Karadiken (latince adı Prunus spinosa’dır, güvem eriği de denir) bir çeşit yaban eriğidir. Karadiken ya da çakal eriği Avrupa’ya, Batı Asya’ya ve Kuzey Afrika’ya özgüdür. Avrupa’da yaygın olarak yetişir. Bu bitkinin çiçekleri ve meyveleri tıbbi amaçlar için kullanılır (tıbbi amaçla kullanımının 13. yüzyıla kadar uzandığı iddia edilmektedir).Geleneksel olarak ishali ve ağız iltihabını tedavi etmek için kullanılır. Damar büzücü, müshil, antioksidan, sindirimi kolaylaştırma ve idrar söktürücü özelliklere sahiptir. Terlemeyi teşvik etmek ve ateşi düşürmek için de kullanılmaktadır.
Hangi Bileşenlere Sahiptir?
Çakal eriğinin faydalarından sorumlu olan birincil bileşikler tanenler, flavonoidler ve fenolik asitlerdir ve bunların hepsi bitkinin antiseptik, ishal kesici ve anti-inflamatuar eylemlerinden sorumludur. Anti-inflamatuar özelliklere sahip diğer meyveler kiraz ve kavun iken, kivi ve ananas benzer sindirim özelliklerini paylaşır.
Tıbbi Özellikleri
Bitkinin kuru çiçekleri, taze veya kurutulmuş meyveleri tıbbi amaçlar için kullanılabilir. Çakal eriğinin diüretik, müshil, büzücü ve anti-inflamatuar nitelikleri, bu bitkinin tıbbi kullanımları için aşağıdaki şekillerde tanınmasını sağlamıştır:
Enflamasyonu azaltıcı: Çakal eriğindeki aktif bileşiklerin ağızda ve solunum sisteminde inflamatuar süreçlerin tedavisinde etkili olduğu gösterilmiştir.
Gastrointestinal sağlığı teşvik edici: Çakal eriği ya da karadiken ishali durduran, sindirimi düzenleyen ve kabızlığı gideren hem büzücü hem de müshil özelliklere sahiptir.
İdrar söktürücü: Çakal eriğinin diüretik ve anti-inflamatuar aktiviteleri toksinlerin yok edilmesine katkıda bulunur ve idrar söktürerek idrar yolu enfeksiyonlarının tedavisine yardımcı olur.
Prunus Spinosa’nın Sağlıkla İlgili Faydaları
Karadiken ya da çakal eriği çalılarının neredeyse tüm kısımları tıbbi olarak faydalıdır. Kurutulmuş meyveleri ve yapraklarından bitkisel çay elde edilir. Bitkinin kullanılan farklı 
kısımları sağlıkla ilgili aşağıdaki faydaları sağlar:
Kanı temizler: Prunus spinosa’nın çiçekleri, yaprakları ve kabuğu kanın temizlenmesinde ve detoksifikasyonda kullanılır. Özellikle çiçekleri kanın temizlenmesine yardımcı olan rutin ve kuersitin bakımından zengindir. Gut ve romatizmayı da önler.
Sindirimi kolaylaştırır: Prunus spinosa sindirimi kolaylaştırır, kabızlığı giderir, şişkinliği azaltır ve özellikle çocuklarda ishali iyileştirir. Bir bardak sıcak su içinde kurutulmuş iki çay kaşığı karadiken çiçeğinin demlemesiyle hazırlanan bitkisel çay iştahı açar. Reçelinin veya marmelatının tüketilmesi hazımsızlık veya mide rahatsızlığını kolayca tedavi eder.
Böbrek ve mesane sorunlarını tedavi eder: Prunus spinosa çiçekleri diüretik özelliklerinden dolayı sıvı tutulmasını gidermek, böbrek taşlarını ve diğer böbrek sorunlarını tedavi etmek için kullanılır. Mesane spazmlarını yönetmek için de iyidir.
Ağız ve farenks iltihabını azaltır: Boğaz ağrısını geçirmek için olgun yaban eriği meyvelerinden çıkarılan taze meyve suyuyla, iltihaplı bademcikleri iyileştirmek için yapraklarından hazırlanan bir bitki çayıyla günde 2–3 kez gargara yapılabilir. Ayrıca 4,5 litre kaynar suya 450 gr beyaz şeker ve iki avuç karadiken çiçeği eklenerek karadiken çiçeği şurubu hazırlanır ve soğuduğunda sterilize edilmiş şişelerde saklanır. Bu şurup ılık suyla karıştırılarak bademcik ve larenjit tedavisinde gargara şeklinde uygulanır. Yoğurt içine de eklenebilir.
Solunum bozukluklarını tedavi eder: Prunus spinosa çiçekleri içeren preparatlar solunum 
yolları rahatsızlıklarının tedavisinde yararlı olarak kabul edilir. Balgam söktürücü özelliklerinden dolayı çiçekler soğuk algınlığı ve öksürükle savaşır. Bu ağacın kabuklarının kaynatılmasıyla hazırlanan özler ateşi düşürmek için alınır.
Güzellik için mükemmeldir: Olgunlaşmış yaban eriği (P.spinosa) meyvelerinin özleri diğer bazı kimyasal bileşenlerle bir araya getirilerek gerdirici yüz maskeleri hazırlanmaktadır. Cildin daha genç görülmesi ve elastikiyetini koruması için karadiken özü uygulanır çünkü C vitamini ve tanen bakımından zengindir. Karadiken yağı uygulaması çatlakları önler.
Sakinleştirir ve yorgunluğu giderir: Toz haline getirilmiş karadiken kabuğunun demlenmesiyle elde edilen su sinirler üzerinde sakinleştirici bir etkiye sahiptir. Ayrıca yorgunluğu hafifletmeye yardımcı olur ve canlılığı artırır. Menopoz nedeniyle uykusuzluk, ilgi eksikliği gibi sorunların çözümü için yarım çay kaşığı kurutulmuş karadiken çiçeğinin bir bardak kaynar suda yaklaşık 5 dakika bekletilmesi ile bitkisel çay hazırlanıp süzülür ve soğutularak içilir.
Çakal Eriği Nasıl Tüketilir?
Çakal eriği yaygın olarak endüstriyel ve mutfak kullanımlarıyla bilinmesine rağmen, iyileştirici yararlarını yoğunlaştıran ve evde kolayca hazırlanabilen tıbbi preparatlar şeklinde tüketilebilir. Genel olarak aşağıdaki şekillerde kullanılır:
Pişmiş: Bitkinin meyveleri genellikle meyve suları, şuruplar, reçeller ve turta olarak tüketilir, çünkü kendi başlarına oldukça acıdır, organik pazarlarda ve çevrimiçi olarak satın alınması yasaktır. Tatları buruk olan meyveler çiğ yenilmez. Birkaç kez don vurduktan sonra tüketilebilir çünkü donma bazı şekerleri parçalamaktadır.
Demleme: Bir ya da iki gram kurutulmuş karadiken çiçeği demlenir, günde bir veya iki 
bardak alınır. Tatlandırmak için biraz bal eklenebilir. Meyvelerinden elde edilen meyve suyu, ağız, diş eti ve boğazda şişlik ve tahrişi tedavi etmede yararlıdır. Öte yandan dallarının dışını saran kabuk ile hazırlanan bir çay ateşi düşürmeye yardımcı olur ancak en terapötik değere sahip olarak görünen çiçekleridir.
Gargara: İki ila dört gram kuru çakal eriği meyvesinin demlenmesi ile elde edilen bitki çayıyla gargara yapılır. Çay her seferinde taze hazırlanmalıdır. Taze meyvesinin suyu da çaya karıştırılabilir. Gargara ağız ve boğaz iltihabını azaltmak için kullanılır.
Kapsüller: Kurutulmuş yapraklar ve karadiken (çakal eriği) meyveleri ince öğütülür ve güvenli, standart dozlar sunan, bitkinin acı lezzetini koruyan kapsül formlarında tüketilir. Prunus spinosa ve sloe berry isimleri altında, çevrimiçi perakendeciler aracılığıyla çakal eriği (karadiken) kapsülleri kolayca satın alınabilir. Çakal eriği ürünleri bitkinin artan popülaritesi nedeniyle ABD’de giderek daha yaygın hale gelmektedir.
Diğer Kullanımları
Alkol endüstrisi: Yaban eriğinin olgun meyveleri en yaygın olarak cin yapımında kullanılır. Şarap, meyve suyu ve elma şarabı da yaygın olarak çakal eriği ile tatlandırılan içeceklerdir.
Mürekkep yapımı: Tanenler açısından zengin olan ağacın kabuğundan elde edilen bir özsu mürekkep yapmak için kullanılır. Kabuğu bir alkali içinde kaynatıldığında sarı renklendirici olur. Karadiken çalısının yeşil yaprakları yeşil bir renklendirici hazırlamaya hizmet ederken meyveleri koyu griden yeşile kadar değişen renklendiriciler elde etmek için kullanılır.
Kereste: Karadiken çalılarının odunsu gövdeleri ve dalları o kadar sağlamdır ki genellikle torna tezgahı (torna atölyesi makineleri), baston ve benzeri dayanıklı malzemeler üretmek için kullanılır.
Canlı çit: Bir çit bitkisi olarak yetişen karadiken diğer bitkileri otlayan hayvanlardan korur. Çalı, sığırları mülk sınırları içinde tutmak için de kullanılır. Kış aylarında yaprakları dökülür ve çalı çıplak kalır ve oldukça geniş olmadığı sürece bu mevsimde yeterli koruma sağlamamaktadır.
Yakıt: Karadikenlerin ağaç kabuğu iyi bir yakacaktır çünkü yavaş yanar, dumanı azdır ve bol miktarda ısı sağlar.
Botanik Özellikleri
Çakal eriği veya Prunus spinosa, elma (Malus domestica), kayısı (Prunus armeniaca), böğürtlen (Rubus fruticosus), armut (Pyrus communis) ve erik (Prunus domestica) gibi diğer ekonomik açıdan önemli türler gibi Rosaceae (gülgiller) ailesinin bir üyesidir. Prunus spinosa ya da karadiken genellikle 4 metreye kadar uzayan Avrasya’ya özgü dikenli bir çalıdır. Bu odunsu çalının dalları çok dikenlidir ve gençken kadife gibi kıllarla korunmaktadır. Çalı soluk yeşil yapraklar, beyaz çiçekler ve mavimsi siyah yuvarlak şekilli meyveler taşımaktadır. Meyveler genellikle Ekim ayında olgunlaşır. Ovat (yumurta biçimli) yaprakları küçüktür ve dallarda dönüşümlü olarak büyür. Yaprak kenarları tırtıklıdır ve alt kısımdaki damarlar bir dereceye kadar tüylüdür.
Birkaç Prunus türü vardır ve bunların çoğu terapötik özelliklere sahiptir. Örneğin, Avrupa yabani kirazının meyve sapları (bilimsel adı Prunus avium), bitkisel tıp pratisyenleri tarafından geleneksel olarak büzücü ve idrar söktürücü olarak kullanılmaktadır. Bir diğer Prunus türü olan Amerikan yabani kiraz ya da kara kiraz (bilimsel ad Prunus serotina) öksürüğü tedavi etmek için çok popüler bir ilaç olan bir “yabani kiraz şurubu” nun hazırlanmasında kullanılır. Çin’de insanlar geleneksel olarak öksürük şurubu olarak az miktarda kayısı (bilimsel adı Prunus armeniaca) çekirdeği ve tohumlardan kozmetik amaçlı çıkarılan yağı kullanmaktadır.
Habitat ve Yetiştirilmesi
Beyaz-krem rengi çiçekleri ve koyu renkli dalları olan bu dikenli çalı, Avrupa ve Batı Asya’ya özgüdür ancak Yeni Zelanda ve Doğu Kuzey Amerika’da da bulunabilir. Çalı tipi olan bitki 
genellikle dekoratif nedenlerle yetiştirilir. Doğada temizlenmiş arazilerde, ormanlık alanların çevresi boyunca, güneşli dağlık yamaçlarda, dağlık arazilerde ve toprağın yeterli kireç içerdiği çayırlarda yabani olarak yetişir.
Yetiştirme Kuralları
Çakal eriği çok yıllıktır, nispeten az bakım gerektiren, yavaş büyüyen bir çalılıktır ve dirençlidir.
*Yazın ekilir. Kireçli toprakların yanı sıra killi topraklarda da en iyi şekilde büyür.
*Çelikle veya tohumla kolayca çoğaltılabilir. Tohumlar olgunlaştıktan hemen sonra soğuk bir çerçeveye ekilirse hızlı ve daha iyi çimlenir.
*Tam güneşte en iyi şekilde yetişir ve asitli olanlar hariç, iyi drene oldukları sürece çoğu toprağı tolere eder.
*Orta derecede su ve ara sıra budama gerektirir.
*Çakal eriği doğal olarak kuşların ya da hayvanların dağıttığı tohumlarla yayılır. Kontrolsüz büyümeyi önlemek için düzenli ot mücadelesi gereklidir.
Bitkinin hasat edilen parçaları çiçekleri ve meyveleridir. Mart ve Nisan aylarında çiçek açar. Çiçekleri her iki cinsiyet organına sahip olan hermafrodit özellikte olup genellikle böcekler tarafından döllenir. Çiçekleri dona karşı hassastır ve bazen geç donma nedeniyle zarar görür. Bu nedenle çiçeklerinin vahşi yaşam için bir cazibe merkezi olması doğaldır. Aslında birçok farklı kelebek türünün tırtılları için önemli bir gıda bitkisi olarak hizmet eder. Farklı kuşlar, özellikle bülbül için mükemmel bir yuvalama yeri oluşturur.
Yan Etkileri ve Uyarılar
Çakal eriği (karadiken) için bildirilen yan etkiler yoktur ve bitki önerilen miktarlarda güvenli 
kabul edilir ancak Prunus ailesinin diğer üyeleri gibi çakal eriğinin yaprakları ve tohumları onlara acı bir tat vermesi muhtemel olan HCN veya hidrosiyanik asit (siyanür veya prusik asit de denir) içerir, bu çok güçlü bir zehirdir. Küçük miktarlarda zararlı olmasa da yine de bu zehirli maddeyi içeren yaprak ve tohumlardan kaçınılmalıdır. Siyanür zehirlenmesinin belirtileri nefes darlığı, halsizlik, baş dönmesi, nöbetler, bayılma, düzensiz kalp atışı ve kardiyovasküler çökme (kollaps)’dir, aşırı durumlarda komaya ve ölüme neden olur.
Çakal eriği çalılarının dikenleri giysilere, eldivenlere veya ayakkabılara battığında zehirli bileşiklerinden dolayı enfeksiyon oluşabilir. Bazı kişilerin bu bitkiye alerjisi olabilir. Hamile ve emzikli kadınlar tıbbi amaçlar için Prunus spinosa’nın herhangi bir ürününü oral yoldan almadan önce doktorlarına danışmalıdır.
Sonuç olarak karadikenin herhangi bir bölümüyle hazırlanan ilaçlar kullanılırken dikkatli olunmalı ve her zaman konu hakkında bilgisi olan bir sağlık uzmanının gözetimi altında alınmalıdır.
Kaynakça:
http://www.lokmanca.com
https://www.saglikliportal.com
https://www.herbazest.com
Yazar: Müşerref Özdaş