Patlamalar genelde korkunç ve tehlikeli durumlar olarak düşünülür ama durum her zaman böyle değildir. Öyle bir patlama vardır ki; insanların hayatlarını kurtarmaya yardımcı olmaktadır. İşte bu bir hava yastığının patlamasıdır. Şayet bir araba kazasına karışacak kadar şanssızsanız, dikkatli bir şekilde kontrol edilen bir patlama gösterge panelinden bir hava yastığını ateşleyerek olası darbeyi hafifletir ve vücudunuzdaki hasarı azaltmaya yardımcı olur. Hava yastıkları çok basit ama aynı zamanda inanılmaz derecede akıllıca tasarlanmışlardır, çünkü 300 km/sa (200mph) üzerinde açılmaları gerekir. Bu bir arabanın çarpabileceğinden daha hızlıdır! Bu yazıda hava yastıklarının çalışma mekanizması ve ne kadar etkin olduğu üzerine bilgiler bulunmaktadır.
Araba Kazaları Neden Hasar Verir?
Dünyadaki hemen hemen her şey gibi, araba kazaları da fizik yasaları ve daha spesifik olarak hareket yasaları tarafından kontrol edilir . Hareket eden her şeyin kütlesi (bu, bir nesnenin ne kadar malzeme içerdiği anlamına gelirken, ne kadar ağır hissettiğiyle yakından ilişkilidir) ve belirli bir yönde bir hızı bulunur. Kütlesi ve hızı olan her şeyin kinetik enerjisi vardır ve arabanız ne kadar ağırsa ve ne kadar hızlı giderseniz, o kadar fazla kinetik enerjiye sahip olur. Bu hız ve kütle ta ki aniden durmak isteyene veya bir şeye çarpana kadar sorun değildir, çünkü aniden durmak istenildiği zaman tüm enerjinin bir yere gitmesi gerekir. Her ne kadar arabalar ezilerek ve darbeleri emecek şekilde tasarlanmış olsalar da, enerjileri sürücü ve yolcular için hala büyük bir risk oluşturmaktadır.
Sorun şu ki, hareket eden bir arabanın içindeki insanların da kütlesi ve hızı vardır ve araba dursa bile, bu kütlenin hareketi devam etme eğiliminde olacaklardır. Hareket eden şeylerin, onları bir engel (bir tür kuvvet) durdurana kadar hareket etmeye devam etme eğiliminde olmaları, temel bir fizik kanunudur (Newton’un ilk hareket kanunu olarak bilinir, bunu ilk söyleyen parlak İngiliz fizikçi Sir Isaac Newton’dan sonra).
Arabalarda onlarca yıldır emniyet kemerleri vardır, ancak bunlar oldukça basit bir koruma şeklidir, çünkü en büyük sorun sadece vücudunuzu kısıtlamış olmalarıdır. Başınız şaşırtıcı bir şekilde 3–6 kg (6–12 lb) ağırlığındadır ve hiç onun hareketini kısıtlayan yani durduran bir koruma yoktur. Yani vücudunuz sıkıca bağlansa bile, aynı temel fizik yasasına göre, kafanız direksiyon simidine veya ön cama çarpana kadar ilerlemeye devam eder. İşte hava yastıkları bu süreçte devreye girmektedir.
Hava Yastıkları Nasıl Yardımcı Olur?
Hava yastığı, tanımlama olarak ek güvenlik sistemi (SRS) veya ek şişirilebilir güvenlik (SIR) olarak bilinir. Buradaki “tamamlayıcı” kelimesi, hava yastığının emniyet kemerlerini değiştirmek yerine sizi korumasına yardımcı olmak için tasarlandığı anlamına gelir. Çünkü emniyet kemerinizi takmadan sizi korumak için bir hava yastığına güvenmek son derece tehlikelidir. Burada temel fikir, araba bir kazada yavaşlamaya başlar başlamaz hava yastığının şişmesi ve kafanız ona bastırdıkça sönmesidir. Bu durum önemlidir, çünkü hava yastığının içinde bulunduğu torbanın havası inmeseydi, kişinin kafası geri sekerdi ve daha ciddi şekilde yaralanmaya neden olabilirdi.
Hava Yastıkları Ne Kadar Etkilidir?
Hava yastıkları kulağa iyi bir fikir gibi gelse de, bilim adamları sağlam kanıtlarla desteklenmiş bilgileri kabul etmektedirler. Peki hava yastıklarının ölümleri azalttığına dair herhangi bir kanıt var mıdır? 1995’te Adrian Lund ve Susan Ferguson, 1985’ten 1993’e kadar sekiz yıl boyunca karayolu trafik kazaları hakkında büyük bir araştırma yaparak bunları yayınlamıştır. Bu çalışmalarda hava yastıklarının kafa kafaya çarpışmalarda ölümleri yüzde 23-24 ve her türlü çarpışmalarda yüzde 16 oranında azalttığı tespit edilmiştir. Bu bilgilerde yer alan oranlar sadece manuel emniyet kemerleri olan araçlara kıyasla elde edilen verilerdir.
Airbag bu alanda her ne kadar çok büyük bir gelişme olsa da, hava yastıklarının kendi tehlikelerini ortaya çıkaran şiddetle patlayıcı şeyler olduğuna dikkat etmek önemlidir. En büyük risk küçük çocuklar içindir, ancak yetişkinler de küçük bir göz yaralanması ve işitme kaybı riskiyle karşı karşıyadır. Bunun yanında şayet bir kazada bir hava yastığı hayatınızı kurtarıyorsa, muhtemelen hafif bir yaralanma riskini üstlenmeye değer bir bedel olarak düşünürsünüz.
Buna rağmen, hava yastıklarını mümkün olduğunca güvenli ve etkili hale getirebilmesi için hava yastıklarının potansiyel tehlikelerini araştırmak çok önemlidir. Modern hava yastıkları (1990’ların sonundan beri takılıdır) eski tasarımlardan daha az güçle ateşlenir ve bunun yolcu güvenliğinden ödün vermeden özellikle çocuklar arasında kaza sonucu ölümleri azalttığına dair güçlü kanıtlar vardır.
Hava Yastıkları Nasıl Çalışır?![Hava Yastıklarının İcadı, (Airbag) Hayat Kurtarabilir mi?]()
Hava yastıklarının çalışma mekanizması kısaca ve basitçe şu şekilde sıralanabilir;
• Bir araba bir engele çarptığında, çok hızlı bir şekilde yavaşlamaya (hız kaybetmeye) başlar.
• Bir ivmeölçer (hızlanmayı veya kuvveti ölçen elektronik çip) hız değişimini algılar.
• Yavaşlama yeterince büyükse, ivmeölçer hava yastığı devresini tetikler. Ancak normal bir frenleme bunu yapmak için yeterli güç üretmez.
• Hava yastığı devresi, bir ısıtma elemanından bir elektrik akımı geçirir (aynı ekmek kızartma makinesindeki rezistanslardan biri gibi).
• Isıtma elemanı kimyasal bir patlayıcıyı ateşler. Daha eski hava yastıkları patlayıcı olarak sodyum azit kullanıyordu ancak yeni model airbaglerde farklı kimyasallar kullanır.
• Patlayıcı yanarken, direksiyon simidinin arkasında paketlenmiş bir naylon torbaya akan büyük miktarda zararsız gaz (tipik olarak nitrojen veya argon) üretilir .
• Airbag’işn içinde bulunduğu çanta genişledikçe, direksiyon simidindeki plastik kapağı havaya uçurur ve sürücünün önünde şişer. Torba, düzgün bir şekilde açılmasına yardımcı olmak için talk pudrası gibi kireçli bir madde ile kaplanmıştır.
• Sürücü darbe nedeniyle ileriye doğru hareket ettiği için airbag’in içinde bulunduğu torbayı iter. Bu, içindeki gazın kenarlarındaki küçük deliklerden kaçması nedeniyle torbanın sönmesine neden olur. Araba durduğunda ise torba tamamen sönmüş olmalıdır.
Hava Yastıklarını Kim İcat Etti?
İnternette arama yaparsanız, hava yastıklarını icat eden çok sayıda farklı kişi olduğu bilgisine ulaşılabilir. Peki airbag fikrini ilk olarak kim düşünmüştür? Airbag ile ilgili fikir üreten ve patent alan kişiler şu şekildedir;
• Amerika Birleşik Devletleri’nde, Newport, Pensilvanya’dan John W. Hetrick, bir kayaya çarpmamak için arabasını yoldan çıkardığı ve kızının ön camdan fırladığı bir kazadan sonra bu fikri ortaya atmıştır. Hetrick, 5 Ağustos 1952’de otomotiv araçları için bir güvenlik yastığı tertibatı için patentini almıştır (18 Ağustos 1953’te ABD Patenti #2,649,311 olarak verildi).
• Bu arada Avrupa’da Walter Linderer adlı bir Alman mucit bir hava yastığı patenti başvurusunda bulunmuştur. (DE896312C: Bir çarpışma durumunda araçlardaki insanları yaralanmalara karşı koruyan cihaz) Ekim 1951’de, Hetrick’ten yaklaşık 10 ay önce, ancak resmi olarak Kasım 1953’te Hetrick’in patentinden üç ay sonra verildi.
•Uzun zamandan beri diğer birçok mucit, özellikle bir çarpışmanın etkisinden hemen önce bir hava yastığının içindeki gazın patlamasını tetiklemek için çeşitli farklı yollar geliştirmişlerdir. Allen K. Breed (1927–2000) airbag fikrini geliştirdi. Breed New York Times ölüm ilanı, o 1968 yılında ilk hava yastığı tasarımını yapmış ve araba emniyet sistemlerinin dünyanın en büyük tedarikçilerinden biri haline Corporation’a Breed açmak için yardımcı iyileştirmeler için sayısız patent başvurusu bulunmuştur.
• Diğer öncüler arasında, Ford için hava yastıkları üreten Eaton Yale ve Towne Inc’den Charles O Berryman (US3441290A: 1967’de dosyalanan araç güvenlik sistemi ), Maurice Leising ve Chrysler’deki meslektaşları (US3618981A: 1969’da dosyalanan şişme cihaz ) ve Irving ve Emanuel yer almaktadır. Landsman (US3617073A: 1969’da dosyalanan otomobil güvenlik sistemi ), sürücüler ve arka koltuktaki yolcular için yandan ateşlemeli hava yastıklarını ilk tanımlayanlar arasındaydı.
• Avrupa’da, Walter Linderer’in çalışması Mercedes’e lüks arabalarında hava yastıkları denemesi için ilham vermişti. Geliştirme çalışmaları 1960’ların ortalarında başladı ve 1971’de bir başka etkili patent olan US3874693A/DE2152902C2’yi üretmiştir, bu özellikle motorlu taşıtların yolcuları için koruyucu cihazdır.
Kaynakça:
https://time.com/3617681/the-air-bag-blowout/
https://www.explainthatstuff.com/airbags.html
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu