Hindistan’da 2022 yılında “domates gribi” adı verilen yeni bir viral enfeksiyon rapor edilmiştir. Enfeksiyon ilk olarak küresel çapta erken salgın sinyallerini yakalamak için yapay zekanın gücünü ve açık kaynaklı verileri kullanan bir sistem olan EPIWATCH ile Mayıs 2022’nin başlarında Kerala eyaletinin Kollam bölgesinde tespit edilmiştir. Domates gribi ya da domates ateşi vakaları daha sonra Anchal, Aryankavu ve Neduvathur da dahil olmak üzere Kerala’nın diğer bölgelerine, ardından Tamil Nadu ve Odisha dahil olmak üzere Hindistan’ın Kuzey Doğusundaki diğer eyaletlere yayılmış ve çoğu 5 yaşın altında olan 400’den fazla çocuğa bulaşmıştır. Salgının saptandığı dönemde virüsün başka ülkelere yayılabileceği endişeleri de artmış, vakalar medyada geniş ilgi görmüş, manşetlerde yer almıştır.
Bu enfeksiyon yüksek ateş, yorgunluk, şiddetli eklem ve vücut ağrısı, baş ağrısı, mide krampları, bulantı, kusma, ishal ve öksürük gibi normal grip belirtileriyle ortaya çıkmıştır. Bununla birlikte, bu hastalığın ana belirtisi, küçük, kırmızı lekeler olarak başlayan ve büyüdükçe domatese benzeyen ağrılı kabarcıkların oluşmasıdır, “domates gribi” adı buradan gelmektedir. Ateşin başlamasından bir ila iki gün sonra vücutta küçük kırmızı lekeler belirir ve bunlar zamanla kabarcıklara ve ardından ülserlere dönüşür. Tüm vücutta görülebilmelerine rağmen lezyonlar genellikle dilde, yanakların iç kısmında, diş etlerinde, avuç içlerinde ve ayak tabanlarında görülür.
Domates Gribinin Nedenleri
Önceleri hastalığın ve ateşin spesifik nedeni anlaşılamamış, yeni ve nadir görülen bir viral enfeksiyon türü olduğu düşünülmüş ancak bunun hangi virüs ailesine ait olduğu belirlenememiştir. Bazıları bunun dang humması ya da chikungunya’nın (bir sivrisinek türü aracılığıyla bulaşır, aynı adlı bir virüsün sebep olduğu ateşli hastalıktır) bir yan etkisi olabileceğini de öne sürmüştür fakat ön kanıtlar bunun çocuklarda oldukça yaygın olan bir enfeksiyonun (el, ayak ve ağız hastalığı) başka bir klinik belirtisi olabileceğini göstermektedir. Salgının Hindistan’a özgü (endemik) olmasına rağmen, bir ailenin Mayıs 2022’de Kerala’daki bir aylık tatilinden dönmesinden kısa bir süre (yaklaşık bir hafta) sonra Birleşik Krallık’ta 2 vaka tespit edilmiştir. Çocukların ellerinde ve bacaklarında veziküler döküntüler oluşmuştur. Çocuklarda (13 aylık bir kız çocuğu ve 5 yaşındaki erkek kardeşinde) ilk kızarıklık ortaya çıktıktan iki gün sonra kız çocuğunda ağız lezyonları gelişmiş, oğlanın ise döküntüsü iyileşmiştir. Çocukların hiçbirinde ateş ya da grip benzeri semptom görülmemiştir. Şüpheli domates gribi semptomları gelişen iki çocuktan örnek alınmıştır. Çocuklara enterovirüsler için PCR testleri yapılmış ve lezyonların ortaya çıkması nedeniyle kıza maymun çiçeği testi yapılmıştır. Bu örnekler daha sonra gen dizilimi için laboratuvarlara gönderilmiştir. Laboratuvar sonuçları bu iki çocuğun el, ayak ve ağız hastalığına neden olan coxsackie A16 adlı bir enterovirüs ile enfekte olduğunu ortaya koymuştur. Görünüşe göre domates gribi aslında el, ayak ve ağız hastalığıdır. Bu son salgının klinik tablosunun diğer
El, ayak ve ağız hastalığı (kısa yazılışı EAAH’dır, hastanın avuç içlerinde, ayak tabanlarında ve ağzında kabarcıklar oluşması nedeniyle bu adla anılır) salgınlarından farkı, ciltte kırmızı kabarcıkların ortaya çıkmasıdır. Bir grip türü değildir, domatesle hiçbir ilgisi yoktur ve yeni bir hastalık da değildir. Sığırların şap hastalığıyla da hiçbir şekilde ilişkili değildir. Genellikle hafif seyreder ve bir hafta içinde kendiliğinden iyileşir, ağrı kesiciler iyileşmeye yardımcı olabilir. Bazen insanların ağzında yaralar oluşur ve bu da yutkunmayı zorlaştırır, bu nedenle küçük çocuklarda dehidrasyon bir sorun olabilir. Çok nadir durumlarda kişide viral menenjit gelişebilir. Ancak Hindistan’da “domates gribi” sonrasında etkilenen çocuklarda ciddi bir vaka, ölümle sonuçlanan herhangi bir komplikasyon bildirilmemiştir. Bununla birlikte, bulaşıcı doğası (dışkı ve sivilcelerdeki sıvı yoluyla yayılabilir) nedeniyle, hastalığın toplumda yayılmasını azaltmak için hızlı ve yeterli önleyici tedbirler uygulanmalıdır.
Coxsackievirus A16
Coxsackievirus A16, el, ayak ve ağız hastalığının etkeni olan ve domates gribi denilen salgına sebep olan, Picornaviridae ailesine ait bir RNA virüsüdür. Tek sarmallı RNA’nın replikasyonu için gerekli olan enzim redaksiyon yeteneklerinden yoksun olduğu için varyant oluşumuna yatkındır ve bu durum yüksek mutasyon oranlarına katkıda bulunur. Coxsackievirus A16, kreşlerde, anaokullarında veya ilkokullarda kontamine parmaklar, oyuncaklar veya kusmuklar yoluyla çocuklar arasında kolayca yayılabilir. Hindistan’daki son salgının aslında Coxsackievirus A16’nın yeni bir varyantından kaynaklanabileceği sonucuna varılmıştır. Yeni varyantta önemli bir komplikasyon veya ölüm kaydı olmamasına rağmen hastalığın çok acı verici olabilmesi dikkat çekicidir.
El, ayak ve ağız hastalığı çocukluk çağının tipik olarak iyi huylu bir viral enfeksiyonudur ve hastalık ilk kez 1948’de tanımlanmıştır. Coxsackievirus A16 (CV-A16) ve insan enterovirüs 71 (EV-A71), EAAH’den sorumlu başlıca patojenlerdir. EAAH’nin diğer nedenleri arasında CV-A6 ve CV-A10 gibi enterovirüs-A türleri, Coxsackievirus-B2, Coxsackievirus-B3 ve Coxsackievirus-B5 bulunmaktadır. EV-A71 ile seyreden EAAH’nin hastalığın daha şiddetli ilerlemesine yol açtığı düşünülmektedir fakat CV-A16 ile seyreden EAAH daha az ölümcüldür. CV-A16 enfeksiyonlarının genellikle hafif seyretse de komplikasyon gelişme potansiyeli vardır. Öncelikle çocukları ve bağışıklık sistemi baskılanmış yetişkinleri etkiler. Daha önce CV-A16’nın Çin ana karası, Fransa, Japonya, Tayvan ve Amerika Birleşik Devletleri’nde ölümcül EAAH vakalarına neden olduğu bildirilmiştir. Coxsackie virüsleri çok sayıda hastalıkla ilişkilidir. CV-A16’nın hem A hem de B tipleri genellikle spesifik olmayan üst solunum yolu enfeksiyonu, ateşli döküntüler ve aseptik menenjite neden olmalarıyla bilinmektedir.
EAAH’nin Epidemiyolojisi
EAAH birçok ülkede endemik olmakla birlikte, EV-A71 ile ilişkili EAAH salgınları her 2-3 yılda bir Çin, Japonya, Singapur, Malezya, Avustralya, Kamboçya, Tayvan, Tayland, Güney Kore ve Vietnam gibi Asya-Pasifik ülkelerinde farklı klinik tablolarla görülmektedir.
2010 yılında Çin’in Shenyang kentinde nörolojik işlev bozukluğu ile seyreden 92 tane EAAH vakası bildirilmiştir. Bildirilen vakaların 19’u CV-A16 enfeksiyonundan kaynaklanmış olup, bunlardan 2’si beyin sapı ensefaliti ve biri akut flask paralizi (sarkık felç) ile kendini göstermiştir. Ayrıca, CV-A16 ve EV-A71 ile koenfeksiyon ciddi merkezi sinir sistemi komplikasyonlarına neden olarak ciddi ve uzun süreli hastalık durumlarına yol açabilir. Domates gribine bağlı komplikasyonları ve ciddi sonuçları belirlemek için takip ve uygun izleme gereklidir. EAAH’nin insandan insana bulaşması fekal-oral yol, doğrudan temas ve solunum damlacıkları yoluyla mümkündür. Çin’in Guangdong eyaletinde yapılan bir çalışma, fekal-oral bulaşmanın baskın olduğunu, bunun olası bir nedeninin de virüsün çevresel yüzeylerde hayatta kalabilmesi olduğunu öne sürmüştür. Domates gribi’nin de bulaşıcı olduğu ve yakın temas yoluyla bulaştığı bildirilmiştir. Çeşitli çalışmalarda el yıkamanın EAAH insidansını azalttığının gösterilmesi bu bulguları desteklemektedir. Yetişkinlere kıyasla ellerini yıkama olasılıkları daha az olduğundan ve parmaklarını ağızlarına götürme olasılıkları daha yüksek olduğundan çocukların daha fazla etkilenmesi olasıdır. Sıcaklık ve nem EAAH’nin bulaşabilirliğinde önemli faktörlerdir.
Önleyici Tedbirler ve Tedavi
Gribe yakalanmaktan kaçınmanın en basit yolu iyi bir hijyen uygulamaktır. Ortam düzenli olarak dezenfekte edilmeli ve temiz tutulmalıdır. Hastalığa yakalanan kişiler daha da kötüleştirebileceği için kabarcıkları kaşımaktan kaçınmalıdır. Diğer grip türleri gibi domates gribi de kolayca yayılır. Yaşamı tehdit eden bazı etkileri olabileceğinden hastalığın yayılmaması için aile ve arkadaşlar tarafından hastalıklı kişiyle yakın temastan kaçınılmalıdır. Enfekte bir kişinin eşyaları başkalarıyla paylaşılmamalı, çocuklar semptomlar başladıktan sonra beş veya yedi gün boyunca okuldan veya kreşten uzak tutulmalıdır.
Bir çocukta domates virüsü belirtileri görülüyorsa tedavi ve teşhis için en yakın hastaneye götürülmeli, ebeveynler bir sağlık uzmanıyla konuşmalı ve ihtiyaç duydukları rehberliği almalıdır. Hastalara dinlenmeleri, susuz kalmamaları ve temiz, filtrelenmiş su içmeleri tavsiye edilir. İbuprofen veya asetaminofen (diğer adı parasetamol) vücut ağrısı ve ateşi hafifletmek için kullanılabilir. EAAH veya domates gribi için belirlenmiş bir antiviral olmamasına rağmen asiklovir ve oseltamivir adlı antiviraller semptomların şiddetini azaltarak etkili sonuçlar göstermektedir. Benzer şekilde, EAAH’de immünoglobulin kullanımının klinik iyileşme süresini arttırdığı ve ölüm oranını en aza indirdiği gösterilmiştir. EAAH’ye karşı lisanslı 3 aşı bulunmaktadır ancak sadece EV-A71’e karşı etkilidir. Bu nedenle CV-A16 da dahil olmak üzere EAAH’nin çeşitli etiyolojilerine karşı multivalan bir aşının üretilmesi en iyi koruyucu yöntem olabilir.
Sonuç
Hindistan ve diğer ülkeler, COVID-19’dan bu yana yeni enfeksiyonlar ve bunların ciddiyeti konusunda tetiktedir. Şu an itibariyle el, ayak ve kalçada büyük kırmızı kabarcıkların görüldüğü son Hindistan salgını olan domates gribi salgınının CV-A16’nın bir varyantından kaynaklandığı tespit edilmiştir. CV-A16, genellikle bebekleri ve 5 yaşından küçük çocukları etkileyen bulaşıcı bir viral hastalık olan EAAH’nin yaygın bir nedenidir. Bu nedenle, “domates gribi” terimi artık yanlış bir isimlendirme olarak kabul edilmekte ve EAAH iyi bilinen bir hastalık olduğu için artık kullanılmamaktadır. Sonuç olarak, uygun hijyen ve sanitasyonun sürdürülmesi ve hastalığın bulaşmasını takiben beş ila yedi günlük izolasyon gibi ihtiyati tedbirlerin zamanında alınması, hastalığın kontrol altına alınması ve başka salgınların önlenmesi açısından önemlidir.
Uyarı: İçerik genel bilgilendirme amaçlıdır. Tıbbi, nitelikli bir görüşün yerini tutamaz. Hastalıkla ilgili şüphesi olanlar konu hakkında bilgilenmek için bir doktordan yardım almalıdır.
Kaynakça:
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2052297522001226
https://www1.racgp.org.au/newsgp/clinical/what-is-tomato-flu
https://www.careinsurance.com/blog/health-insurance-articles/what-is-tomato-flu-its-symptoms-causes-prevention
https://www.thelancet.com/journals/lanres/article/PIIS2213-2600(22)00300-9/fulltext
https://www.florence.com.tr/domates-gribi
https://medipol.com.tr/bilgi-kosesi/bunlari-biliyor-musunuz/domates-gribi-nedir-belirtileri-ve-korunma-yollari-nelerdir
Yazar: Müşerref ÖZDAŞ