Covid-19 pandemisinde hastalığı önlemek için alınan önlemler, bireysel özgürlüğe ciddi kısıtlamalar getirdi. Önleyici tedbirlere uyulmamasının toplumun geneli için sağlık risklerini artırdığına inanıldığından, resmi politikalara karşı çıkma ise endişe kaynağı olmuştur. Bu çerçevede, birçok seçkin psikanalist, psikanalizin sağlıkla ilgili kamuoyu kampanyalarının bir bileşeni olarak kaydedilmesi gerektiğini öne sürmüştür. Bu yazıda ruh sağlığı kurumları ile sosyal kontrol stratejileri arasındaki tarihsel ilişkiye ait bilgiler bulunmaktadır. Ayrıca Coronavirüs pandemisi ile ilişkili sosyal diyalektiğin psikanalitik bir modelini formüle edilmiştir.
Ruh sağlığı ve Sosyal Kontrol
Bu derin değişim nasıl sağlanabilir? Psikanaliz, kamuoyunun yönetimi için nasıl uyumlu bir araca dönüşebilir? Bu soruyu yanıtlamak için, şimdi bir yanda profesyoneller ve ruh sağlığı uygulamaları, diğer yanda sosyal olarak uygunsuz davranışların kontrolü arasındaki ilişkilerin tarihine göz atılmalıdır. Bu konuyla ilgili incelemeye geç Orta Çağ ile başlanmıştır. 1321 yılında, Fransa Kralı’na yakın yetkililer, tehlikeli bir uluslararası komplonun yürütülmekte olduğuna dair kanıtları yaymaya başlamışlar ve komplo teorisine göre Akdeniz kıyılarındaki diğer dinlere mensup güçler ve belki tarafından desteklenecekti.
Plan, meşru Hıristiyan hükümdarları devirmeyi ve yeni bir yönetim kurma amaçlanmaktadır. Soruşturmacıların komplodaki ana ajanlar hakkında hiçbir şüphesi yoktur, sınırda yaşayan ve bulaşıcı bir hastalıktan muzdarip insanlar kadar tehlikelidir. Papa, ezici kanıtlara boyun eğmeden edememiş ve devlet memurlarına uygun önlemleri almaları için yetki vermiştir. Cüzamlıların katliamı Haziran 1321’de birkaç şehirde başlamıştır. Öfkeli halk, rezillerin bastırılmasında aktif rol almış, yetkililerin tavsiyelerini coşkuyla karşılamış ve bu tavsiyelerin geç kalması halinde, bir yargıç ya da icra memuru beklemeden azgınlığı başlatmıştır. Tahmin edilebileceği gibi, böylesine kapsamlı bir katliam tamamlanamadı. Hayatta kalan cüzamlılar bu nedenle kalıcı olarak özel kurumlardır. Focault Barok çağda, inzivaya ve kontrole ayrılmış bu yerleri delilerin miras alacağını öğretmiştir.
Resmi psikiyatrik anlatılar, Philippe Pinel’i 1795’te delilere özgürlüğü geri veren adam olarak kutlar. Aslında Pinel, delileri davranışlarının kontrol edildiği ve ahlaksızlıklarının cezalandırıldığı, ancak psikiyatrik durumları hiçbir zaman tedavi edilmediği bakımevlerinden serbest bıraktı. Ancak, ruhsal bozuklukların uzmanlaşmış tedavisi için bir yer olarak çalışma evlerini başaran devlet hastanesinde, davranış kontrolü hızla temel bir kurumsal hedef olarak yeniden ortaya çıktı. İtalya’da, 1978’de psikiyatri hastanelerini yasaklayan bir yasa çıkarmak için Franco Basaglia’nın onlarca yıllık siyasi mücadelesi gerekti.
Klinik pratikte çalışan psikiyatristler, genel halk açısından deliliğin her zaman korkunç ve kontrol altına alınması gereken kasvetli, bir tehlike anlamına geldiğini çok iyi bilirler. İtalya’da veya başka bir yerde çağdaş psikiyatrik bakımın üzücü bir durumu vardır, ancak hiç kimse uygunsuz davranışların kontrolünün psikiyatri hizmetlerinin temel kaygısı olmaya devam ettiğini inkâr edemez. Bugün salgın acil durumların arka planına karşı, psikiyatrik ve psikanalitik kurumlardan sosyal normların tek başına uygulanmasından daha fazlası gereklidir. Günümüzde ruh sağlığı uzmanları, kurumsal olarak önerilen inançlara ve etik değerlere sınırsız bir uyumun sağlanmasına önemli ölçüde katkıda bulunmaya çağrılmaktadır.
Bununla birlikte, bu daha iddialı sosyal hedef de tam bir yenilik değildir. Okuyucu, Sovyet Rusya’da psikiyatri servislerinin oynadığı rolü, siyasi muhalefetin bastırılması için bir araç olarak değerlendirebilir. Sovyet toplumunda muhalefetin kontrolü, aynı anda ve işbirliği içinde olan iki paradigmaya dayanır: ceza adaleti ve akıl sağlığı hizmetleri. 1958 tarihli Sovyet Ceza Kanunu’ndaki 70. maddede düzensizlikler ve Sovyet karşıtı propaganda suçunu içerir. Ayrıca, Sovyet siyasi ve sosyal sistemini karalayan, yanlış olduğu bilinen uydurmaların yayılması da bu düşüncedeki odak noktasıdır ve bu 1967’de tanıtılmıştır.
Sert yasal prosedürler, akıl sağlığı müdahaleleriyle bütünleştirildi. Çok sayıda muhalif, zihinsel bozukluklardan muzdarip olarak sınıflandırıldı ve psikiyatri kurumlarına gönderildi. Tanımlayıcı bir perspektifte, heterodoks siyasi fikirler reform yanılsaması açısından yorumlanırken, gizli şizofreninin tanı kategorisi, zorunlu kabulleri haklı çıkarmak için en çok güvenilen kategoriydi. Dünyanın en mükemmel toplumunda, hükümete muhalefet açıkça deliliğin kanıtıydı. Kruşçev’in yazdığı gibi Pravda 24 Mayıs 1959:
Komünist bir toplumda bazı insanlar arasında hastalıklar, sinir bozuklukları olabilir mi? Belli ki evet. Eğer öyleyse, anormal zihinlere sahip insanların özelliği olan suçlar da olacaktır. Bu temelde komünizme muhalefet çağrısı yapmaya başlayanların zihinsel durumunun normal olmadığını açıkça söylemek mümkündür. Kruşçev’in düşünceleri ile Galimberti’nin tecrit karşıtlarını anlayışsız bir şekilde değersizleştirmesi arasındaki paralellik bariz ve ürkütücüdür. Sovyet Rusya’da siyasi şiddet ve baskı, fikir birliğini sağlamanın günlük araçlarıdır. Yakında demokratik Batı’ya da sızmayacakları umulmaktadır.
Olumsuzlama
Propaganda, reklam kadar, dilin ustaca çarpıtılmasıyla gelişir. Psikanalitik teori ve uygulama ise kelime seçimi ve kullanımında aşırı doğruluk gerektirir. Sağlıkla ilgili olumsuzlama ve konformizm bağlamında psikanalizin rolüne ilişkin incelemeler yapılmıştır. İnkâr, hem iç hem de dış gerçekliği ifade edebilir ve bu önemli bir kafa karışıklığı yaratabilir. Bu nedenle, daha doğru olmak için orijinal Almanca terimlere bakıldığında NSVerneigung bir savunma mekanizmasıdır. Doğrudan bir olumsuzlama yoluyla bilinçdışının bir içeriğini bilgiden çeker. İşte Freud’dan bir örneğe göre rüyadaki böyle bir kişinin kim olabileceğini soruyorsunuz, o anne değildir sözü NSVerneinung kavramına göre gerçeklikten bir parça bilgiyi kaldırmaz. Örneğin, virüs öldürme hakkında, bilinçsiz içeriğe odaklanır. Sağlığı önleme tedbirlerine muhalefetle hiçbir şekilde ilişkilendirilemez.
Verleugnung kavramı Freud tarafından 1923’te tanıtılmıştır (Die Realitätverlust bei Neurose und Psychose, (s 365)) ve daha sonra 1927’de tartışılmıştır (fetişizm, (s 311 vd.)). Verleugnungna hoş gerçekleri ve algıları doğrudan reddederek ele alır. Fetişizm’de Freud, babalarının ölümünü kabul etmeyi reddeden iki hastadan söz eder. Verleugnung ilkel bir savunma mekanizmasıdır ve tipik olarak şizofreni veya şiddetli parafililerle ilişkilidir. Siyasi veya felsefi inançlar üzerinde değil, olgusal, evrensel olarak paylaşılan gerçekler üzerinde çalışır. Ne hastalığı önleme tedbirlerine karşı toplumsal olarak yayılan muhalefeti ne de siyasi kurumlara duyulan zayıf güveni anlamaya yardımcı olamaz.
Burada Şizofrenik Negativizm hakkında konuşmak mümkündür ve bu şizofreni belirtisidir. Ziyaret eden hekim tarafından istenenleri yerine getirmeyi reddetmeyi ifade eder. Bu, düşünce veya bilişin değil, iradenin işlev bozukluğunun bir belirtisidir. Tarihe bakıldığında inkârcılık veya Shoah’ın inkarı, eğitim psikanalizinin birkaç destekçisinin salgın hafifletme önlemlerine karşı herhangi bir muhalefeti ilişkilendirdiği bir kavramdır. Shoah Negationism veya inkarNeo-Nazi aydınları tarafından ileri sürülen bir ideolojidir. Dünya Savaşı sırasında Nazi kurumları tarafından uygulanan İbrani halkının kıyımının boyutunu reddeder.
Psikanalitik bir bakış açısından, Shoah Reddi sadist bir kişilerarası strateji anlamına gelir. En mahrem ve travmatik kolektif anılarını önemsizleştirerek ve kirleterek, siyasi düşmanlarda mümkün olan maksimum duygusal acıyı ortaya çıkarmayı amaçlar. Bir savunma mekanizması olarak yanlış anlaşılmamalıdır. O halde pandemi hafifletici önlemlere karşı çıkan toplumsal hareketleri gerçekçi bir şekilde nasıl tanımlanabilir? Hangi kelimeler en uygun olabilir?
Önleyici tedbir karşıtlıkları ile ilgili temel sorun, kuşkusuz muhalefet medyanın, bilimsel ve siyasi kurumlar tarafından önerildiği gibi, salgın fenomeninin hâkim temsillerine ve onun çözümüne atıfta bulunarak öne sürdüğü gibi muhalefettir. Muhalefet, belirli bir toplulukta hüküm süren ideolojiye katılmayanların tutumudur. Tarih boyunca, vatandaşlar tekrar tekrar zıt kutuplarda yer aldılar: Katolikler ve Lutherciler, faşistler ve antifaşistler, vatanseverler ve gerici din adamları, Stalinist Komünizmin destekçileri ve demokratik aktivistler ve günümüzde, siyasi özgürlüğün destekçileri ve sağlık savunucuları. Bu ideoloji ve kimlik kutuplaşması, psikanalitik bir bakış açısından, kişinin kendi kaygılarını düşmana bölme ve yansıtma savunma mekanizmalarının bir işlevi olarak anlaşılabilir.
Kaynakça:
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/327569
pubmed.ncbi.nlm.nih.gov/335696
oecd.org/coronavirus/policy-responses/covid-19-crisis-an-integrated-whole-of-society-response-0ccafa0b/
nature.com/articles/s41398-021-015
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu