Doğum kontrol hapı, hamileliği önlemeye yardımcı olabilir. Ancak doğum kontrol hapının dışında alternatif birçok doğum kontrolü türü daha vardır. Doğum kontrolü cinsel yolla bulaşan enfeksiyonları (CYBE) önleyemez, ancak prezervatif kullanılması, riski azaltır. Bu yöntemler sperm hücrelerinin yumurtaya ulaşmasını önleyen bariyer yöntemleri, yumurtlamayı önleyen doğum kontrol hapı yöntemleri ve yumurtanın döllenmesine izin veren ancak döllenmiş yumurtanın uterus içine implantasyonunu önleyen yöntemler olarak sınıflandırılabilir. RİA (rahim içi cihazlar), prezervatifler ve diyaframlar bariyer doğum kontrol yöntemlerine örnek olurken doğum kontrol hapları yumurtlamayı önleyen hormonal doğum kontrol yöntemine bir örnektir. Ne tür bir doğum kontrolü seçeneğinin kullanılması kararı son derece kişisel bir durumdur ve tüm kadınlar veya çiftler için en güvenli ya da en iyi olan tek bir seçenek yoktur.
Bir kadın, bir doğum kontrol yöntemi seçmeden önce her bir yöntemin etkinliği ile birlikte riskleri ve yararları dikkatle tartmalıdır. Bir sağlık hizmetleri uzmanıyla yapılan kapsamlı ve açık bir tartışma verilecek olan bu karar sürecinde yardımcı olabilir. Farklı doğum kontrol biçimlerinin farklı yan etkileri ve risk profilleri vardır. Doğum kontrol yönteminin seçimi, geri dönüşlü doğum kontrol isteği (gelecekteki doğurganlığı korumak) veya kalıcı doğum kontrol yöntemleri (cerrahi sterilizasyon) gibi birçok faktöre bağlıdır. Bariyer yöntemler gibi bazı doğum kontrol yöntemleri, cinsel yolla bulaşan hastalıklara (STD’ler) karşı bir miktar koruma sunarken, çoğu yöntem bunu sağlamamaktadır. STD’lerin önlenmesinde hiçbir doğum kontrol yöntemi % 100 etkili değildir. Fakat bazı doğum kontrol yöntemlerinin etkinlik oranları diğerlerinden daha yüksektir, ancak yine de bilinmesi gerekir ki hiçbir doğum kontrol yöntemi her durumda % 100 etkili değildir. En çok bilinen doğum kontrol yöntemi hap kullanmak olsa da doğum kontrol hapını kullanamayan veya istemeyenler için başka seçenekler de mevcuttur.
Prezervatif (Kondom)
Bu, spermin yumurta hücreleriyle temas etmesini önleyen bir bariyer doğum kontrol yöntemidir. Erkek prezervatifleri penisin üzerine yerleştirilen kılıflardır. Kadında ise prezervatif, Vajine içine halka şeklinde bir kese yerleştirilir. Prezervatifler yaygın olarak bulunur, ancak sıklıkla bazı kişilerde alerjiyi tetikleyebilen lateks yapılır. Alternatif malzemeler poliüretan veya kuzu derisi içerir. Her iki prezervatif türü için, çalışmama riski bir yılda yüzde 18 veya üzerindedir.
Diyafram
Bu, serviksi bloke etmek için vajinaya yerleştirilmiş sığ, kubbe şeklinde, kenarlı bir bariyerdir. Spermisitlerle kullanıldığında sperm ve yumurtanın birleşmesini önler. Dezavantajları olası idrar yolu enfeksiyonlarını ve vajinal tahrişi içerir. Tahriş, diyaframın spermisitten veya malzemeden yapıldığı malzemeye verilen reaksiyondan kaynaklanabilir. Kullanım hatası yüzünden yılda 100 kişiden 6 ve 12 gebelik meydana gelebilir.
NuvaRing (Vajinal Halka)
Plastik bir halka vajina içine yerleştirilir ve yumurtlamayı bastırmak için hormonları serbest bırakır. Her ay, 3 hafta boyunca yerleştirilir ve âdetin gerçekleştiği 1 hafta boyunca çıkarılır. Bu hormonlar haplara çok benzemektedir, bu nedenle benzer yan etkiler ortaya çıkabilir. Her yıl, kullanımdaki hatalardan dolayı bu yöntemi kullanan her 100 kadında 6 ila 12 gebelik ortaya çıkmaktadır. Hormonal bir doğum kontrol yöntemi olarak vajinal halka, haplar arasında, interstrual lekelenme, baş ağrısı ve azalmış libido dâhil olmak üzere benzer yan etkilere sahip olabilir.
Rahim İçi Cihazlar (RİA)
Rahim içi cihazlar doğum kontrol hapına bir alternatif sunmaktadır. Bu yöntemde rahim içine doktorun muaynanesinde uterusa plastik ve bakırdan yapılmış küçük bir cihaz yerleştirilir. RİA rahim içi cihazlar hormonal veya hormonal olmayanlar olarak ikiye ayrılır. Hormonal RİA’lar servikal mukusu kalınlaştırır ve yumurtlamayı baskılamaktadır. Hormonal olmayan RİA’lar uterusta sperm için toksik olan inflamatuar bir tepki oluşturur. Bu cihazların kullanımı 10 yıl kadar sürer ve hamileliği önlemede neredeyse yüzde 100 etkilidir. Olumsuz etkiler, dönemler arası lekelenme ve düzensiz adetleri içerir. Bazı RİA’lar kötüleşen kramplarla daha ağır dönemlere neden olabilir.
Kontraseptif İmplantlar
Küçük cerrahi bir işlem sırasında üst kola küçük, plastik bir çubuk yerleştirilir. Bu plastik çucbuk takıldıktan sonraki 3 yıl boyunca, servikal mukusu kalınlaştırmak, endometrial astarı inceltmek ve yumurtlamayı bastırmak için bir hormon salgılar. Kullanımı neredeyse yüzde 100 etkilidir ve yan etkiler doğum kontrol hapına benzemektedir. Bunlar arasında karın, sırt ağrısı ve kanserli olmayan over kistleri riski vardır. Birçok kadın birkaç aylık kullanımdan sonra azalan veya kaybedilen süreleri bildirmektedir.
Sterilizasyon
Erkeklerde, spermi testislerden penise taşıyan tüpleri tıkamak veya kesmek için ameliyat yapılırken, kadındalar da cerrahi bir işlem ile fallop tüplerini tıkanır. Erkekler için olası komplikasyonlar arasında morarma, hematom, enfeksiyon, ve sperm granülomlarının oluşumu, spermin sızdığı vas deferensleri çevreleyen dokuda oluşan topaklar bulunur. Bu yöntem normalde kalıcıdır.
Depo-Provera İğneleri
Kontraseptif hormonların enjekte edilmesi, hamileliği önlemenin bir hap kullanmaktan daha güvenilir bir yolu olabilir, çünkü kullanıcı her gün aynı saatte almayı hatırlamak zorunda değildir. Bununla birlikte, hormonal doğum kontrol yöntemlerinde bunların da olumsuz etkileri olabilir. Depo-Provera gibi enjeksiyonlar, yumurtlamayı bastırır ve tıpkı doğum kontrol hapı gibi, spermin yumurta hücrelerine ulaşma şansını azaltmak için servikal mukusu kalınlaştırır. Progestin içeren bir doğum kontrol yöntemidir (POC).
Bu yöntemin her 3 ayda bir doktor tarafından enjekte edilir ve doğru kullanıldığında yüzde 99’dan fazla etkilidir. Bununla birlikte, kadınlar bazen 3 ay sonunda yenisini enjekte ettirmeyi unuttuklarında yılda her 100 kadından yaklaşık 6’sı hamile kalmaktadır. Fakat bu, oral kontrasepsiyondan daha güvenilirdir. Bu yöntemin yan etkilerinden bazıları doğum kontrol hapına benzemektedir.
Meme kanseri olan birinin bu doğum kontrol yöntemini kullanmaması tavsiye edilir. Ayrıca, Chlamydia ve HIV riskini de artırabilir, ancak bunun neden olması gerektiği açık değildir. Oral kontraseptifler kardiyovasküler problemlerle ilişkilendirilmiştir. Bazı çalışmalarda bağlad tromboz veya kan pıhtılaşması ile enjekte edilen ilacı bir bağlantısı olduğunu belirlemiştir. Mayo Clinic, bazı sağlayıcıların, kalp hastalığı, diyabet veya felç gibi hastalıklar da geçmişi olan kişilerde kullanımını engelleyebileceğini belirtmektedir ve bu durumlar doktora bildirilmelidir. Olası yan etkiler şunlardır:
• Depresyon
• Migren
• Normalden daha ağır veya daha uzun süren vajinal kanama
• Sarılık veya cildin ve gözlerin sararması
• Enjeksiyon bölgesi çevresinde irin ve ağrı
Birkaç ay içinde geçme eğilimi gösteren diğer etkiler şunlardır;
• Karın ağrısı ve şişkinlik
• Libido azaltmak
• Baş dönmesi
• Sinirlilik
• Zayıflık ve yorgunluk
• Kilo almak
Depo-Provera ayrıca osteoporoz riskini artırarak kemik mineral yoğunluğu kaybına bağlanmıştır ve bu daha sonraki yaşamda kemik kırılması riskini artırır. Doğru kullanıldığında bile, hamilelik meydana gelebilir. Ve enjekte edilmesi durdurduktan sonra bile gebe kalınması 10 ay kadar sürebilir.
Kaynakça:
plannedparenthood.org
ncbi.nlm.nih.gov
migrainetrust.org
cancer.gov
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu