İmam Gazali’nin Yaşamı
Gerçek ismi Muhammed olan Gazali, Horasan ‘da doğmuştur. İslam dinine olan inancı ve İslam’a katkılarından dolayı İmam Gazali olarak anılmaktadır. Babası’nın vefatına yakın kardeşi ve Gazali dini eğitim veren bir sofiye teslim edilmiştir. Gazali hem İslam’a hem de felsefe’ye büyük katkılar sağlamıştır. Mantık, geometri, astronomi gibi bilimlerin de en büyük temsilcisi ve savunucusu olmuştur. Daha çok dini yönü dikkat çekse de mantık ve din konusunda yolların ayrı olduğunu ikisinin birbirini boş yere kötülediği fikrini savunmaktadır.
İmam Gazali ve Fikirleri
Gazali mantık bilmeyenin ilmine güvenilmez sözüyle tanınır. O sadece dinsel değil aynı zamanda fizik alanında da çalışmaları olan ve bilime önem veren bir filozoftur. Mantık ve akıl yürütmenin Tanrı tarafından insanlara verilmiş bir lütuf olduğunu da savunur. Ona göre, mantık bilmek insanın gelişmesine, doğru akıl yürütmeleri öğrenmesine de katkı sağlar. Aynı zamanda bu yolla ilim sahipleri kanıtlar sunabilmekte, delil yollarını bulabilmektedirler. Zaten mantıkçıların amacı da bu kanıt yollarının bulunması ve dikkat çekmesidir. Fakat mantık ve din arasında diğerini kötüleme ve inatlaşma olduğunu bu inatlaşmanın ise kişilere zarar vereceğini savunur.
Doğa bilimleri dediğimiz tabii bilimler ise elbette gereklidir Fakat Gazali ilahi bilimlerin daha öncelikli olmasına gerek olduğunu söyler. Ona göre bu dünya geçici olmasına karşın ilahi bilimler daha faydalıdır. O filozofları ilahi ilimlere karşı olmakla suçlar. Net ve detaylı bilgi sahibi olmadan ilahi bilimleri reddettikleri sebebiyle filozofları eleştirir. İlahi ilimlerin temelinde varlığı iyice araştırmak, inanç ve ahlak kurallarını iyi bilmek vardır. İnançlar ve sezgiler yoluyla kişi kötü olanı görmeli ve onu düzeltmelidir. Bu sayede iyilikler artar ve daha ahlaklı bir yaşamımız olur.
Felsefeye yaklaşımı ise; felsefe sayesinde detaylı bilgilere ve düşüncelerin temeline ulaşabiliz. O empirik bilgiyi reddederek aklı önceler. Duyuların bizi yanıltmasına karşın akıl daha güvenilirdir. Aynı zamanda akıl da net bir güven vermez. Bazı bilgiler ancak sezgiler yoluyla açık ve seçiktir. Hakikati bulma ve hakikate ulaşma çabasında dört grubun olduğunu savunan Gazali bunları şöyle sıralar:
Kelam alimleri,
Batıniler,
Felsefeciler,
Mutasavvıflar.
Gazali ise hem felsefe hem de mutasavvuflar grubunda yer alır. Gazali bilgiye ve hakikate 
ulaşmada sezgiciliğin (entüisyonizm) temsilcisidir. Ona göre Tanrı tarafından verilen kalp gözü her şeyi görebilir. Tanrı içimizi nurla doldurur ve bizler sezgiler yoluyla gerçek bilgilere ulaşabiliriz. Eğer bir kişi hakikatin bilinmediğini ya da yanlış olduğunu söylüyorsa, en iyi bilen kadar araştırmalı hatta onu geçerek bilgisini yaymalıdır. Tanrı bize akıl verirken bize sorumluluk da vermiştir. Problemleri çözmek ancak hissiyat sayesinde olur. Akıl bizi her zaman en doğru olana götürmeyebilir. Akıl ve duyu verilerine Descartes’in de savunduğu gibi şüphe ile yaklaşmalıyız. Ancak hislere güvenmeliyiz.
Gazali özellikle ahret inancına dikkat çeker. Bu dünyada yaptıklarımızın hesabının sorulacağın vurgular. Bu nedenle bazı kişilerin hesap günü zorluklarla karışılacağını vurgularken bazıların rahatlıkla cennete gideceklerini savunurlar. Kişilerin kabindeki kötülüklerden uzaklaşıp, Tanrı sevgisiyle dolmaları gerektiğini savunur. Mutasavvıflar Allah yolunda olan ve ona hizmet edenlerdir. En doğru yolun onlar olduğunu savunur.
Gazali’nin Eserleri
Kıstas’l-mustakim, Makasıdıu’l Felasife, Ölüm korkusu ve şiddeti, Kabir azabı ve şiddet, Dilin afetleri,Haccın Surları ve Hikmetleri, Mişkatül Envar, Mustasfa bilinen en önemli eserleridir. Ayrıca Gazali’nin fikirlerini ele alan ve görüşlerini aktaran da bir çok makale ve eser yazılmış, onun felsefesi aktarılmaya çalışılmıştır.
Yazar: Soner İnce