Soundscape konsepti veya diğer ismiyle işitsel peyzaj, gürültünün ve insanlar üzerindeki etkilerinin değerlendirilmesini değiştirmek ve tamamlamak için tanımlanan bir kavramdır. Soundscape; mevcut akustik ölçümlerin sınırlarını ve Schafer’in 1960’larda ilk kez araştırmasına dahil ettiği kültürel boyutu sorgulayarak türetilmiştir.
İşitsel Peyzaj Tanımı
Belirli bir ses ortamı, insan kulağı tarafından alınan belirli bir akustik ortamdan gelen tüm sesleri içerir. Soundscape’in ilk fikri Schafer tarafından kitabında tanıtılmıştır. Diğer bir ismiyle yeni ses manzarasının birincil fikri, dünyanın ses manzarasını coğrafi haritalara benzer bir harita biçiminde kaydetme şeklinde üretilmiştir. Ancak, ses manzaralarındaki son derece hızlı değişiklikler bu fikrin uygulanmasını imkansız hale getirmiştir. Ses manzaraları, diğer şeylerin yanı sıra, insan nüfusunun büyümesi, insanların göçü ve trafiğin artması nedeniyle hızla değişmektedir. Öte yandan, mevcut ses manzaralarını kaydetmek mümkündür ve büyük ilgi görmektedir.
Biyofoni, canlı organizmaların doğal ortamlarında ürettikleri tüm seslerdir. Ses manzarasının açık ara en karmaşık özelliğidir, çünkü belirli bir çevrede belirli bir süre boyunca yaşayan mikroskobikten büyük faunaya kadar tüm biyolojik ses kaynaklarını birleştirir. Canlıların farklı sesleriyle zengin ortamlarda, organizmalar bir veya daha fazla ses sinyali olarak ses çıkarabilen farklı mekânsal ilişkilerde akustik sinyaller üretirler.
Jeofoni, belirli bir ortamda biyolojik olmayan kaynaklardan gelen tamamen doğal seslerdir. Genel olarak dört türe ayrılabilirler:
• Rüzgar,
• Su,
• İklim
• Jeofizik kuvvetlerin ses etkileri
Antroponi, herhangi bir doğal ortamda insanlar tarafından üretilen tüm seslerdir. Bu grup, insanlardan, müzikten ve trafik gürültüsünden gelen sesleri içerir. Yukarıda bahsedilenlerin tümü dikkate alındığında, bir araştırma alanı olarak ses manzarası kavramının son derece geniş olduğu ve multidisipliner bir yaklaşım gerektirdiği sonucuna varılabilir. Çalışma ve araştırmalarda akustik mühendislerinin yanı sıra psikologlar, doktorlar, inşaatçılar, mimarlar ve sosyologlar da yer almalıdır.
İşitsel Peyzaj Sınıflandırması
En yaygın ses manzarası sınıflandırması, ilgili ortama göre yapılan sınıflandırmadır ve bu nedenle bunları aşağıdaki gibi ayırt edebilir;
• Doğal ses manzaraları (örneğin deniz, orman ses manzarası, vb.)
• Kırsal ses manzaraları.
• Kentsel ses manzaraları.
Günümüz yaşam tarzı ve tarzı göz önüne alındığında, kentsel ses peyzajının en çok araştırıldığı ve hızla değiştiği sonucuna varılabilir. Bir şehrin ses manzarası, belirli bir ses ortamını tanımlayan üç aktif bileşenin tümünü kapsar; ancak en büyük etki antropojeniktir, yani çeşitli insan faaliyetleri tarafından üretilen seslerdir. Tarihe bakıldığında, sanayi ve elektrik devriminden sonra şehrin görünümü ve sesi önemli ölçüde değişmiştir. Bugün de benzer bir durum yaşanıyor, ancak hızlanan inşaat çalışmaları ve şehirlerin aşırı kalabalıklaşması sonucudur. Şehirdeki en büyük sorunlardan biri gürültü haline gelmiştir ve bu gürültünün en büyük kaynağı trafiktir.
İşitsel Peyzaj Nasıl Kaydedilir?
Bir işitsel peyzajı kaydetmenin olası yollarından biri ses yürüyüşü(Soundwalk) yöntemidir. Ses geçidi olarak da geçen bu yöntem, bir kavram olarak, ilk olarak bir şehir plancısı Kevin Lynch tarafından tanıtılmıştır. Onun fikri, insanların işe gidip gelirken kullandıkları ve işitsel peyzajı “yakalamak” amacıyla ilgi çekici yerlere özgü olağan rotaları takip etmekti. Bir işitsel peyzajın olağan kaydı 30 dakika sürer. 30 dakikalık seçim, bir insanın ortalama bir Avrupa şehrinde yürüyeceği mesafeye karşılık gelir ve diğer yandan, o belirli ses ortamındaki faaliyetler söz konusu olduğunda belirli bir homojenliği korur.
Kayıt, günde birkaç kez, birkaç gün boyunca, ancak her zaman güzel ve kuru bir havada gerçekleşir. Araştırma öncüllerine bağlı olarak, kayıtlardan elde edilen verilerin tam ve doğru bir şekilde nasıl işleneceği sorusu kalmaktadır. Bilim adamlarının çoğu çalışmalarında iddia etseler de, ses yürüyüşü ortalama 15 dakika süren yürüyüşlerle araştırmanın odağına ve amacına bağlı olarak daha uzun süreli ses manzaraları kaydetmek mümkündür. Daha uzun ses manzarası (işitsel peyzaj) kayıtlarını kesmek veya kısaltmak ve ses manzarası kayıtlarına diğer akustik araçları uygulamak da mümkündür.
NS ses yürüyüşü yöntem, bir kaydedici ve işi yapan kişinin kulaklarına yerleştirilen bir çift binaural mikrofon kullanır. Ses yürüyüşleri NS adından da anlaşılacağı gibi, belirli bir ortamda yürüyüş gerçekleştirir. Bu işlemyürürken dikkatli bir şekilde nefes alması gerekir ve bu tür kayıt, yağmur gibi belirli bir doğal tezahürü kaydetmek istemediğimiz sürece normal olarak kuru ve güneşli havalarda yapılır. Yürüteç yüksekliğinde kayıt yapılır (binaural mikrofonlar yürüteç kulaklarına yerleştirilir) ve bu nedenle kaydedilen sinyaller (mümkün olan en yüksek seviyede) o ortamdaki yayalar tarafından duyulan sinyallere benzemektedir.
Ses ortamının kayıt uzunluğu konusunda bilim adamları arasında hala bir fikir birliği yoktur. Yani, aynı anda dinleyicinin yorgunluğunu önlerken, orijinal olarak çalınan ses manzaraları arasındaki farkı belirleyecek açıkça tanımlanmış bir zaman sınırı yoktur. Ses manzaralarının uzunluğu açısından çoğaltılması, araştırmacıya ve araştırmasının amacına birkaç dakikadan birkaç saate kadar değişir.
İşitsel Peyzaj Analizi
Soundwalk yönteminin yanı sıra, araştırmacılar genellikle yine herhangi bir standart veya norm tarafından tanımlanmayan anket yardımı ile kaydedilen ses manzarasının analizini yaparlar. Amacı dinleyici tarafından sağlanan ayrıntılı bir analiz olan anket kavramı net bir şekilde tanımlanmamıştır ve dahası yine araştırma öncüllerine ve odaklanmaya bağlıdır Anketler, ses ortamı hakkında dinleyicilere doğrudan sorulardan, ses ortamının hoş veya nahoş olarak tanımlanması açısından daha ayrıntılı bir tanım için gereksinimlere, matematiksel ölçeklerle ilgili olabilecek veya olmayabilecek niteliklere ve her biri için standartlaştırılmamış ses ortamı sıfat çiftlerine göre değişir. Araştırmacı, ses ortamını en iyi tanımladığını ve araştırmalarına uygun olduğunu düşündüğü an kendi ses ortamı sıfat çiftlerini kullanabilir.
Özetlemek gerekirse, anketler nesnel bir akustik parametre değildir; bununla birlikte, dinleyicinin ses ortamını algılamasının iyi bir ölçüsünü sunarlar. Başlıca bir problem, böyle bir subjektif parametrenin objektif akustik parametrelerle, yani ses yüksekliği, keskinlik, pürüzlülük ve dalgalanma kuvveti ile nasıl ilişkilendirileceğidir.
Ses Ortamını Gürültü Azaltma Aracı Olarak Kullanma
ISO 12913-1 standardı, ses manzaralarını “bağlamda insanlar tarafından algılandığı şekliyle” akustik ortamlar olarak tanımlar. Bu nedenle, günümüzde giderek daha fazla ses manzarası çalışması insan sağlığına, esenliğine ve genel yaşam kalitesine yöneliktir. Ayrıca, Avrupa Bölgesi için DSÖ Çevresel Gürültü Yönergeleri, insan sağlığını çevresel gürültüye zararlı maruziyetten korumaya yönelik belirli rehberlik sağlar. Kılavuzlar , karayolu trafik gürültüsü, demiryolu gürültüsü, uçak gürültüsü, rüzgar türbini gürültüsü ve eğlence gürültüsü gibi çevresel gürültü kaynakları durumları için gürültü seviyelerinin (L den ve L gece ) azaltılmasını şiddetle tavsiye etmektedir.
Geçmişte bu sorunu çözmek ve gürültü seviyelerini verimli bir şekilde azaltmak için mümkün olan tek yaklaşım, önceki bölümlerde ayrıntılı olarak açıklanan gürültü bariyerleri olmuştur. Ancak etkili bir gürültü bariyeri inşa etmek ve konumlandırmak için öncelikle bunun için yeterli alana sahip olmak gerekir, yani gürültü bariyerleri ancak günümüzde oldukça nadir bir durum senaryosu olan fiili binadan önce planlanırsa bir çözüm olarak hizmet edebilir. Ek olarak, mevcut bir kentsel çevreye bir gürültü bariyeri dahil etme fırsatı varsa, araştırmacılar gürültü bariyerinin ekonomik fizibilitesinin yanı sıra “görsel hoşluğu” da hesaba katmalıdır.
Son olarak, bir çözüm olarak gürültü bariyerleri yalnızca trafik kaynaklarından gelen gürültü seviyelerini azaltmaya odaklanırken, WHO ve farklı uzmanlık türlerine sahip araştırmacıların ortak ve nihai hedefi, farklı araçlar kullanarak genel yaşam kalitesini iyileştirmektir. Hoş akustik ortamlar, yani pozitif ses manzaraları tasarlayarak, koruyarak ve araştırarak kılavuzlar, tanımlayıcılar ve disiplinler arası bir yaklaşımdır.
Ses manzarası araştırmasının gürültü kirliliğini azaltmak için bir araç olarak kullanılabileceği birkaç yol vardır. Bunlardan biri, belirli bir akustik ortamı özellikle neyin hoş olarak algıladığını keşfetmek ve ardından bu ses kaynaklarını olumsuz algılanan ses ortamlarında kullanmaktır. Çeşitli ses ortamı çalışmaları, nüfusun çoğunluğunun su sesine ve kuş cıvıltılarına çok iyi tepki verdiğini ve bu nedenle bu ses sinyallerinin daha az hoş olarak değerlendirilebilecek diğer akustik ortamların hoş olmayan kısımlarının akustik maskelenmesi için kullanılabileceğini göstermiştir. Olumsuz algılanan iç mekan ses manzarası düşünüldüğünde, gürültü azaltma ile ilgili iyileştirmeler, spesifik akustik emici malzemeler kullanılarak ve örneğin açık alan ofislerinin yerleşimi konusunda mimarlarla işbirliği yapılarak gerçekten elde edilebilir.
Başka bir çözüm, ses manzaralarını müzikle karıştırmak olabilir. Müzik son derece kişisel bir şeydir, bizi tüketen ve ruh halimizi değiştiren bir şeydir. Bizi yükseltebilir, rahatlatabilir ve bizi sakin ve rahat hissettirebilir. Bu nedenle, son araştırmalar, insanları stresli ve aşırı hareketli kentsel günlük yaşamdan kurtarmak için güçlü bir araç olabilecek yenilikçi “müzik ses manzaraları” yaratmada iyi sonuçlar gösteriyor. Daha doğrusu, şehir parklarına özel çardaklar kurarak ve kullanıcının tercih ettiği müziği mevcut bir ses ortamıyla birleştirmesini sağlayarak, günlük zorunluluklardan kısa bir müzik molası verebilecek ve güne daha iyi dayanmaya yardımcı olabilecek sakinleştirici ve rahatlatıcı alanlar oluşturulabilir.
Kaynakça:
https://www.researchgate.net/publication/228854481_The_Sounds_of_Two_Landscape_Settings_Auditory
https://www.nsl.ethz.ch/en/7629/
https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S2095263517300602
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu