Pulmoner fibroz, alveolar interstisyumda progresif skarlaşmaya neden olan ve sıklıkla hipoksemik solunum yetmezliğine yol açan fibrozan interstisyel akciğer hastalıkları (ILD’ler) grubunu tanımlar. ILD’ler, nedeni bilinmeyen hastalıklar (idiyopatik interstisyel pnömoniler) ve diğer hastalıklarla (bağ dokusu hastalığı ile ilişkili ILD’ler, kronik sarkoidoz) veya çevresel maruziyetler (kronik hipersensitivite pnömonisi) ile ilişkili olanlar dahil olmak üzere geniş ve çeşitli parankimal akciğer bozuklukları grubunu kapsar.
İdiyopatik pulmoner fibroz (IPF), en kapsamlı olarak incelenen İAH tipi, birçok kanserden daha kötü olabilen prognozlu, durmaksızın ilerleyen bir akciğer hastalığıdır. Tanıdan sonraki 2,5-3,5 yıllık medyan sağ kalım süresiyle, IPF önemli morbidite ve mortalite sonuçlarını gösterir, bunların tümü progresif fibrotik hastalığın kendisiyle doğrudan ilişkili değildir.
Tanı anında ortalama yaşı 66 olan bu yaşlı popülasyon sıklıkla hastalığın klinik spektrumunu, ilerlemesini ve ölüm oranını etkileyen çeşitli komorbiditeler yaşar. 272 IPF hastasının analizi, vakaların % 58’inin bir, iki veya üç komorbid duruma sahip olduğunu, % 30’unun dört ila yedi komorbid duruma sahip olduğunu ve sadece % 12’sinin komorbiditeye sahip olmadığını bildirilmiştir. Amfizem (% 8-34), obstrüktif uyku apnesi (% 58-88), akciğer kanseri (% 3-22) ve pulmoner hipertansiyon (% 3-84) dahil olmak üzere solunum komorbiditeleri, tahminler büyük farklılıklar gösterse de birçok çalışmada yaygın olarak kaynak popülasyona bağlı olarak. Gelişmektedir.
Gastroözofageal reflü (% 30-80), sistemik arteriyel hipertansiyon (% 14-71), iskemik kalp hastalığı (% 4-68), diabetes mellitus tip 2 (% 10-33) ve depresyon (% 10-33) gibi solunum dışı komorbiditeler % 12-49) da oldukça yaygın görülen bir durumdur.
IPF’li Hastalarda Bilişsel Kusurlar için Risk Faktörleri
IPF veya ilişkili morbidite ile ilgili olarak, bir bilişsel eksikliğin ortaya çıkması için birkaç potansiyel faktör ve koşul vardır. Hipoksemi, sigara içme öyküsü, yaşlanma ve hastalığın kronik evrimi, bilişsel bir eksikliğin ortaya çıkması için potansiyel unsurlardır. Nefes almadaki zorluklar (solunum kaslarının iç elastik yükünün artması ve periferik mekanoreseptörlerin uyarılması), gece öksürüğü, ilaçlar, hipoksemi ve obstrüktif apne yaşam kalitesini değiştirebilir.
İPF’li Hastalarda Kognitif Bozukluğun Fizyopatolojisi
IPF hastaları, ilerleyen solunum kısıtlaması ve egzersiz intoleransı geliştirir. Kan gazlarının değiştirilmesi, IPF patofizyolojisinde yaygın bir özelliktir. Hastalar, DPT ile önemli bir kümülatif zaman içinde ortaya çıkan geçici veya sürekli hipoksi deneyim % 2,90 altındadır. Nokturnal hipoksi, kronik fibrotik interstisyel akciğer hastalıklarında, hem OSA’yı bu komorbiditeye sahip olmayanlar gibi ilişkilendiren hastalarda yaygındır. OUA’nın yokluğunda, nokturnal hipoksi, oksijen-hemoglobin ayrışma eğrisinin ani kısmındaki hastalara bağlı olarak alveolar hipoventilasyon, değişen ventilasyon-perfüzyon oranı ve desatürasyon eğiliminin bir sonucu olabilir.
Epidemiyolojik araştırmalar, yaşam tarzları ve kardiyovasküler risk faktörleri gibi genetik ve çevresel faktörlerin yanı sıra, azalmış akciğer fonksiyonunun aynı zamanda genel popülasyonda demans ve bilişsel bozuklukla ilişkili olduğunu göstermiştir. Topluluklarda Ateroskleroz Riski Çalışmasına katılan geniş popülasyon tabanlı bir kohortta, kısıtlayıcı bir ventilasyon paterninin varlığı, bilişsel değerlendirmelerde daha kötü performans ve artmış demans hastaneye yatma riski ile ilişkiliydi.
Yakın tarihli bir prospektif çalışma, kısıtlayıcı akciğer hastalığı olan hastaların sağlıklı bireylere göre demans veya hafif bilişsel bozukluk geliştirme şansının neredeyse iki katı olduğunu bulmuştur. Araştırmacılar, 23 yıldan fazla bir süredir 14.000’den fazla orta yaşlı insanı takip etti. Akciğer hastalığı ve bozulmuş akciğer fonksiyonu, hem Alzheimer hastalığı hem de serebrovasküler etiyolojiler yoluyla daha yüksek demans riski ve hafif bilişsel bozukluk ile ilişkilendirildi.
Hem KOAH hem de kısıtlayıcı bozukluk, demans fenotiplerinin artmış riski ile ilişkili olmasına rağmen, ilişkinin büyüklükleri en çok kısıtlayıcı bozulma için belirgindir. Sigara içenler ve içmeyenler arasında hiçbir fark yoktur. Farklı patojenik mekanizmalar, akciğer fonksiyonunun bilişsel performans ve demans riski ile ilişkisini açıklayabilir. Kronik hipoksi, iskemik beyin hasarına ve nörodejenerasyona yol açabilir çünkü ileriye dönük çalışmalar, düşük akciğer fonksiyonu veya azalmış arteriyel oksijen satürasyonu olan bireylerin beyaz cevher lezyonları ve laküner enfarkt geliştirme olasılığının daha yüksek olduğunu bulmuştur.
Kısıtlayıcı bir ventilasyon paterni, diyabet ve subklinik ateroskleroz insidansı ve artmış kardiyovasküler sonuç riski ile ilişkilendirilmiştir. Buna karşılık, diyabet ve kardiyovasküler hastalık, kognitif bozukluğa neden olabilir ve demans riskini artırabilir. Daha kötü akciğer fonksiyonu, proinflamatuar bir durumun gelişmesi yoluyla bilişsel bozulmaya ve demansa neden olabilir. Akciğer fonksiyonu azalmış kişilerde yükselen yüksek C-reaktif protein seviyeleri, daha yüksek demans riski ile ilişkilendirilmiştir.
Hızlı ve sık hipoksemi gelişme potansiyeli olan bir hastalık olan IPF’de, kognitif bozukluğun çok az sayıda çalışmada araştırılmış olması şaşırtıcıdır. Sınırlı bir çalışmada, pulmoner rehabilitasyona giren yalnızca yedi İPF hastasıyla, beş psikometrik test dizisi uygulayarak (sözlü bilgilerin hatırlanması, sürekli görsel dikkat, sıralı görevleri tamamlamadaki verimlilik, sözel akıcılık, görsel-uzamsal ve grafomotor yeterlilik) bozuk bulundu. Bu biliş yalnızca görsel dikkat düzeyindedir.
Oksijen satürasyonu normal olan 30 İPF hastasında bilişsel işlevi inceleyen ve bunları KOAH ve sigara kontrolleriyle karşılaştıran ileriye dönük, gözlemsel bir çalışma, İPF hastalarının neredeyse yarısının hafif bilişsel işlev bozukluğuna sahip olduğunu ve yaşa göre açıklanamadığını göstermektedir. İleriye dönük, kesitsel, tanımlayıcı bir çalışmada, Bors vd. şiddetli IPF’li bireylerin, hafif ila orta şiddette hastalığı olanlara ve kontrollere göre daha kötü bilişsel işleve sahip olduğunu göstermiştir.
Katılımcılar, bilişsel işlevin çeşitli alanlarını değerlendiren beş nöropsikolojik testle değerlendirildi: dikkat hızı, sıralama, zihinsel esneklik, görsel arama ve motor işlev, bilgi işleme hızı, seçici dikkat, bilişsel esneklik, yürütme işlevi, sözlü hatırlama ve tanıma değerlendirmesi ve sözcüksel ve anlamsal bilgilerin erişilebilirliğiyle ilgili belirli bilişsel eksiklikler. Şiddetli IPF hastaları, hız bölünmüş dikkat gerektiren görevlerde önemli ölçüde daha düşük performansa sahipti ve tanıdık bir yanıtın bastırılmasını gerektirdiğinde daha yavaş işlem hızları vardı.
IPF’de bilişi değerlendirmeyi ve klinik biliş değiştiricilerini tanımlamayı amaçlayan kesitsel bir çalışma ve 23 IPF hastası Montreal Bilişsel Değerlendirme (MoCA) kullanılarak değerlendirilmiştir. Daha önce bahsedildiği gibi, MoCA, erken bilişsel bozuklukları tespit etmek için yüksek özgüllük ve duyarlılığa sahip bir tarama aracıdır ve birden çok ortam ve bozuklukta doğrulanmıştır. MoCA, sağlıklı bilişsel yaşlanmayı hafif bilişsel bozukluktan ayırmak için çeşitli bilişsel alanları (kısa süreli bellek, görsel-uzamsal yetenekler, yürütücü işlevler, dikkat, konsantrasyon ve çalışma belleği, dil, zaman ve yere yönelim) değerlendirir. Çalışma, IPF’li hastalarda görsel-uzamsal yetenekler, dil ve çalışma belleği alanlarıyla ilgili hafif bir bilişsel bozukluk bulmuştur. Bu hastalarda tıkayıcı uyku apnesi oldukça yaygındı (vakaların % 80’inden fazlası) ve bilişsel işlev ile apne hipopne indeksinin şiddeti arasında önemli bir korelasyon vardır. Kötü uyku kalitesi IPF’de sıklıkla OUA dahil olmak üzere uykuda solunum bozuklukları yoluyla karşılanır, bu da artan uyku parçalanması, azalmış yavaş dalga ve REM uykusu ile uyku oksijen desatürasyonunu gösterir.
İPF Hastalarında Bilişsel Eksikliğin Yönetilmesi![İdiyopatik Pulmoner Fibrozda Kognitif Bozukluk]()
Sağlıkla ilişkili yaşam kalitesi, tedavi seçeneklerinin olmaması, düşük mortalite ve hastalığın hızlı ilerlemesi göz önüne alındığında, bu hasta popülasyonunda özellikle önemlidir. IPF ile ilişkili morbidite, hastanın yaşam kalitesi üzerinde geniş ve derin bir etkiye sahiptir. Bu nedenle, biliş düzeyi ve diğer hasta merkezli sonuçlar, klinik araştırma ve uygulamada değerlendirilmesi gereken önemli hedeflerdir. IPF için şu anda belirli bir bilişsel değerlendirme aracına sahip değiliz, bu nedenle araştırmacılar diğer kronik solunum hastalıklarının biliş analizinde doğrulanmış araçları kullandılar. Olası sorun, bu araçların İPF’nin hastaların yaşamları üzerindeki etkilerinin çoğunu yakalayamamasıdır.
Kaynakça:
https://erj.ersjournals.com/content/54/suppl_63/PA1305
https://pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/26374298/
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu