Erkek fertilitesi, sağlıklı ve kaliteli erkek sprermi olarak tanımlanır. Araştırmalara göre erkek sperm kalitesi geçmişe göre daha düşüktür ve her geçen gün düşmeye devam etmektedir. Eşinin hamile kalması için uzun zamandır bir beklenti içinde olanlar, yaşam tarzı değişiklikleri ve birkaç püf nokta ile doğurganlığını artırma şansını bulabilir. İşte erkek fertilitesini arttırmak ve sperm sağlığını iyileştirmek için 11 tavsiye;
1-) Diyete Bazı Antioksidanların Eklenmesi
Antioksidanlar, genellikle kanser ve kalp hastalığı savaşçıları olarak bilinen ilaçlardır. Bu ilaçlar ayrıca erkek fertilitesini de artırabilir. Yapılan araştırmalara göre; ek olarak antioksidan alan erkeklerde DNA’da zarar görmüş sperm sayısı, antioksidan almayan erkeklerin spermlerine göre daha az bulunmuştur. Ayrıca bazı araştırmacılar, erkeklerin ek antioksidanlar aldıklarında, çiftlerin daha yüksek gebelik oranlarına sahip olduğunu keşfetmiştir.
Birçok antioksidan olmasına rağmen, sperm sağlığını iyileştirmede çok etkili olanlar mevcuttur. Bu antioksidanlar şunlardır;
• Çinko: yengeç, istiridye, kümes hayvanları,kırmızı et, ve baklagillerde bulunur.
• C vitamini: En çok kırmızı biber, kivi, portakal ve greyfurt gibi meyve ve sebzelerde bulunur.
• Selenyum: Brezilya cevizinde yüksek miktarlarda bulunur (1 porsiyon günlük önerilen değerinizin yüzde 780’ini sağlar). Ayrıca ton balığı, morina, dana eti, hindi ve tavukta da bulunur.
• E Vitamini: fındık, yağ ve yeşil yapraklı sebzelerde bulunur.
• Folik Asit : Dana karaciğerinde, yeşil yapraklı sebzelerde, meyvelerde, fasulyelerde bezelyelerde ve genellikle takviye edilmiş tanelerde bulunur.
• Likopen: kayısı, domates, karpuz ve pembe greyfurt da bulunur.
Bu antioksidanlardan daha fazlasını yapılan diyete eklenebilir. Fakat her şeyin fazlası zarar olduğu bilinerek kararında bu besinleri yemek en iyisidir. Mesela Brezilya fıstığı her gün yenmemesi tavsiye edilir.
Şayet antioksidan takviyesi düşünülüyorsa; doktorunuzla bu kararınızı tartışılması önerilir. Çünkü kullanılan farklı ilaçlar varsa etkileşim yapabilirler.
2) İlişkiye Girme Sıklığının Artırılması
Bir bebek sahibi olmak isteniyorsa öncelikle ihtiyaç duyulan, ilişkiye girme zamanıyla yumurtlama zamanını denk getirmektir. Bununla birlikte, yapılan araştırmalar bütün ay boyunca seks hayatını aktif tutmanın sperm kalitesini artırmaya yardımcı olduğunu açıklamışlardır. Araştırmacılar “Sık seks, semen sağlığı için önemlidir” demiştir. Yani seks hayatındaki yoğun aktivitenin sperm sağlığı açısından önemli olduğunu vurgulamıştır.
Yapılan çalışmalar, iki günden daha az bir süredeki cinsel birleşmede meydana gelen meninin kalitesinin yüksek kalitede olduğunu göstermiştir. Yaklaşık 3.000 erkekten oluşan bir çalışmada bu kişilerin cinsel birleşme gün sayısı göz önünde tutularak bunlara bağlı sperm hareketliliği (spermin nasıl yüzdüğü) ve morfolojisine (sperm şekli) konusunda bilimsel verilere ulaşılmıştır. Bu araştırmaya göre;
• Düşük sperm sayısı olan erkeklerde, spermlerinin seksten uzak kaldığı bir günden sonra en iyi şekilde yüzdüğü bulunmuştur. Sperm şekli, sıfır ila iki günlük yoksunluktan sonra en iyi durumdadır.
• Sperm sayısı normal olan erkeklerde, 10 günlük bir süreçle seksten uzak kaldıktan sonra sperm sağlığı önemli ölçüde azalmıştır.
• Sperm en iyi durumda tutmak için haftada en az iki kez seks yapılmaya çalışılmalıdır. Ve bu cinsel birleşme sadece yumurtlama dönemiyle kısıtlı bırakılmamalıdır.
3-) Soya Alımına Dikkat Edilmeli
Araştırmacılara göre; yeme alışkanlıklarına bakan bir araştırma çalışmasında çok fazla soya, erkek fertilitesi için kötü olabilir ve sperm sayınızı etkileyebilir sonucuna ulaşılmıştır. Bunun yanında; sadece tofu yemeyenler için bu çalışma geçerli olmayacağı anlamına gelmez. Soya, bugün soya kıymasında köfte, enerji barı ve sağlık içecekleri de dahil olmak üzere birçok gıdada bulunur.
Çalışmada, yüksek miktarda soya yiyen erkeklerin sperm sayısı, yemeyen erkeklerden daha düşük olduğu bulundu. Aslında, en yüksek soya alımına sahip erkeklerin, bu yiyecekleri yemeyen erkeklerden 41 milyon / ml daha az spermleri vardır. Fakat soya içeren gıdaların, hepsi kötü olmayabilir. Diğer araştırmacılar tarafından, bu gıdanın prostat kanserini önlemeye yardımcı olabileceğini bulunmuştur.
Peki ne yapılmalı diye düşünenler için; soya ve sperm sayısı üzerine yapılan araştırmalar, fazla kilolu veya obez olan erkeklerin soyaya daha güçlü bir reaksiyon verdiğini bulmuştur. Ayrıca, soya alımı ne kadar yüksek olursa, sperm konsantrasyonu o kadar düşüktür.
4) İşyerinde Zehirli Kimyasallardan Kaçınılması
Sperm kalite ve sayısımı artırmak istiyenler için; yaptıkları iş ile ilgili bir değerlendirme yapmaları etkili olabilir. Yapılan araştırmalar sonucunda; çiftçiler, ressamlar ve vernik kullanan meslek dallarında, kısırlık riskinde artışa rastlanmıştır.
Bir grup olarak çiftçiler, ressamlar ve vernik kullananlar, diğer alanlarda çalışan erkeklerle karşılaştırıldığında, sperm sayısının önemli ölçüde düşmesi olasılığı ve kısırlık oranının çok daha yüksek olması söz konusudur.
Başka bir meslek grubu olan Metal işleri ve kaynakçılar ise; sperm hareketliliğinin kötü olma sıklığının daha yüksek olduğu mesleklerdendir. Bu yüksek kısırlık vakalarının ve zayıf sperm sağlığının nedeni bilinmemektedir. Bir olasılık, boya, vernik, metal işleme ve tarımda (örneğin böcek ilaçları) bulunan kimyasalların spermlere zarar vermesi olasılığıdır. Metal işçileri için sperm sayısını azaltan aşırı ısınma problemi de olabilir. Bu alanlardan birinde çalışanlar için ne yapılmalı sorusu da halihazırda kolay cevabı olmayan zor bir sorudur.
Araştırmacılar, bu mesleklerde çalışan erkekler için sperm sağlığının kötü olduğunu tespit ederken, işlerini değiştirdiklerinde ne olacağını ya da halen bu pozisyonlarda çalışırken erkek üretkenliğine zarar vermekten kaçınmanın yolları olup olmadığına henüz bulamamışlardır. Bir sağduyu göstergesi olarak; işyerinde toksinlerle mümkün olduğunca temas etmekten kaçınılması, maske takılması, eldiven giyilmesi veya vücutlarını bu kimyasallardan korumak için özel kıyafetler giyilmesi tavsiyeler arasındadır.
5) Sigara Kullanımı
Sigara içmeyi bırakmak için pek neden olmasının yanında, sperm üretkenliğini de etkiliyor olması bırakmak için etkili bir neden olabilir. Sigarayı bırakmak erkek sperm sayısı ve kalitesinde önemli derecede etkilidir. Sigara içme alışkanlığı ve sperm kalitesi üzerine yapılan araştırmalarda, bu alışkanlığın sperm sayısını ve sağlığının azalttığı, ayrıca sperm hareketindeki azalmanın (spermin yüzebilme kabiliyeti) ve sperm şeklinin de dahil olmak üzere birçok yönünü etkilediğini göstermiştir.
Araştırmacılar ayrıca Mikroenjeksiyon tedavisi olan ICSI ve tüp bebek tedavisi olan IVF gibi doğurganlık tedavileri uygulanırken içilen sigaranın bu tedavi başarısı üzerinde önemli ölçüde olumsuz etkisi olduğunu bulmuşlardır .Ayrıca erkeğin sigara içme alışkanlığının, kadın partnerinin doğurganlığına zarar verdiği tespit edilmiştir. Yapılan araştırmaya göre, sigara dumanına maruz kalan kadınların, düşük IVF başarı oranlarına sahip olduğunu ve muhtemelen gebelik kaybı riskini arttırdığını bulunmuştur.
6) Erkek Üreme Organlarının Serin Tutulması
Erkeğin doğurganlığı üreme organlarının olduğu yerde başlar. Bu kısmın sıcak tutulması üreme fertilitesini düşürebilir. Bir dizüstü bilgisayarın ısısı doğurganlığı etkileyebileceği riski göz önünde tutularak, dizüstü bilgisayarı masaya yerleştirilmesi tavsiye edilir.
Erkek üreme organları yeri; normal vücut ısısının altında tutmak için vücudun dışındadır. Normal vücut ısısı olan 98.6 F’ın (yaklaşık 37 derece) üstündeki sıcaklıklarda tutulması spermlere zarar verebilir.
Erkek Üreme organının sıcaklığını kontrol altında tutabilmek için şu noktalara dikkat edilmesi gerekir;
• Sıcak uzun süreli banyo yapmaktan ve sıcak küvette kalmaktan kaçınılmalıdır.
• Uzun süre oturur posizyonda kalmaktan kaçınılmalıdır. Araştırmaya göre, uzun süre oturmak testislerin içinde bulunduğu cilt kesesi olan skrotal’ın sıcaklıkları artırabilir. Masa başında çalışanlar ya da uzun süre yolculuk yapmak zorunda kalanlar mola verip gezindiğinde bu riski aza indirir. Bu aynı zamanda iş konsantrasyonu için de iyidir, böylece verimlilik ve enerji aynı anda artırabilir.
• Araçlarda koltuk ısıtıcıları kışın çalıştırılmamalıdır. Bazı araçlarda bulunan koltuk ısıtma mekanizması soğuk kış sabahları için iyi bir fikir gibi gelse bile normal skrotal sıcaklıklardan daha yüksek olabilir.
• Dizüstü bilgisayarıyla kucakta çalışılmamalıdır. Kucağa konan dizüstü bilgisayarı, hem bilgisayarı tutmak için birleştirilen bacak pozisyonundan hem de bilgisayarın ürettiği ısıdan dolayı skrotal sıcaklıkları daha yüksek değerlere getirebilir. Bu riskin önüne geçmek için dizüstü bilgisayarlarıyla masa üstünde çalışmayı alışkanlık haline getirilmesi erkek fertilitesi artırmak için yararlı bir adım olabilir.
• Erkek iç çamaşır çeşidi olan baksırın uzun süreli kullanımında erkek fertilite dostu olup olmadığı halen tartışma konusudur. Yapılan çalışmalardan bazıları baksır kullanımını faydalı görürken başka çalışmalarda zararlı görmektedirler. Burada önemli olan konu; giyilen iç çamaşırın çok dar ve sıkı olmaması, nefes alabilen bir kumaş kullanılmış olması durumunda- iç çamaşır seçiminin muhtemelen önemli bir faktör olmayacağıdır.
7 ) İdeal Kilo Kontrolü
Obezite pek çok hastalığa neden olabildiği gibi, erkek fertilitesine zarar verebilir. Erkek üretkenliğini artırmanın bir yolu kiloyu daha sağlıklı bir seviyeye getirmektir. Aşırı kilolu veya zayıf olmak, hormon dengesini bozabilir ve bu da sperm sayısının düşmesine neden olabilir.
Kilonun ideal kilo değerlerinde olup olmadığının kontrolü vücut kitle indeksi (BMI) ile kontrol edilmeli, aşırı ya da zayıf olunması durumunda gerekenler yapılmalıdır. Zayıf erkekler üzerine yapılan bir çalışma sonucunda, BMI’si 20’den küçük olanların sperm konsantrasyonunun düşük ve sperm sayısının yüzde 28.1’in altında olduğunu bulunmuştur. Ayrıca, üreme sisteminde rol oynayan bir hormon olan FSH’nın, zayıf erkeklerde daha yüksek olduğu bildirilmiştir.
Ayrı bir çalışmada, obezite olan erkeklerin düşük testosteron seviyelerine sahip olduğu ve BMI seviyeleri arttıkça sperm sayısında düşüş olasılığında artış gözlemlenmiştir. Örneğin, normal BKİ’li erkekler için yüzde 5.32’nin düşük sperm sayısına sahip olduğu bulundu. Aşırı kilolu erkeklerde yüzde 9,52 düşük sperm sayısına ve obez erkeklerde yüzde 15,62 düşük sperm sayısına sahiptir.
8) Alkol Alımına Dikkat Edilmeli.
Arada bir içki içmek sorun olmayabilir, ancak aşırıya kaçmak doğurganlığa zarar verebilir. . Alkolik olan erkekler üzerinde yapılan bir araştırmada, sigara içmeyenlerin ve alkol almayanların yüzde 37’sine kıyasla yalnızca yüzde 12’sinin tamamen normal sperm sayısı ve sağlığına sahip olduğunu bulunmuştur.Alınan alkol miktar arttıkça, sperm sayılarında düşüş, normal sperm şeklinde azalma ve sperm kalitesinde kötüleşme gözlemlenmiştir.
Bir başka çalışmada, IVF yani tüp bebek tedavisi yaptıran çiftlere bakıldığında, her bir erkek için günlük tüketilen her alkollü içecek için, ölü doğuma yol açma riskinin 2 ila 8 kat arttığı bulunmuştur. Bu olumsuz durum, özellikle tüp bebek tedavisinin içinde olduğu bir ay içerisinde içilmesi durumunda geçerlidir. Bununla birlikte, diğer araştırmalar erkeklerin doğurganlığı ile sadece birkaç içki arasında bir ilişki bulamamıştır.
Bu konuda özellikle alkol kullanan bireyler; bu içecekleri günlük yerine haftada birkaç kez kullanıma düşürürse alkolün zararlı etkilerini minimize edeceği düşünülmekle birlikte IVF tedavisinde olanlar için alkol alımını sıfıra indirmeleri tavsiye edilir.
9) Diş ve Dişeti Sağlığına Dikkat Edilmeli
Düzenli olarak yapılan; diş muayenesi diş ve diş etini daha sağlıklı tutabildiği gibi doğurganlığın korunmasında da yardımcı olabilir. Erkek genital organlarında bulunabilen bakteriyospermi veya menide bakteri varlığı, erkek kısırlığına sebep olabilmektedir.Bir araştırma sonucuna göre, menide bakteri bulunan erkeklerin yüzde 23’ünde yalnızca antibiyotik tedavisinden sonra düzelme olmamıştır. Araştırmacılar, antibiyotiklerle düzelmeyen bazı erkeklerde diş muayenesi yapmış ve hepsinde mevcut tedavi edilmemiş diş problemleri tespit etmişlerdir.
Bir başka çalışmada da hasta grubunun diş problemleri tedavi edilmiş ve diş tedavisinden altı ay sonra, hastaların menilerinde tekrar ölçüm yapılmıştır. Test grubunun üçte ikisi sperm sağlığında iyileşme görülmüş, üçte birinde de sperm sağlığında bir gelişme olmamıştır.
10) Batı Diyetinden Uzak Durulmalı
Sağlıklı beslenmenin üretkenliğe etkisini laboratuvar ortamlarında araştırmak zordur. Çünkü birey bir yıl boyunca bir laboratuvarda tutularak onun beslenmesi ve üretkenliği kontrol altında tutulması imkansızdır. Bu konuda sadece olası ilişkiler mercek altına alınarak sonuçlara varılmaya çalışılmıştır. Batı diyeti pizza, işlenmiş etler, çok şekerli abur cuburlar, çok fazla rafine tahıl ve çok şekerli içecekler gibi yiyecekleri içeren fastfood tarzı beslenmedir. Araştırmalara göre; bu beslenme alışkanlığı bilindiği gibi pek çok sağlık problemini de beraberinde getirdiği gibi erkek fertelitesinde de olumsuz etkilere sahiptir. Sağlıklı bir sperm için gerekli olan; sağlıklı proteinler seçmek (balık ve tavuk gibi), çok fazla sebze ve meyve almak, sağlıklı yağlar (zeytinyağı ve fındık gibi) yemek ve daha fazla kepekli tahıllar tüketmekle elde edilebilir.
11) Mevcut Olan Sağlık Problemlerinin Tedavisi
Altta yatan tıbbi problemleri tedavi etmek, doğurganlığın artmasına yardımcı olabilir. Mevcut ve geçmiş sağlık geçmişi konusunda doktora dürüst olunması fertilite artışı için önemlidir. Örneğin; tedavi edilmeyen diyabet , özellikle retrograd boşalmaya neden olan kısırlığa yol açabilir. Belirtileri olmasa bile, retrograd boşalma teşhisi konulduysa kan şekerlerini test ettirmek gerekir. Diyabetli kişilerin üçte biri bu rahatsızlıklarının farkında değillerdir.
Üreme sistemi veya idrar yollarında tedavi edilmeyen bir enfeksiyon erkeklerde kısırlığa neden olabilir. Örneğin, cinsel yolla bulaşan hastalıklar (STD’ler), sperm hareketliliğinin azalmasına neden olabilir ve tekrarlayan STD enfeksiyonu, semen geçişini engelleyebilecek kusurlara neden olabilir. Bazı enfeksiyonların, kısırlığın yanı sıra hiçbir semptomu yoktur, bu nedenle düzenli test önemlidir.
Kısırlığa yol açabilecek diğer tıbbi durumlar tiroit hastalığı , Crohn hastalığı, çölyak hastalığı , Cushing sendromu ve anemidir .Bu hastalıklar da sıklıkla gözden kaçırılır. Örneğin, bir tanı konmadan önce birinin tiroit problemleri ile yıllarca dolaşmasına genellikle sık rastlanır.
Erkek fertilitesi ile ilgili normal olmayan durumlar söz konusu ise bu endişelerin dile getirilmesi, içinden çıkılamayan durumlarda kişinin kendi kendini yiyip ruhsal ve psikolojik sağlığını etkilemesinin önüne geçer. Bebek sahibi olmaya karar vermeden önce; ilk olarak doktora danışılması tavsiye edilir.. Bilinmelidir ki; her geçen gün gelişme kaydeden sağlık sektöründe erkek üretkenliğini artırıcı yeni çözümler bulunmuş olabilir.
Kaynakça:
Boxmeer JC, Smit M, Utomo E, Romijn JC, Eijkemans MJ, Lindemans J, Laven JS, Macklon NS, Steegers EA, Steegers-Theunissen RP. “Seminal plazmada düşük folat, artan sperm DNA hasarı ile iliþkilidir.” Doğurganlık ve Sterilite . 2009 Aug; 92 (2): 548-56. Epub 2008 Aðustos 22.
Chavarro JE, Toth TL, Sadio SM, Hauser R. İnsan Üreme . 2008 Kas; 23 (11): 2584-90. Epub 2008 23 temmuz.
Thoghtco.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu