Sürekli Değişken Şanzıman (continuously variable transmission – CVT), geleneksel otomatik şanzımana kıyasla daha verimli güç, daha iyi yakıt tasarrufu ve daha yumuşak bir sürüş deneyimi sağlayan bir otomatik şanzıman türüdür.
CVT Nasıl Çalışır?
Geleneksel otomatik şanzıman, belirli oranlarda (veya hızlarda) bir dizi vites kullanır. Şanzıman, vitesleri belirli bir durum için en uygun orana sahip olacak şekilde değiştirir: Başlatma için en düşük vitesleri, hızlanma ve geçiş için orta vitesleri ve yakıt tasarruflu seyir için yüksek vitesleri seçer.
Genel olarak, bir şanzımanda daha çok vites varsa, çeşitli sürüş koşullarında motor devrini o kadar iyi optimize edebilir. Düşük vites daha iyi ivme sağlayabilir, yüksek vitesler ise yakıt ekonomisini en üst düzeye çıkarabilir. CVT, motor devrini en verimli seviyede tutmak için yüksek mukavemetli çelik bir kayış ile bağlanan hareketli kasnakları kullanır. Kasnağın birisi motora bağlıdır (giriş mili) diğeri ise aktarım organlarına (çıkış mili) bağlıdır. Her bir kasnağın yarısı hareket edebilir şekildedir. Kasnak yarımları birbirine yaklaştıkça aralarındaki kemer, kasnakların üst kesimlerinde dönmeye başlar. Böylece kasnakların çapını etkin bir şekilde artırmış olur.
Kasnakların çapının değiştirilmesi, şanzıman oranını (motorun her devri için çıkış milinin döndüğü sayı) ayarlar. Bisikletlerdeki vites sistemi gibi düşünebilirsiniz. Oranın değiştirilmesi için zinciri daha büyük veya daha küçük dişlilere yönlendirirsiniz. Düşük hızda ivmelenebilmek adına giriş kasnağını küçültüp çıkış kasnağını büyültmeniz gerekmektedir. CVT’de benzer bir mantık bulunmaktadır. Araç hızlandığında, kasnakların çapı, araç hızı arttıkça motor devrini düşürmek için değişir. Bu, klasik bir şanzımanın yaptığı şey ile aynıdır, ancak vitesleri kademeli değiştirmek yerine, CVT sürekli olarak oranı değiştirir. Bu nedenle ismi sürekli değişken şanzımandır.
CVT Şanzımanlı Araç Sürmek
CVT şanzımanın kontrolü geleneksel otomatik şanzımanlar ile aynıdır. Araçta fren ve gaz olmak üzere iki pedal bulunur. P – R – N – D adlı vites değiştirme modelleri bulunmaktadır. CVT’ye sahip bir araba kullanırken şanzımanın vites değişimlerini duymaz veya hissetmezsiniz. Basit haliyle ihtiyaca göre motor hızını ayarlar. Seyir halindeyken daha iyi yakıt ekonomisi için motor devrini düşük tutmaya çalışır. Düşük hızlarda daha iyi ivmelenme için motor devrini yüksek tutmaya çalışır.
CVT’yi ilk kez kullanan çoğu insan araçtan gelen ses nedeni ile sıkıcı bulmaktadır. Çünkü klasik alışılagelen vites değişimlerinde araçtan gelen ses yerine sürekli tek vites varmış gibi bir ses gelmektedir. Gaz pedalına sertçe bastığınızda, debriyaj kaçıran bir araçmış gibi veya bozuk bir otomatik şanzıman varmış gibi bir hissiyat uyandırır. Ancak bu durum normaldir. CVT şanzıman hızlanmak için en iyi motor devrini ayarlamaya çalışmaktadır. Bazı CVT’ler, geleneksel otomatik şanzıman gibi hissetmek için kademeli olarak oranları değiştirmeye programlanmıştır.
CVT Şanzımanın Tarihçesi
İlk CVT, Leonardo DaVinci tarafından 1490 yılında çizilmiştir. Hollandalı otomobil üreticisi DAF ilk olarak 1950’lerin sonlarında otomobillerinde CVT kullanmaya başladı, ancak teknoloji sınırlamaları nedeni ile CVT’ler 100 beygirden fazla güce sahip olan motorlar için uygun değildi. 1980’lerin sonu ve 90’lı yılların başında, Subaru Justy adlı mini otomobilinde bir CVT kullanırken, Honda da 90’ların sonunda Honda Civic HX modelinde kullandı. 90’lı yılların sonlarında ve 2000’lerin başında daha güçlü motorlarla çalışabilen gelişmiş CVT’ler üretildi ve CVT’ler artık Nissan, Audi, Honda, Mitsubishi ve diğer birçok otomobil üreticileri tarafından kullanılmaktadır.
CVT Şanzımanın Avantajları
Motorlar, tüm hızlarda sabit güç geliştirmez; tork (çekme gücü), beygir gücü (hız gücü) veya yakıt verimliliği en üst seviyelerde olan belirli hızlara sahiptirler. Belirli bir yol hızını direkt olarak belirli bir motor hızına bağlayan vitesler olmadığından, CVT azami güç ve azami yakıt verimliliği sağlamak için motor devrini değiştirebilir. Bu durum, üstün yakıt ekonomisi sağlarken CVT’nin geleneksel otomatik veya manuel şanzımana göre daha hızlı bir ivmelenme sunmasını sağlar. Bu sayede CVT ortalama üzeri bir yakıt ekonomisine sahiptir. Basit ve verimli bir güç aktarımına sahiptir ve vites geçişlerini hissettirmez.
CVT Şanzımanın Dezavantajları
CVT’nin en büyük sorunu kullanıcı kabulü olmuştur. CVT, her hızda motoru devirde tuttuğundan, kaputun altından gelen sesler alışılagelmiş geleneksel otomatik şanzımanlı veya manuel araçlardan gelen sesler ile benzeşmemektedir. Gelen sesler debriyaj kaçıran bir araçtan gelen sesle veya bozuk bir geleneksel otomatik şanzımana ait sesle benzeşir. Ama aslında CVT için oldukça normal bir sestir. Geleneksel otomatik şanzımanlarda ani hızlanma isteklerinizde güç patlaması yaşanırken CVT’ler maksimum güçte pürüzsüz, yumuşak ve hızlı bir artış sağlar. CVT şanzımana alışmak içi belli bir zamana ihtiyaç duyulmaktadır. Ani ivmelenmelerde gelen vızıltı sesine alışmak zaman alacaktır.
Otomobil üreticileri CVT’yi geleneksel bir şanzıman gibi hissettirmesi için çok uğraş vermektedirler. Birçok CVT, pedale tam ve ani basıldığında normal otomatik viteslerdeki “kick-down” hissini taklit etmek üzere programlanmıştır. Bazı CVT’ler, geleneksel kademeli şanzımanı taklit etmesini sağlayan direksiyona monte kulakçık değiştirenleri ile “manuel” bir mod sunar.
CVT’nin ilk dönemlerinde ne kadar beygir gücü ile başa çıkabileceği sınırlandırılmıştı ve uzun dönemli kullanımlarda güvenilirliği konusunda endişeler vardı. Gelişmiş teknoloji CVT’yi daha sağlam hale getirmiştir. Nissan, dünya çapında hizmet veren bir milyondan fazla CVT’ye sahip olduğunu ve uzun vadeli güvenilirliklerinin geleneksel şanzımanlarla karşılaştırılabilir olduğunu söylemektedir.
Kaynakça:
https://www.autotrader.com/car-info/definitions-continuously-variable-transmission-cvt-211130
https://www.parkers.co.uk/what-is/a-cvt-transmission/
https://www.leasecosts.ca/en/articles/difference-between-cvt-and-automatic-transmission
https://www.edmunds.com/car-technology/cvt-enters-the-mainstream.html
https://www.thoughtco.com/continuously-variable-transmission-533857
Yazar:Bekir Afşar