Anavatanı Avrupa olan hanımeli (Lonicera), oldukça kokulu çiçekleriyle bilinen bir bahçe bitkisidir. Sarıdan parlak kırmızıya kadar olan hanımeli çiçekleri hoş kokuları ve tatlı nektarları ile tanınır. Hanımeli bitkisinin kırmızı, siyah ya da mavi renkli çitlembik şeklinde olan meyveleri hafifçe zehirlidir ancak birkaç türün (Lonicera caerulea) meyveleri yenilebilir.
Hanımelinin dünyada, özellikle ılıman iklimlerde yetişen 200 kadar türü vardır. Bunların 100’e yakını Çin’dedir. Kuzey Amerika ve Avrupa’da 20 türü bulunur. Bu bitkilerin tümü Caprifoliaceae familyasının Lonicera cinsine aittir. En çok bilinen türleri Avrupa hanımelisi (Lonicera 
periclymenum), Japon hanımelisi ya da beyaz hanımeli (Lonicera japonica) ve Mercan hanımelisi ya da trompet hanımelisi (Lonicera sempervirens)’dir. İyi tanınan hanımeli bitkisinin aslında sağlık için birçok faydası da vardır. Soğuk algınlığına, grip ve zatürre dahil olmak üzere üst solunum yolu enfeksiyonlarına, bakteriyel ve viral enfeksiyonlara, ince bağırsakta ağrı ve iltihaplanmanın giderilmesine, baş ağrısı ve ateşe, üriner sistem (idrar yolu) bozukluklarına, şeker hastalığına ve artrite karşı kullanılabilmektedir.
Hanımelinin Kullanım Alanları ve Faydaları
Bitkinin kullanılan kısımları çiçek, tohum ve yapraklarıdır. Hanımelinin kullanım alanları oldukça geniştir.
Anti-inflamatuar ve antioksidan özelliğe sahiptir: Hanımeli meyvelerini tüketmek güvenli değildir ancak Lonicera caerulea türü üzerindeki çalışmalar güçlü ve etkileyici özelliklerine sahip meyveleri olduğunu göstermiştir. Bu türde hastalıklarla savaşan antioksidanlar yüksek orandadır.
Bağışıklığı güçlendirir, antiviral özelliktedir: Japon hanımeli (Lonicera japonica), geleneksel Çin tıbbında yaygın olarak kullanılan bir çeşittir. Sarı-beyaz çiçekleri ve siyah meyveleri vardır. 2018 yılında yapılan bir araştırma bu türün meyvelerinin bağışıklık sisteminin işleyişine yardımcı olduğunu ortaya koymuştur. Meyveler, bağışıklık bastırılmış fareler için bir immünomodülatör ajan olarak işlev görmüş ve doğal katil hücrelerinin aktivitesini önemli ölçüde artırmıştır. Doğal öldürücü hücreler (NK hücreleri olarak da bilinir), tümör hücrelerinin yanı sıra virüsleri de öldürebilen bir tür beyaz kan hücresidir.
Doğal bir kokudur: Hanımeli kokusu başlı başına inanılmaz bir doğal parfümdür. Saf hanımeli esansiyel yağını bulmak zor olabilir ancak bir tane bulabilirseniz Hindistan cevizi yağı gibi küçük bir taşıyıcı yağla karıştırılırsa inanılmaz bir kişisel koku yaratılabilir. Banyolarda ferahlatıcı, kendin yap tarzı temizlik 
ürünlerinde, çamaşır ve oda kokusu spreylerinde, banyolarda ferahlatıcı olarak kullanıma uygundur.
Ağız sağlığı için kullanılabilir: Hanımeli ile bazen büzücü ve antibakteriyel özelliklerinden dolayı doğal bir gargara ve ağız çalkalama suyu hazırlanabilir. Ev yapımı bir gargara hazırlamak için yarım bardak taze hanımeli yaprağı iki bardak suyu koyulur ve kaynatılır. Karışım kaynadığında ocağın altı kısılır ve beş dakika daha pişirilir. Karışımı tamamen soğuduktan sonra kullanılmalıdır.
Diyabete iyi gelir: 2015 yılında yayınlanan bir araştırma hanımelinin tip 2 diyabet hastalarına yardım etme potansiyeli taşıyabileceğini ortaya koymuştur. Araştırmacılar diyabetik sıçanlara dört hafta boyunca 100 mg/kg’lık bir dozda Lonicera japonica’yı (Japon hanımeli) uygulamıştır. Bu tedavide dört hafta sonra deneklerin kan şekeri seviyesi ve insülin direnci düşmüştür. Çalışma sonuçları genel olarak bu hanımeli çeşidinin tip 2 diyabeti olan sıçanlarda antidiyabetik etki gösterdiğini ortaya çıkarmıştır. 2014 yılında sonuçları yayınlanan bir başka araştırma Lonicera japonica’nın bir ekstraktının diyabetik nefropatinin ciddiyetini azaltmaya yardımcı olabilecek güçlü bir anti-inflamatuar yeteneğe sahip olduğunu göstermiştir.
Artrite iyi gelir: Hanımelinin anti-inflamatuar ve antioksidan özelliklerinin artritten 
muzdarip insanlara da yardım edebilecek doğal bir ilaç olduğu görülmüştür. Etkili olan kısım Lonicera caerulea bitkisinin meyvelerinde bulunan fenolik bileşiklerdir. Artritli hayvan deneklerine oral olarak Lonicera caerulea özütü uygulanmış ve dalakta inflamatuar enzimlerin üretiminde bir baskılanma gözlenmiştir. Özüt uygulandıktan sonra süperoksit dismutaz (SOD) ve glutatyon peroksidaz (GPx) dâhil olmak üzere yararlı antioksidan enzimler geri kazanılmış, transaminazlar (genellikle karaciğer enzimleri olarak adlandırılır) inhibe edilmiştir. Yüksek karaciğer enzimlerinin genellikle romatoid artrit ve psoriatik artrit (PsA veya eklem tutulması) de dâhil olmak üzere çeşitli artrit tipleri olan hastalarda bulunmasından dolayı bu durum önemlidir.
Geleneksel Tıpta Hanımeli
Hanımeli uzun zamandır Çin Tıbbında kullanılmakta olan birkaç çiçekten sadece biridir. Geleneksel Çin Tıbbında hanımeli çiçeği akciğer, mide ve kalın bağırsak meridyenleri ile bağlantılıdır ve grip, soğuk algınlığı ve boğaz ağrısını hafifletmek için yaygın olarak kullanılır. Geleneksel Çin tıbbı uygulayıcıları hanımeli çiçeğini dâhili ve harici olarak cilt enfeksiyonları, ülserler, ateş ve iltihaplanma durumları dâhil olmak üzere çeşitli sağlık 
sorunları için kullanır. Amerika yerlilerinin (Kızılderililerin) taze hanımeli yapraklarını yaraların iyileşmesini teşvik etmek için kullanmak üzere suyla kaynattıkları bilinmektedir.
Hanımelinin Dezavantajları
Hanımeli yapraklarını veya saplarını çok miktarda alındığında tehlikeli olabilecek saponinler içerir. Hanımeli genel olarak çok toksik olarak kabul edilmez ama ev halkının ve evcil hayvanların zehirli hanımeli türlerinden herhangi birini tüketmesi engellenmelidir. Zehirli bitki parçalarının büyük miktarlarda tüketilmesi ciddi hastalıklara neden olabilir. Herhangi bir kişinin veya evcil hayvanın bir çeşit zehirli bitki tükettiği fark edilir ya da tahmin edilirse gerekirse derhal acil tıbbi yardım istenmelidir. Avrupa’dan yayılan hanımelinin Kuzey Amerika’ya özgü çok sayıda türü vardır ancak bazıları Asya kökenlidir. Japon hanımeli (Lonciera japonica) gibi Asya çeşitleri birçok Amerikan eyaletinde istilacı olarak kabul edilir ve diğer bitkilerden daha fazla çoğalır. Lonciera japonica ayrıca ağaçların gövdesi etrafında sıkıca büyüyebilir ve muhtemelen ağacın ölmesine neden olur.
Hanımeli Nasıl Yetiştirilir?
Hanımellerinin yetiştirilmesi ve bakımı oldukça kolaydır. Farklı toprak türlerinde yetişebilir ve tam güneşi tercih etmesine rağmen biraz gölgede bile büyüyebilir. Havadar ortamları seven hanımeli bahçelere daha uygun olsa da sarkıcı formları balkonlarda ya da pencere kenarlarında 
yetiştirilebilir. Balkonda yetiştirilecekse balkon camla kapatılmış olmamalıdır. Saksıda yetiştirilecekse toprak humuslu olmalıdır. Hanımeli bitkisinin ömrü uzundur. Boyları genellikle 2–4 metre uzayabilir. Hanımelinin bir başka özelliği de -30 derece soğuğa dayanabilmesidir.
Tırmanıcı (sarmaşık) tipi ile ve çalı (ağaççık) tipi olmak üzere iki ana tip hanımeli bitkisi bulunur. İster tırmanıcı ister çalı formunda olsun hanımeli bitkisi dekoratif amaçla yetiştirilir çünkü estetik açıdan hoştur. Tırmanıcı olanlar verimli ve nemli ancak iyi drene olmuş topraklarda iyi gelişir ve tam güneş alırsa daha fazla çiçek üretir. Çalı tipi hanımeli de iyi drene olan toprakta verimlidir ancak tam güneş veya kısmi gölge ister. Çalı ya da ağaççık tipi hanımeli genellikle bahçe çitleri oluşturmak için kullanılır. Tırmanıcı hanımeli gençken desteğe ihtiyaç duyar, bu yüzden onları galvanizli tellerle emniyete alınmalıdır. Çalı tipi hanımeli çeşitleri çiçeklendikten sonra budanmalıdır. İhtiyaç durumuna göre toprak kuruduğu zaman sulanmalıdır.
Hanımeli tohumlarını taşıyan meyveler tırmanıcı hanımeli türleri tarafından üretilir ancak bu tohumlar kuşları kendine çekilebilir. Bu yüzden tohumlar meyvelerden çıkarılarak soğuk bir alanda veya buzdolabında saklanabilir. Yapraklı ve olgun bir dal kesilerek yazın toprağa dikilerek ya da dal koparılmadan yere daldırılarak hanımeli bitkisi üretilebilir. Hanımeli bitkisi ilkbaharda gövde çeliği yoluyla da 
üretilebilmektedir. Bunun için taze sürgünler kullanılır.
Bahçenize sinek kuşları (kolibri ya da arı sinek kuşu) çekmek isteyenler için Mercan hanımeli mükemmel bir seçimdir. Bu tırmanıcı tip hanımeli çeşidinin yeşil yaprakları ve mercan renginde çiçekleri vardır. Mercan hanımeli ayrıca parlak kırmızı meyveler verir. Yetiştirebilecek başka bir seçenek sinek kuşlarının ve kelebeklerin ilgisini çeken, parlak renkli çiçekleri olan Cape hanımelidir. Çalı tipi Bush hanımeli beyazdan sarıya değişen çiçeklere ve kırmızı meyvelere sahiptir. Yenilebilir meyve veren bir bitki istiyorsanız çalı tipi olan tatlı hanımeli (Lonicera caerulea) mükemmel bir seçimdir. Tam güneşli bölgelerde iyi yetişir. Budama hanımellerin daha iyi büyümesine yardımcı olan iyi bir uygulamadır. Bitkinin ilkbaharda çiçek açtıktan ve çiçekler öldükten sonra sapların uçlarının kesilerek budanması sonraki çiçeklenme mevsiminde daha iyi büyümeyi teşvik eder.
Hanımeli Çiçeği Nasıl Kurtulur, Nasıl Saklanır?
Her zaman taze hanımeli çiçeklerine erişimi olmayanlar ya da çay yapmak 
için her gün hanımeli çiçeği toplamak istemeyenler çiçekleri kurutarak saklayabilir. Kurutulmak için çiçekler sabah toplanmalı ve tam açmış olanları tercih edilmelidir ancak henüz kapalı tomurcuklar da iş görebilir. Toplanan çiçekler bir tepsiye yayılmalı, bir tülbentle üzeri örtülmelidir. Tepsi birkaç gün ya da bir hafta boyunca nemi düşük, hava sirkülasyonu iyi olan bir yerde bekletilmelidir. Çiçekleri ele alındığında ufalanıncaya kadar kurutulmalıdır. Kuruduktan sonra çiçekleri opak (ışığı geçirmeyen), hava geçirmez bir kapta, serin yerde saklanmalıdır. İçeriğindeki kimyasal bileşiklerin ve esansiyel (uçucu) yağların zarar görmemesi için doğrudan ışıktan uzak tutulmalıdır.
Hanımeli Esansiyel Yağı
Hanımeli güzel kokusuyla losyonlar, sabunlar ve parfümler dâhil olmak üzere çeşitli kozmetik ürünlerinde sıklıkla kullanılan bir kokudur. Çiçeklerden elde edilen hanımeli esansiyel yağı bu bitkinin en popüler ürünlerden biridir. Bu yağ topikal olarak ya da solunum yoluyla kullanılabileceği gibi kozmetik ve banyo ürünlerinde hatta masaj yağlarında da yaygın olarak kullanılmaktadır. Hanımeli yağı kullanılmadan önce biraz dikkatli olunmalıdır. Örneğin, kızarıklığa, tahrişe ve ışığa duyarlılığa neden olabilir. Hanımeli yağı kan şekerini düşüren ilaçlar alan şeker hastalarında kan şeker seviyesini tehlikeli derecede düşürebilir. Bu nedenle dikkatli kullanılmalıdır. Sadece hanımeli yağı değil herhangi bir esansiyel yağ kullanırken dikkat edilmeli, kullanmadan önce güvenli bir taşıyıcı yağ ile seyreltilmeli ve her zaman önce alerjileri kontrolü için cilt yama testi yapılmalıdır.
Hanımeli Çayı
Lonicera japonica, Lonicera periclymenum ve Lonicera ciliosa hanımeli bitkisinin yenilebilir bazı çeşitleridir. Hanımeli çayı yapmak için bir çorba kaşığı kurutulmuş çiçek üzerine bir bardak kaynar su dökülmeli ve 15 dakika demlenmeye bırakılmalıdır. İçmeden önce çiçekler çayın içinden çıkarılabilir. Hanımeli kullanılarak şerbet, buzlu çay, hanımeli çiçeği jölesi yapılabileceği gibi çiçekleri salatalara da katılabilir.
Uygun Doz ve Alınması Gereken Önlemler
Önerilebilecek standart bir hanımeli dozu yoktur. Uygun doz kullanıcının sağlık durumu da dâhil olmak üzere çeşitli faktörlere bağlıdır. Zehirli olmayan bir çeşidi kullandığı sürece insanların dâhili ya da harici kullanımı için güvenli olabilir. Zehirlenme belirtileri mide ağrısı, ishal,
düzensiz kalp atışı ve kusmadır. Bu istenmeyen yan etkiler genellikle hafiftir ve sadece bitkinin büyük miktarlarda alınmasıyla ortaya çıkar. Ayrıca hanımeli kullanan kişilerin herhangi bir rahatsızlığının olmaması ve herhangi bir ilaç almaması da önemlidir. Hamile olanlar ya da emzirenler, tıbbi bir rahatsızlığı olanlar veya herhangi bir ilaç kullananlar hanımeli kullanmadan önce doktoruna danışmalıdır. Hanımelinin kan pıhtılaşmasını yavaşlatan ilaçlarla (antikoagülan/antiplatelet ilaçlar) etkileşime girdiği bilinmektedir. Hanımeli kan pıhtılaşmasını yavaşlatabileceğinden bu çeşit ilaçlarla alınırsa morarma ve kanama riskini artırabilir. Aynı sebepten dolayı ameliyattan en az iki hafta önce hanımeli kullanımının bırakılması önerilir. Bu bitki familyasına alerjisi olan insanların cildinin hanımeli ile teması döküntüye neden olabilir. Hanımeli bitkinin her kısmı evde beslenen köpekler veya kediler için çok zehirlidir. Köpeğin veya herhangi bir evcil hayvanın zehirlendiğine inanılıyorsa derhal veterinerlik hizmeti alınmalıdır.
Kaynakça:
www.healthpremiere.org
Yazar: Müşerref Özdaş