Hayranlık uyandıran bilim zihinsel sağlık üzerinde olumlu bir etki yapabilir mi? Aynı dini maneviyattaki gibi huzur dolu ve huşu içinde olmamızı sağlayacak duygulara yol açabilir mi? Bu durumu nasıl tanımlayabiliriz? Gelin soruların cevabını birlikte bulalım.
Öncelikle maneviyatın ne anlama geldiğini, maneviyatın kuramsal çerçevesini ve maneviyat psikolojisini incelemekte fayda var. Bu hususta karşımıza ilk çıkan kavram ise dini maneviyattır.
Maneviyat Nedir?
Maneviyat, bilimsel bir yaklaşımla ele alınacak olursa tabiat ve fizik ötesi konuları ele alan, ilahi kökenlere dayalı bir ekoldür. Kavram Arapçadan dilimize geçmiştir. Peki, Maneviyat kavramı, kavramla ilgili yapılan bilimsel çalışmalar çerçevesinde nasıl bir gelişim göstermiştir?
Maneviyat çalışmalarının tarihi sürecine bakılacak olursa 1900’lü yıllarda şaşırtıcı bir tabloyla karşılaşıyoruz. Öncelikle maneviyat çalışmalarının neredeyse yalnızca Fransız Katolik dünyasıyla sınırlı olduğu görülüyor. Ayrıca maneviyat çalışmalarındaki bütün tanımlamalar dogmatik bir temel üzerinde şekilleniyor. Sonrasında maneviyatı anlamak için sadece teoloji ile sınırlı olmayan diğer perspektiflerden de maneviyatı irdelemek için bazı girişimlerde bulunulduğu, ilk çalışmaların yapıldığı görülüyor. Bu noktada Psikoloji ve Psikiyatri dalları mistik fenomenlere ilişkin olumsuz bir tavır sergiliyor. 2007 yılına gelindiğinde ise karşımıza çok farklı bir tablo çıkıyor. Sanki ruhsal bir patlama gelmişçesine maneviyat küresel bir hale geliyor ve fenomenleri çeşitli bilim dallarının odak noktası haline geliyor. Öyle ki sadece sosyal bilim dalları değil tıp ve doğa bilimleri de maneviyata ilgi gösterip maneviyat alanında pek çok çalışma gerçekleştiriyorlar.
Manevi bilimlerinin teorik içeriği ise Wilhelm Dilthey tarafından oluşturulmuştur. Dilthey, “Manevi Bilimlere Giriş” kitabıyla(Einleitung in die Geistesswischaften, 1883) maneviyat bilimlerine uygulanabilir sosyal bir boyut kazandırmakla birlikte maneviyatı bilimlerin bütünü olarak ilan etmiştir.
Gelelim esas konumuza. Yeni bir kavram olarak bilimsel maneviyatı nasıl açıklayabiliriz? Bunun için araştırmanın detaylarını incelememiz gerekiyor.
Yeni Araştırma Kapsamında Yeni Bir Kavram: Bilimsel Maneviyat
Psikologlar, geleneksel olarak dinle ilişkilendirilen faydalar gibi bilimin maneviyatı ile pozitif refah(manevi iyi oluş) arasında da derin bir bağlantı ortaya çıkardılar.
Warwick Üniversitesi Üniversitesi’ndeki psikologlar tarafından yürütülen araştırmalar, geleneksel olarak dinle ilişkilendirilen faydalara benzer şekilde, bilimin maneviyatı ile olumlu refah arasında derin bir bağlantı olduğunu ortaya çıkardı.
Araştırma, insanların bilimi bir maneviyat kaynağı olarak nasıl kullandıklarını ve bunun kendi refah duygularıyla bağlantısını araştırdı.
Warwick Üniversitesi’nde Doçent ve çalışmanın baş yazarı Dr.Jesse Preston şunları söyledi: “Maneviyat çoğunlukla dinle ilişkilendirilir, ancak bilim, birçokları için güçlü bir hayranlık ve merak kaynağı olabilir. Kendini ve evreni anlamak için anlamlı bir kaynak sağlayabilir ve dünyadaki yerimizle ve başkalarıyla bağlantı duygusunu geliştirebilir.”
Bilimsel İnsanlar Dindar İnsanlarda Gözlemlenen Manevi İyi Oluşla Paralellik Gösteriyor
Üç çalışmada, Dr. Preston ve araştırma ekibi 1197 kişiyle(602 erkek, 589 kadın ve 6 kişi 3. cinsiyet) dini inançlara, maneviyata yönelik tutumları ile bilime ilgi ve inançları hakkında anket yaptı.
İlk çalışma “Bilimin Maneviyatı” kavramını oluşturdu ve insanlara bilimle uğraşırken aşkınlık, bağlantı ve anlam duygularını sordu. Katılımcıların yanıtları, bilime ilgi ve inanç, hayranlık duyguları, hayatlarının anlamı ve dini inançlar dahil olmak üzere bilime yönelik diğer tutumlarla karşılaştırıldı.
Bilimin maneviyatı, bilime inançla ilişkiliydi ancak bilime ilgi ve bilime inançla ilgili diğer tutumlardan farklı olarak Bilimin Maneviyatı aynı zamanda huşu ve genel maneviyat duygularıyla da ilişkilendirildi. Bu, maneviyatın bilimsel kaynaklarının dini maneviyatla psikolojik olarak benzer olabileceğini gösterdi.
İkinci çalışmada araştırmacılar, özellikle 526 ateist ve agnostikten oluşan bir gruba odaklandılar ve Bilimin Maneviyatının, mutluluk ve yaşamın anlamı gibi psikolojik refah(manevi iyi oluş) ölçümleriyle ilişkili olduğunu buldular.
Preston, sonuçlara yönelik şöyle bir açıklama getiriyor: “Önceki araştırmalar, dini inancın genel olarak olumlu zihinsel refahı öngördüğünü ortaya çıkardı, ancak aynı zamanda dindar olmayan kişilerin daha zayıf bir psikolojik refaha maruz kalabileceğini belirtti. Bu araştırma aslında, din dışındaki maneviyat kaynaklarının, bilim gibi benzer olumlu etkilere sahip olabileceğini göstermiştir.”
Anlamlı Deneyimler Bilimdeki Eğitsel Sonuçları İyileştirebilir
Üçüncü çalışma, Bilimin Maneviyatı ile bilime katılım ve öğrenme arasındaki bağlantıları araştırdı ve bilimdeki manevi deneyimlerin bilimsel bilginin daha güçlü katılımını ve hatırlanmasını öngördüğünü buldu.
Dr.Preston, araştırmanın bulgularının okullarda bilimin öğretilmesini ve öğrenilmesini geliştirebileceğini ve daha iyi eğitim sonuçları öngörebileceğini söylüyor:
“Bilim ve din birçok yönden farklılık gösterse de, hayatı anlayış, huşu ve tutarlılık duyguları aracılığıyla maneviyat kapısını paylaşıyorlar. Bu araştırmanın da ortaya çıkardığı gibi bu maneviyat kapısının bazı önemli yararları ve sonuçları vardır”.
Bilimin maneviyatına ilişkin daha fazla duyguya sahip insanlar diğer bir deyişle bilimsel maneviyata daha fazla sahip insanlar, bilim öğrencileriyle daha olumlu bir şekilde ilgileniyordu, bu da daha iyi bir bilimsel bakış açısı ön görüyordu. Ve bir grup ateist ve angostikte, Bilimin Maneviyatı, manevi iyi oluşu sağlıyordu.
Dr.Preston, bu çalışmanın, yalnızca mevcut anlayışımıza ilişkin belirtilen tutumlara değil, aynı zamanda genel maneviyat anlayışımıza da katkıda bulunduğunu belirtmiştir. Daha fazla bilimsel maneviyata sahip insanlar, bilim materyalleriyle daha pozitif bir şekilde ilgilendiler, bu da daha iyi bir bilimsel performansı öngörüyordu. Ve ölçüm yapılan bilimsel maneviyata sahip bir grup ateist ve agnostikte dindar insanlarda sıklıkla görülen olumlu etkilere paralel olarak yaşamı anlamlı bulma ve manevi iyi oluşa sahip oldukları görüldü.
Özetle bilimsel ilgi beraberinde bilimsel maneviyatı getirmekte ve bu da insana ve insanlığa çok önemli fayda ve katkılar sağlamaktadır. Ayrıca bilimsel maneviyat, “hakikate varmak” şeklinde ifade ettiğimiz her şeyin bir yaratıcısı olduğu gerçeğine de ulaşmayı sağlamakta dolayısıyla kişinin aydınlanmasını ve dini maneviyata ulaşmasını da sağlayabilmektedir. Fakat bu konuda çok daha fazla araştırmaya ihtiyaç vardır. Araştırma kapsamında şu sorular üzerine yoğunlaşılabilir:
- Bilimsel maneviyata sahip ateistler kendi varoluş hakikatlerine ne kadar ulaşabiliyorlar?
- Bilimsel maneviyatın ruhsal etkileri, dini maneviyatın ruhsal etkileri gibi uzun vadeli oluyor mu?
- Bilimsel maneviyatın sağladığı “iyi oluş” dini maneviyattaki “biz” duygusunu kapsıyor mu? Yoksa daha çok bireysel iyi oluşa mı yönelik?
- Dindar olup bilimsel maneviyata sahip insanlarla ateist olup bilimsel maneviyata sahip insanlar arasında manevi iyi oluş açısından derece farkı var mı?
Bilimsel maneviyat ile dini maneviyat arasındaki manevi iyi oluşun farkını ancak ateistken dindar olan bir kişi hissedebilir ve en iyi anlayabilir. Bu hususta yukarıda oluşturulan sorulardan yola çıkılarak karşılaştırmalı bir analiz yapmak faydalı olacaktır. Örneğin; önceden ateistken sonradan Müslüman olan bilimsel maneviyata sahip katılımcılardan oluşan bir örneklem oluşturulup konu derinlemesine incelenebilir. Ayrıca diğer dinlerle karşılaştırmalı bir analiz de yapılabilir.
Böylece derinlemesine bir araştırmayla zihinlerde oluşan soru işaretleri giderilerek insanlığa ışık tutulabilecektir.
KAYNAKÇA
Gümüş, B.B., Beki A., Sosyal Hizmet ve Bazı Sosyal Bilim Alanlarında Maneviyat Üzerine Yapılan Çalışmaların Karşılaştırmalı Analizi, Toplumsal Politika Dergisi, Yıl: 2021, Sayı:2, Cilt:2,
Seyyar, A., Maneviyatın Bilimsel Çerçevesi: Manevi Bilimlerin Doğuşu http://www.manevibakim.com/bilim_alanlari/manevi_bilimler/index.asp
Tan, N.H., Yıldız, M., “”Manevi İyi Oluş” Kavramının Ortaya Çıkışı ve Tanımlanması”, https://dergipark.org.tr/tr/pub/da/issue/73863/1175149
https://www.sciencedaily.com/releases/2023/10/231005110757.htm
Yazar: Nil GÜREL