Deniz Hıyarlarının Ekosistemdeki Rolleri

Balinalar, köpek balıkları, yunuslar gibi hayvanları ve onların yaşam alanlarını korumak önemli olsa da bazen daha az bilinen türler ikinci planda kalmaktadır. Denizhıyarı, deniz türlerinin en gösterişsiz ve genellikle göz ardı edilenlerinden biridir. Denizhıyarları veya diğer adıyla deniz patlıcanları mercan kayalıkları ortamının yanı sıra kayalık kıyı şeritleri ve kumlu kıyılar boyunca bulunur. Denizyıldızı ve denizkestanesi ile en yakından akraba olan bu ilkel, tombul, silindirik biçimli yumuşak derisi dikenlinin (ekinoderm), deniz ekosistemlerinde birden fazla önemli biyolojik rolü bulunmaktadır ve deniz ekosistemlerinde kritik rol oynayan tüm deniz canlılarının korunması önemlidir.

Denizhıyarları Okyanus Tabanını Vakumlar

Denizyıldızı gibi, derileri dikenli olan denizhıyarları, alt taraflarında bulunan, okyanus tabanı boyunca kum ve döküntüleri emerek yavaşça ( 3 inç/saat) hareket etmesine izin veren tüp ayaklarla donatılmıştır. İnanılmaz bir şekilde, bir yıl boyunca bu yaratık 200 pound’a kadar kumu vakumlayabilir. Denizhıyarı, kum yutmasına ek olarak öncelikle deniz otu (deniz çayırları) ve alglerle beslenir. Denizhıyarları, yiyecekleri yakalamak için mukus üretir ve mukus kum ve bitki kalıntılarının vücuduna yapışmasına neden olur. Canlı bu sırada tüp ayaklarını ağzına götürür ve yiyecekleri emer.
Not: 3 inç 7,62 santimetre, 200 pound ise 90,71847 kilogramdır.
Denizhıyarının bu yapışkan özellikten yararlandığı bir başka durum da kendini savunmasıdır. Bu eşsiz hayvan bir tehdit algıladığında bağırsaklarının bir kısmını vücudundan dışarı ve saldırganın üzerine itme yeteneğine sahiptir. Çok yapışkan olabilen bu bağırsakların varlığı, avcıları caydırma eğilimindedir. Denizhıyarı bu savunma mekanizmasını kullandıktan sonra, bağırsaklarının yenilenmesi gerekir, bu işlemin tamamlanması yaklaşık altı hafta sürer. Denizhıyarlarının böyle bir mekanizma geliştirmiş olmaları iyi bir şeydir çünkü bu canlıların nüfusu çok yavaş artma eğilimindedir ve her türlü desteğe ihtiyaç duyar. Denizhıyarları, yumurtaların ve spermlerin kendilerini çevreleyen suya salınması ve döllenmesi yoluyla çoğalan iki cinsiyete sahiptir. Sonuç olarak, sonunda 10 ila 30 santimetre arasında değişebilen yetişkin bir türe dönüşecek bir larva oluşur.

Sayıları Azalırsa Deniz Ekosistemleri Bozulabilir

Çok fazla denizhıyarının doğal yaşama alanlarından, özellikle de yumuşak dipli ve resif ekosistemlerinden uzaklaştırılması, yaşadıkları ekosistemin çok fazla bozulmasına neden olabilir. Toplanıp satılarak sömürülen denizhıyarı türleri, alt substrattan organik döküntü ve tortu toplayan tortu besleyicilerdir. Solucanlar gibi, denizhıyarları tortuları yutar ve tortular bağırsaktan geçerken organik maddeyi çıkarır. Bu işlem, çeşitli atıkları ve mikroorganizmaların (bakteri, mikroalg vb.) tortularını temizleyerek deniz ortamına katkıda bulunmaktadır. Tortuyla beslenen denizhıyarları, temiz tutmak için düzenli olarak yeri süpüren ve paspaslayan bir kişinin rolünü oynar. Bu faaliyet durursa, zemin hızla kirlenir ve yaşanmaz hale gelir. Denizhıyarlarının bağırsaklarından geçen tortu hacmi dikkat çekicidir. Tek bir denizhıyarının yılda 4 ila 37 kilo tortu işleyebileceği tahmin edilmektedir.

Denizhıyarları Önemli Biyoturbatörlerdir

Birçok denizhıyarı türü deniz ya da okyanus tabanında yuva yapar ve bu eylem diğer türlerin deniz tabanında gelişmesine izin veren önemli biyotürbasyon (biyokarıştırma) kaynağıdır. Biyotürbasyon, organizmalar tarafından tortu katmanlarını bozması ve yeniden işleme sürecini ifade etmektedir. Bu aktivite, tortu daha gözenekli ve daha az kompakt hale geldikçe geçirgenliği artıran yüzey ve yüzey altı tortu katmanlarını karıştırır. Bu, daha derin tortu katmanlarında daha yüksek oksijen kaynağına yol açan su-tortu arayüzündeki değişimi arttırır. Bunun da infauna (tortuların içinde yaşayan türler) topluluğu üzerinde yararlı etkileri vardır.

Denizhıyarları Deniz Suyu Kimyasını Değiştirebilir

Denizhıyarları deniz ekosisteminin hayati parçalarından biridir. Deniz tabanlarının temizlenmesini sağlayan denizhıyarları okyanus asitlik seviyelerini de kontrol altında tutarlar ve düzinelerce diğer deniz canlısı ile simbiyotik bir ilişki paylaşırlar. Bu derece yararlı olan ve sığ sulardaki durağan yaşamları nedeniyle denizhıyarları ticari kazanç için kolaylıkla toplanabilir. Denizhıyarlarının toplanma stratejileri düzgün yönetilmezse, hızla aşırı avlanabilirler ve bu nedenle nesilleri tükenebilir. Doğal popülasyonlarını yeniden inşa edebilmeleri için vahşi doğada yeterli sayıda yetişkin (damızlık) kalmayacak ölçüde etkilenebilirler. Bu gerçekleşirse, denizhıyarlarının hasat faaliyetlerinin yeniden başlaması on yıllar olmasa da yıllar alabilir. Bazı durumlarda, hasat edilen alanların yeniden eski halini alması ancak su ürünleri yetiştiren bireyler tarafından yeniden tohumlama yoluyla mümkün olabilir fakat çok zor ve pahalı bir iştir. Toplanmaları yerel ekonomi için kısa vadeli gelirler yaratabilse de, uzun vadeli getiriler için umutları ve deniz hıyarı popülasyonlarının, yaşadıkları resiflerin ve suların sağlığını riske atar.
Deniz suyunun kimyasını değiştirme potansiyelleri doğal ortamlarında denizhıyarı popülasyonlarının varlığını korumanın önemli bir avantajıdır. Denizhıyarları çoğunlukla döküntüler ve diğer organik maddelerle beslenir, inorganik azot ve fosfor salgılar. Bu besin geri dönüşümü ve tortuların yeniden dağıtımı, mercan resifleri gibi üretken ve biyolojik çeşitlilik gösteren ekosistemlerin korunması için kritik öneme sahiptir. Yerel ölçekte, denizhıyarları dışkılarıyla deniz suyunun alkalinitesini artırabilir, bu da deniz suyunun daha az asitli hale gelebileceği anlamına gelir. Okyanuslar, küresel iklim değişikliği nedeniyle yavaş yavaş asitleşmektedir. Asidin mercan kayalıklarını çözmesi nedeniyle deniz suyunun asitleşmesi, mercan kayalarının yapısının bozulması üzerinde potansiyel olarak uzun vadeli ciddi etkilere sahip olacaktır. Denizhıyarları, deniz suyunun daha asitli hale gelmesini önlemeye yardımcı olarak resif yapısının korunmasına katkıda bulunur.

Denizhıyarları Başka Türlere Ev Sahipliği Yaparlar

Denizhıyarlarının yumurtaları birçok deniz türü için besin sağlar, ayrıca denizhıyarları başkalarıyla karmaşık simbiyotik ilişkilere sahiptir. Denizhıyarları kendi vücut duvarında veya bireylerin içinde yaşayan çeşitli taksonomik grupların birçok küçük türüne de ev sahipliği yapmaktadır. Denizhıyarlarının azalması ya da yok olması durumunda bu küçük türlerin çoğu ekosistemden yok olur. Denizhıyarları ile simbiyotik ilişkiler oluşturan bu çeşitlilik ve tür aralığı ekosistemin toplam biyoçeşitliliğini arttırmaktadır. Dolayısıyla bu tuhaf görünümlü canlıların önemi küçümsenemez.
Son olarak, denizhıyarları bir dizi yırtıcı (predatör) türe besin kaynağı olarak hizmet eder, böylece mikroalgler ve organik atıklar (denizhıyarlarının besinleri) arasında daha yüksek trofik seviyelerdeki tüketiciler için bir bağlantı görevi görür. Bu yırtıcıların çoğunu insanlar avlamaktadır. Bu şekilde denizhıyarları, deniz besin zincirinde vazgeçilmez bir halka oluşturur ve onların yokluğu diğer su ürünleri üzerinde art arda etkiler yaratabilir.
Özetle, denizhıyarları yaşadıkları ekosistemlerde, özellikle de tortu kalitesini iyileştirmek, su kimyasını değiştirmek, biyoçeşitliliği arttırmak ve deniz besin ağlarında daha yüksek trofik seviyelere enerji transferinde bir bağlantı sağlamak için birçok hizmet sunmaktadır.

Denizhıyarını Özel Yapan Nedir?

Antarktika’nın okyanus tabanından tropiklerin bozulmamış resiflerine kadar deniz dünyasının her köşesinde yaşayan 1.400’den fazla denizhıyarı türü vardır. Bu türlerin en az yetmişi, şu anda milyarlarca dolarlık bir ticarette sömürülmektedir. Dünya çapında denizhıyarı ihracatının yaklaşık yüzde 80’i, daha sonra anakara Çin’e yeniden ihraç edilmekte ve genellikle kurutulmuş bir ürün olarak satılmaktadır. Tıbbi ve sağlık yararları nedeniyle övülen denizhıyarı, Ming Hanedanlığı’ndan beri Çin’de değerli bir lezzet olmuştur. Denizhıyarları tarafından üretilen biyoaktif bileşikler, geleneksel Çin tıbbında artrit ve kanser de dâhil olmak üzere bir dizi rahatsızlığı tedavi etmek için kullanılmıştır ve bu bileşiklerin dünya çapında bir dizi nutrasötik (tıbbi yararları olan besin) ve farmasötik (ilaç ve eczacılık) uygulaması hakkında devam eden araştırmalar bulunmaktadır. Bununla birlikte, denizhıyarının çoğu insanların besin olarak tüketimi amacıyla hasat edilir. Dünyanın çoğu bölgesinde deniz hıyarı bir gurme lezzeti olarak kabul edildiği için, bu canlıya olan talep artmaktadır. Denizhıyarları, totoaba kurutulmuş yüzme keseleri, deniz kulakları, köpek balığı yüzgeci ve kuş yuvası çorbası gibi lezzetler Asyalılar tarafından besin olarak çok tercih edilmektedir, genellikle düğünler, ziyafetler ve “Çin Yeni Yılı” kutlamaları gibi özel günlerde bolluğun ve lüksün simgesi haline gelmişlerdir.

Nesilleri Korunmalıdır

Güney Afrika ve Uzak Doğuda denizhıyarları ve bir deniz kabuklusu olan deniz kulağı gibi yaban hayatı ürünlerinin yasadığı avlanması ve satışı genellikle karmaşık cezai takas ticaret ağlarının bir parçasıdır. Deniz hıyarının yüksek fiyatı, yüksek düzeyde yasa dışı, bildirilmeyen, kayıt dışı ve denetimsiz balıkçılığa, gelişen yasa dışı pazar ticaretine ve dünyanın çoğu yerinde aşırı avlanmaları nedeniyle denizhıyarı popülasyonlarının azalmasına yol açmıştır. Aşırı avlanma yoluyla denizhıyarlarının büyük çaplı tükenmesinin, yumuşak dipli ve mercan kayalıkları habitatlarının verimliliğini ve çeşitliliğini etkilemesi muhtemeldir. Su ürünleri yöneticileri, denizhıyarı toplanmasına ilişkin politikalar geliştirirken ve uygularken onların ekolojik faydalarını göz önünde bulundurmalıdır. Denizhıyarı stoklarının korunmasıyla elde edilen ekonomik getirilerin, sürdürülemez bir şekilde kullanıldığında elde edilen kârlardan büyük ölçüde daha ağır basacağı tartışılabilir. 90’lı yılların ortalarında, Galapagos Adaları’ndaki (Güney Amerika’daki) denizhıyarlarının nüfusunda aşırı toplanmaları nedeniyle önemli bir düşüş yaşanmıştır ancak şu anda denizhıyarları o bölgede korunan bir türdür. Sonuç olarak, Ağustos 2019’da ilk kez CITES’in (Nesli Tehlike Altındaki Türlerin Ticaretine İlişkin Sözleşme) Ek bölüm II’sine üç tür denizhıyarı eklenerek daha fazla koruma sağlanmış ve uluslararası ticarette daha sıkı kontrollerin yapılmasını gerektirmiştir.
Ekosistemlerde hayati roller oynayanlar genellikle daha küçük, daha az karizmatik türlerdir. Örneğin, Güney Okyanusları besin ağlarının merkezindeki kilit taş türlerinden biri olan kril’ler bu habitatları tüm türler için sağlıklı tutmaya yardımcı olur. Tüm türler korunmayı hak etmektedir ve denizhıyarı gibi türler de ihmal edilmemelidir. Deniz hıyarları gibi ekolojik önemleri yüksek olan türlerin korunması sadece onları değil diğer tür ve ekosistemleri de koruyacaktır.

Kaynakça:
http://www.kpress.info/index.php?option=com_content&view=article&id=559:sea-cucumbers-play-key-ecological-roles-in-the-marine-environment&catid=8&Itemid=103
https://oceansasia.org/why-sea-cucumbers/
https://ambergriscaye.com/reefbriefs/briefs68.html
https://www.msc.org/en-au/media-centre-anz/news-views/2019/12/10/why-ocean-cleaning-sea-cucumber-is-worth-protecting

Yazar: Müşerref Özdaş