Herkes zaman zaman yeni tanıdığı bir kişinin ismi gibi bazı şeyleri unutur. Yeni olaylar hatırlanamayabilir, geçmişin bir ya da daha fazla anısını hatırlamak mümkün olmayabilir. Hafıza kaybı kısa bir süre için olabilir ve sonra geri dönebilir ya da nedene bağlı olarak zamanla daha da kötüleşebilir. Alzheimer hastalığı ve çok sayıda başka koşul yaşlı erişkinlerde hafıza kaybına neden olabilir. Normal yaşlanma biraz unutkanlığa neden olabilir. Yeni bir şeyi öğrenmekte zorlanmak veya hatırlamak için daha fazla zamana ihtiyaç duymak normaldir. Ancak normal yaşlanma dramatik hafıza kaybına yol açmaz. Bu tür hafıza kaybı diğer hastalıklardan kaynaklanmaktadır. Hafıza kaybı (amnezi) olağan dışı unutkanlıktır. Hızlı tanı ve uygun bakım alınması önemlidir.
Hafıza Kaybının Nedenleri
Bazı hafıza problemleri ve diğer düşünme becerilerindeki bir düşüş, yaşlanmanın oldukça yaygın bir parçasıdır. Yaşa bağlı normal hafıza kaybı, dolu ve verimli bir yaşam sürülmesini engellemez. Örneğin, zaman zaman bir kişinin adını unutulabilir, ancak günün ilerleyen saatlerinde hatırlanabilir. Bazen gözlüklerin nereye bırakıldığı unutulabilir veya randevuların veya görevlerin hatırlanması için geçmişte olduğundan daha sık liste yapılması gerekebilir. Hafızadaki bu değişiklikler genellikle yönetilebilir ve çalışma, bağımsız yaşama veya sosyal bir yaşam sürdürme yeteneğini bozmaz.
Hafızadaki normal değişiklikler ile Alzheimer hastalığı ve buna bağlı bozukluklarla ilişkili hafıza kayıpları arasında farklar vardır. Bazı hafıza problemleri tedavi edilebilir koşulların sonucudur. Hafıza sorunları yaşayanlar bir tanı koyulması ve uygun bakım alınması için doktoruyla görüşmelidir. Hafıza kayıpları birçok durumdan kaynaklanabilir. Bir nedeni belirlemek için, sağlık uzmanı yaşanan problemin aniden mi yoksa yavaş yavaş mı ortaya çıktığını soracaktır. Beynin birçok alanı anı oluşturmaya ve hatırlamaya yardımcı olur. Bu alanlardan herhangi birindeki bir sorun hafıza kaybına yol açar. Hafıza kaybı, beyinde meydana gelen yeni bir hasardan da kaynaklanabilir.
Bunamaya Hangi Hastalıklar Neden Olabilir?
Beyinde ilerici hasarlara neden olan ve sonuç olarak bunamaya neden olan hastalıklar şunlardır:
*Demansın en sık nedeni olan Alzheimer hastalığı
*Vasküler demans
*Frontotemporal demans
*Lewy cisimcikli demans
*İlerleyici supranüklear felç
*Normal basınçlı hidrosefali
*Creutzfeldt-Jakob hastalığı (deli dana hastalığı)
Bu koşulların her birinin hastalık süreci (patolojisi) biraz farklılık gösterir. Hafıza bozukluğu 
her zaman ilk işaret değildir ve hafıza sorunlarının türü değişir. Karışık demans olarak bilinen birden fazla demans türü olması da mümkündür.
Hafıza kaybı bazen zihinsel sağlık problemlerinde ortaya çıkar:
*Büyük, travmatik veya stresli bir olaydan sonra
*Bipolar bozukluk
*Depresyon veya şizofreni gibi diğer ruh sağlığı bozuklukları
Hafif bilişsel bozukluğa sahip olmak, günlük görevleri yerine getirmeyi ve sosyal olarak meşgul olmayı engellemez. Araştırmacılar ve doktorlar hala hafif bilişsel bozukluk hakkında yeni bilgiler öğrenmektedir. Birçok kişi için durum sonunda Alzheimer hastalığı veya bunamaya neden olan başka bir bozukluk nedeniyle demansa (bunamaya) ilerler. Bazı kişilerin hafıza kaybı fazla ilerlemez ve bunama ile ilişkili semptomlar gelişmez.
Geri Dönüşümlü Hafıza Kaybı
Pek çok tıbbi problem hafıza kaybına veya diğer demans benzeri semptomlara neden olabilir. Bu koşulların çoğu tedavi edilebilir. Doktorlar gerek duyarsa kişiyi geri dönüşümlü hafıza bozukluğuna neden olabilecek durumlar için tarayabilir.
Geri dönüşümlü hafıza kaybının olası nedenleri şunlardır:
İlaçlar: Bazı ilaçlar veya bir ilaç kombinasyonu unutkanlığa veya karışıklığa neden olabilir.
Kafa travmaları: Düşme veya kaza sonucu meydana gelen kafa travması bilinç kaybedilmese bile hafıza sorunlarına neden olabilir.
Duygusal bozukluklar: Stres, anksiyete veya depresyon unutkanlığa, konfüzyona, yoğunlaşma zorluklarına ve günlük aktiviteleri bozan diğer sorunlara neden olabilir.
Alkolizm: Kronik alkolizm zihinsel yetenekleri ciddi şekilde bozabilir. Alkol ayrıca ilaçlarla etkileşime girerek hafıza kaybına neden olabilir.
B12 Vitamini eksikliği: B12 Vitamini, sağlıklı sinir hücrelerinin ve kırmızı kan hücrelerinin korunmasına yardımcı olur. Yaşlı erişkinlerde sık görülen B12 vitamini eksikliği hafıza sorunlarına neden olabilir.
Hipotiroidizm: Yetersiz tiroid bezi (hipotiroidizm) unutkanlığa ve diğer düşünce problemlerine neden olabilir.
Beyin hastalıkları: Beyindeki bir tümör veya enfeksiyon hafıza sorunlarına veya diğer demans benzeri semptomlara neden olabilir.
ECT (elektrokonvülsif tedavi): Çoğu zaman kısa süreli hafıza kaybına neden olur.
Demans Belirtileri
Demans akıl yürütme, hafıza, dil, yargı gibi düşünmeyle ilgili becerilerdeki bozuklukların semptomlarını tanımlayan genel bir terim olarak karşımıza çıkar.
Demans genellikle yavaş yavaş başlar, zamanla kötüleşir ve bir kişinin iş, sosyal etkileşimler ve ilişkilerdeki yeteneklerini bozar. Çoğu zaman hayatı bozan hafıza kaybı, demansın ilk veya daha fazla tanınan belirtilerden biridir. Diğer erken işaretler şunlardır:
*Aynı soruları tekrar tekrar sormak.
*Konuşurken sık kullanılan bazı kelimeleri unutmak.
*Kelimeleri karıştırmak, örneğin “masa” yerine “yatak” demek.
*Bir tarifin takip edilmesi gibi bilinen görevleri tamamlamak için daha uzun zaman gerekmesi.
*Bir cüzdanı mutfak çekmecesine koymak gibi uygun olmayan yerlere yanlış eşyalar yerleştirmek.
*Tanıdık bir alanda yürürken veya araç kullanırken kaybolmak.
*Belirgin bir sebep olmadan ruh halinde veya davranışta değişiklikler olması.
Doktorla Görüşmek İçin Gecikilmemeli
Hafıza kaybı konusunda endişe taşıyanlar bir doktorla görüşmelidir. Hafıza bozukluğunun derecesini belirleyen ve nedenini teşhis eden testler vardır. Hafıza kaybı ve demansın olası başlangıcı konusunda uzlaşmak zor olabilir. Bazı insanlar hafıza problemlerini gizlemeye çalışırlar ve bazı aile üyeleri veya arkadaşlar, bir kişinin hafıza kaybını telafi eder. Doktorun bazı sorular sorması muhtemeldir. Gözlemlere dayanarak bazı soruları yanıtlamak için bir aile üyesinin veya bir arkadaşın hastanın yanında olması iyidir. Doktor şu tür sorular sorabilir:
*Hafıza problemleriniz ne zaman başladı?
*Reçeteli ilaçlar, reçetesiz ilaçlar ve diyet takviyeleri dahil olmak üzere hangi ilaçları ve hangi dozlarda alıyorsunuz?
*Yakın zamanlarda yeni bir ilaca başladınız mı?
*Hangi görevleri zor buluyorsunuz?
*Hafıza problemleriyle başa çıkmak için ne yaptınız?
*Ne kadar alkol içiyorsunuz?
*Yakın zamanlarda bir kaza geçirdiniz mi, düştünüz mü veya kafanızı yaralandı mı?
*Yakın zamanlarda hastalandınız mı?
*Üzgün, depresif veya endişeli hissediyor musunuz?
*Son zamanlarda yaşamınızda büyük bir kayıp, büyük bir değişim veya stresli bir olay yaşandı mı?
Genel bir fizik muayene ek olarak, doktor büyük olasılıkla hafıza ve diğer düşünme becerilerini yargılamak için soru-cevap testleri uygulayabilir. Ayrıca, hafıza problemlerinin ve demans benzeri semptomların geri dönüşümlü nedenlerini saptamaya yardımcı olabilecek kan testleri ve beyin görüntüleme testleri yapılmasını isteyebilir. Kişiler demans veya hafıza bozukluklarının teşhisi için nörolog, psikiyatrist, psikolog veya geriatri uzmanına yönlendirilebilir.
Hızlı Tanı Koymak Önemlidir![Hafıza Kaybı Durumunda Ne Zaman Yardım Alınmalı?]()
Hızlı bir tanı koymak zor olsa bile önemlidir. Geri dönüşümlü bir hafıza bozukluğunun nedeni belirlemek, uygun tedavi görülmesini sağlar. Ayrıca, hafif bilişsel bozulma, Alzheimer hastalığı veya ilgili bir bozukluğun erken teşhisi yararlı olabilir çünkü:
*Semptomları yönetmek için tedavilere başlanmalıdır.
*Kişi kendini ve sevdiklerini hastalık hakkında eğitmelidir.
*Gelecekteki bakım tercihleri belirlenmelidir.
*Bakım tesisleri veya evde bakım seçenekleri belirlenmelidir.
*Mali veya yasal meseleleri çözülmelidir.
Tedaviyi üstlenen doktorlar hafıza kaybı ve diğer demans semptomlarıyla başa çıkılmasına yardımcı olmak için Alzheimer Derneği gibi organizasyonlara yönlendirme konusunda yardımcı olabilir.
Kaynakça:
https://www.mayoclinic.org
https://medlineplus.gov
https://sagligim.gov.tr
Yazar: Müşerref Özdaş