Büyük ve Küçük Kan Dolaşımı

İnsanlar ve diğer omurgalılardaki dolaşım sisteminin temel elemanı kalptir. Diğer iki elemanı dolaşım sıvısı olan kan ve kanın içinde dolaştığı damarlardır. Dokular ihtiyacı olan besin ve oksijeni kanla alır. Lenf düğümleri, lenf sıvısı (akkan) ve bu sıvının içinde dolaştığı lenf damarları da dolaşım sisteminin bir başka bölümüdür.

Kalp

Kalp vücudun en uç noktalarına bile ulaşabilmesi için kanı iten organdır. Kalp dört odacıklı olan özel çizgili kaslardan oluşan, çalışması sinir ve hormonlarla düzenlenen bir organdır. Kalbin üstteki odacıkları kulakçık (atrium), alttaki odacıkları ise karıncık (ventrikül) adını alır. Kalbin sol yarısında temiz (oksijeni yüksek) kan, sağ yarısında ise kirli (oksijeni düşük) kan bulunur. Kulakçıklarla karıncıklar arasında septum adlı bir duvar olduğundan temiz kanla kirli kan birbirine karışmaz.

Damarlar

İnsanlarda kanın içinde aktığı damarlar üç çeşittir. Atardamarlar kalbin karıncıklarından çıkan ve akciğer atar damarı hariç temiz kan taşıyan damarlardır. Toplardamarlar ise kalbin kulakçıklarına kan getiren damarlar olup akciğer toplardamarı hariç kirli kan taşır. Kılcal damarlar sadece tek katlı epitel tabakadan oluşan, atar ve toplardamarlar arasında bağlantıyı kuran ve vücudu ağ gibi saran damarlardır. Dokular ve kan arasındaki madde alışverişi kılcal damarlar aracılığıyla gerçekleşir.

Not: Kılcal damarlardan alışveriş sırasında damar dışına sızan sıvı dokular arasına geçer ve doku sıvısını oluşturur. Bu sıvı dokuların nemli kalması, korunması dışında madde alışverişinde etkilidir.

Kan

Kan bir dokudur. Kırmızı renkli, akıcı, üç çeşit hücre bulunduran dolaşım sıvısıdır. Kan doku içinde oksijen, karbondioksit, erimiş besinler, üre ve benzeri artık maddeler, madensel tuzlar, vitaminler, hormonlar, enzimler ve özel proteinler bulunur.

Kapalı Dolaşım Sistemi

Tüm omurgalı canlılarda ve ilkel kordalılarda dolaşım sistemi kapalı tiptedir. Kapalı dolaşım sisteminde kan sürekli damarlar içinde dolaşır, damar dışına ya da vücut boşluğuna çıkmaz. (Kanın damar dışına çıkması yaralanma durumunda olur ve kan kaybı telafi edilmezse ölüme neden olabilir.) Dolaşım sistemi ve diğer tüm sistemler sayesinde vücudun iç ortamı değişmez, kararlı bir haldedir. Bu duruma homeostasis denir.

Not: Kapalı dolaşım halkalı solucan, mürekkep balığı ve ahtapot gibi bazı omurgasız canlılarda da bulunmaktadır. Ancak omurgasızların çoğu açık dolaşım sistemine sahiptir. Kapalı dolaşım enerji gereksinimi yüksek olan canlılarda bulunur, açık dolaşıma göre avantajı kanın akış hızının yüksek olmasıdır.

İnsanda Büyük ve Küçük Kan Dolaşımı

İnsanlarda iki çeşit kan dolaşımı vardır.
A-Büyük Kan Dolaşımı
B-Küçük Kan Dolaşımı
Büyük kan dolaşımında kalpte bulunan temiz kan organlara gönderilir. Organ ve dokulardaki kirli kan ise kalbe geri getirilir. Küçük dolaşımda kalpteki kirli kan akciğere gönderilir, temizlenen kan tekrar kalbe geri getirilir.

Büyük Kan Dolaşımı

Bu dolaşımın amacı oksijen bakımından zengin olan temiz kanın dokulara götürülmesi, dokularda oluşan artık maddelerin toplardamarlar vasıtasıyla kirli kan olarak kalbin kulakçıklarına geri getirilmesidir. Kan akciğer dışında tüm organlara ulaşır. Sol karıncıktan başlayan büyük dolaşımda kan şu yolu izler:
1-Sol karıncıktan temiz kan aort ana atar damarıyla çıkar.
2– Doku kılcallarıyla madde alışverişi yapılır.
3-Üst ve alt ana toplardamarlar kirli kanı alır.
4-Kirli kan kalbin sağ kulakçığına getirilir.
Büyük dolaşım görüldüğü gibi kalbin sol karıncığında başlar, kalbin sağ kulakçığında biter.

Küçük Kan Dolaşımı

Bu dolaşımın amacı da karbondioksit ve diğer zararlı maddeler bakımından yüklü olan kirli kanın akciğere gönderilmesi, temizlenen kanın kalbe geri getirilmesidir. Akciğer kılcal damarları karbondioksitin verilip oksijenin alındığı yerdir. Kısacası dolaşım kalple akciğer arasında gerçekleşir. Sağ karıncıktan başlayan küçük dolaşımda kan aşağıdaki yolu izler:
1-Sağ karıncıktan kirli kan akciğer atar damarıyla çıkar.
2-Akciğer kılcal damarlarında madde alışverişi olur.
3-Akciğer toplardamarları temiz (oksijenlenmiş) kanı alır.
4-Temiz kan kalbin sol kulakçığına getirilir.
Görülmektedir ki küçük dolaşım kalbin sağ karıncığında başlayıp sol kulakçığında biter.

Kaynakça:
http://www.tiprehberi.com
http://www.yenibiyoloji.com
http://www.fenbilimleri.org

Yazar: Müşerref Özdaş