çok miktarda alkol tüketmek, kişinin bir boşluğun içinde zamanın parçalarını hatırlamadıkları hafıza boşlukları oluşabilir ve buna karartma fenomeni denir.
• Prosop amnezi: Prosop amnezi olan kişiler daha önce gördükleri yüzleri hatırlayamazlar. Ayrıca bazı kişiler de bu amnezi türü doğuştan olabilir ya da daha sonradan ortaya çıkabilir.
Belirtileri
Amnezi nadir görülen bir durumdur ve bazı belirtileri vardır. Genel amnezi belirtilerini şu şekilde sıranabilir:
• Anterograd amnezide yeni bilgileri öğrenme yeteneği bozulur.
• Retrograd amnezide geçmiş olayları ve önceden bilinen bilgileri hatırlama yeteneği bozulur
• Yanlış hafızalandırmada zaman zaman yanlış hafızaların oluşabileceği bir fenomenin konfigrasyonu yapabilir.
• Koordinatsız hareketler ve titreme nörolojik problemleri gösterir.
• Karışıklık veya oryantasyon bozukluğu oluşabilir.
• Kısa süreli hafıza, kısmen veya tamamen hafıza kaybı ile ilgili sorunlar olabilir.
• Kişi yüzleri veya yerleri tanımayabilir.
Amnezi demanstan farklıdır, çünkü Demanslı hastalar hafıza kaybı yaşarlar fakat günlük aktivitelerini gerçekleştirme yeteneklerini de etkileyen diğer önemli bilişsel problemleri de yaşarlar.
Nedenleri
Beyni etkileyen herhangi bir hastalık veya yaralanma, belleği etkileyebilir ve hafıza fonksiyonu beynin birçok farklı parçasını aynı anda çalıştırır. Hipokampus ve talamus gibi limbik sistemi oluşturan beyin yapılarının zarar görmesi amneziye neden olabilir, ayrıca limbik sistem duyguları ve hatıraları kontrol eder.
Tıbbi Amnezi
Beyin hasarı veya hasarından kaynaklanan amnezidir. Tıbbi amneziye neden olan olası sebeplerden bazıları aşağıdaki gibidir:
• İnme
• Bakteriyel veya viral bir enfeksiyon ya da otoimmün bir reaksiyon nedeniyle ensefalit ve beyin enflamasyonu
• Çölyak hastalığı, konfüzyon ve kişilik değişiklikleriyle bağlantılı amnezi olabilir.
• Oksijen yoksunluğu, örnek olarak kalp krizi, solunum zorluğu veya karbon monoksit zehirlenmesi sonucunda oluşabilir
• Uyku ilacı gibi bazı ilaçlar
• Subaraknoid kanama veya kafatası ile beyin arasındaki alanda kanama
• Hafızada yer alan beynin bir bölümünü etkileyen beyin tümörü
• Bazı nöbet bozuklukları
• Elektrokonvülsif tedavi (ECT) veya elektroşok tedavisi, nöbetlerin terapötik etki için uyarıldığı bir psikiyatrik tedavi, geçici hafıza kaybına neden olabilir
• Genellikle geçici olan ve hafıza kaybına yol açabilecek kafa travmaları
Psikolojik Amnezi
Psikolojik amnezi aynı zaman da dissosiyatif amnezi olarak da bilinir ve buna birçok duygusal bir şok neden olur. Bu duygusal şoklardan bazıları aşağıdaki gibidir:
• Şiddet içeren bir suç
• Cinsel veya diğer istismarlar
• Askeri savaş
• Doğal felaketler
• Terör eylemi
Ciddi psikolojik strese ve içsel çatışmaya yol açan dayanılmaz yaşam koşulları bir dereceye kadar amneziye yol açabilir. Psikolojik stres etkeni, yeni hatıraların ortaya konmasına müdahale etmek yerine kişisel, tarihi hatıraları bozma eğilimindedir.
Teşhisi
Bir doktorun bunama, Alzheimer hastalığı, depresyon veya bir beyin tümörü gibi diğer olası hafıza kaybı nedenlerini ekarte etmesi gerekecektir. Hasta olan kişinin hatırlaması zor olabilecek detaylı bir tıbbi öykü alınır ve bu öyküye aile üyeleri veya bakıcılar dâhil olabilir. Doktorun tıbbi detayları hakkında başkasıyla konuşması için hastanın iznine ihtiyaç duyulur. Hastanın tıbbi detayları hakkında sorulacak bazı sorular aşağıdaki gibidir:
• Hasta yakın zamandaki olayları ve hadiseleri hatırlayabilir mi?
• Hafıza problemleri ne zaman başladı?
• Nasıl gelişti?
• Kafa yaralanması, cerrahi veya inme gibi hafıza kaybına neden olan herhangi bir faktör var mı?
• Herhangi bir nörolojik veya psikiyatrik durum ya da aile öyküsü var mı?
• Kişi alkol tüketiyor mu?
• Herhangi bir ilaç kullanıyor mu?
• Kokain ya da eroin gibi yasadışı uyuşturucu kullandı mı?
• Belirtiler kendilerine bakma yeteneklerini baltalıyor mu?
• Depresyon veya nöbet öyküsü var mı?
• Hiç kanser oldu mu?
Fiziksel bir muayene, beyin ve sinir sistemini kontrol edebilir, örneğin:
• Refleksler
• Duyusal işlev
• Denge
Ayrıca doktor hastanın muayenesini yapabilir:
• Yargı
• Kısa süreli hafıza
• Uzun süreli hafıza
Hafıza değerlendirmesi, hafıza kaybının derecesini belirlemeye yardımcı olur ve buda en iyi tedaviyi bulmaya yardımcı olacaktır. Doktor herhangi bir fiziksel hasar veya beyin anomalisi olup olmadığını bulmak için, MRI, CAT taraması veya bir elektroensefalogram (EEG) isteyebilir. Ayrıca kan testleri, herhangi bir enfeksiyon veya beslenme eksikliğinin varlığını ortaya çıkarabilir.
Tedavi
Çoğu durumda, amnezi tedavi olmadan kendiliğinden düzelir. Bununla birlikte, altta yatan bir fiziksel veya zihinsel bozukluk varsa, tedavi gerekli olabilir. Ayrıca psikoterapi bazı hastalarda yardımcı olabilir ve hipnoz, unutulmuş anıları hatırlamanın etkili bir yoludur. Bu durumlarda aile desteği çok önemlidir ve fotoğraflar, kokular ve müzik yardımcı olabilir. Tedavi genellikle hafıza problemini telafi etmeye yardımcı olan teknikleri ve stratejileri içerir. Bu teknik ve stratejilerden bazıları şu şekildedir:
• Kayıp hatıraların yerini alacak yeni bilgiler edinmek, yeni hatıralar elde etmek ve mevcut hatıraları kullanmak için mesleki bir terapistle çalışmak.
• Bilgiyi düzenlemek için stratejileri öğrenmek ve depolamayı kolaylaştırmak.
• Günlük işlere yardımcı olmak ve önemli olayları, ne zaman ilaç alacaklarını vb. Hatırlatmak için akıllı telefonlar gibi dijital yardımcıları kullanmak. Bu konuda yüz fotoğrafları içeren bir iletişim listesi yardımcı olabilir.
Halen amnezi nedeniyle kaybedilen hafızayı geri getirmek için hiçbir ilaç yoktur. Kötü beslenme veya Wernicke-Korsakoff sendromu, tiamin (B1 vitamini) eksikliğinden kaynaklanan hafıza kaybını içerebilir, bu nedenle hedefli ve gerekli beslenme yardımcı olabilir. Ayrıca tam tahıllı tahıllar, baklagiller (fasulye ve mercimek), fındık, yağsız et ve maya, zengin tiamin kaynaklarıdır.
Kaynakça:
sciencedirect.com
ncbi.nlm.nih.gov
memorylossonline.com
journals.lww.com
rarediseases.info.nih.go
jamanetwork.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu