Plastiklerin Geri Dönüşümü

Geri Dönüşüm ve Önemi

Tabii kaynaklarımız sonsuz değildir. Dünya nüfusunun artmasıyla birlikte tüketim de arttığı için akıllıca ve dikkatlice kullanmadığımız takdirde bu kaynakların bir gün tükeneceğini unutmamamız gerekir. Doğal kaynakların korunmasının ve daha verimli bir şekilde kullanılmasının en etkili yolu geri dönüşümdür. Dünyamızın ekolojik dengesinin korunması ve kaynaklarımızın gelecek nesillere kalması adına geri dönüşüm önemlidir.

Herhangi bir şekilde kullanılan ürünlerin, kullanım dışı kalan cam, kâğıt, plastik, metal gibi atıklarının çeşitli fiziksel veya kimyasal yollarla yeni bir ürün veya hammadde olarak üretim sürecine tekrar sokulmasına geri dönüşüm denir.

Geri dönüşüm için kullanılması gereken kimyasal veya fiziksel yöntemlerin sayısı sıfırdan üretim için gerekenden daha az olduğu için önemli miktarda enerji tasarrufu sağlanmış olur. Örneğin, geri dönüşüm ile alüminyum kutu üretiminde %90, kâğıt üretiminde ise %60 enerji tasarrufu sağlandığı yapılan çalışmalarla belirlenmiştir. Yine geri dönüşüm sayesinde çöp toplama alanlarına daha az atık madde gideceği için diğer atıkların taşınması ve depolanması kolaylaşır. Bu işlemler için daha az yer, zaman ve enerji harcanır. Yapılan bu kadar tasarruf ile doğal kaynakların tüketilme hızı önemli ölçüde azaltılmış olur. Böylece ülke ve dünya ekonomisine katkı sağlanır.

1960’lardan itibaren kullanımı inanılmaz artış gösteren plastikler, günümüzde geri dönüşümü yapılması en elzem olan ürünlerdendir. 2000’li yıllar itibariyle sadece ABD’nin ambalaj sanayisinde plastik kullanım oranı %60’ın üzerindedir. Örneğin, bu meseleye önem veren ülkelerden biri olan Almanya’da plastik geri kazanımı %60’lara ulaşmıştır.

Plastikler

Plastiklerin hammaddesi petrol ve petrol ürünleridir. Genellikle petrol rafinerisinden arta kalan bakiye maddelerden üretilirler ve dünya petrol üretiminin yaklaşık %4 kadarı plastik üretiminde kullanılır. Plastiklerin yapısında hidrojen (H), oksijen (O) ve azot (N) gibi elementler bulunur. Bu elementler plastiğin çeşidine göre farklı sayılarda ve şekillerde karbon (C) atomuna bağlanmış haldedirler. Kullanılacakları yerlere uygun esneklik ve sertlikte üretilir ve sınırından fazla esnetilirse eski haline geri dönemeyen ürünlerdir. Ayrıca kolay şekillendirilebilen, ucuz ve dayanıklı malzemeler olduğu için geniş kullanım alanına sahiptir. Artık otomotiv sektöründen ambalaj-paketleme endüstrisine, ev ve mutfak eşyalarından makine imalatına, elektrik endüstrisinden oyuncaklara kadar çok geniş bir yelpazede kullanıldıklarından son 60 yılda plastik üretim ve tüketim miktarı muazzam derecede artış göstermiştir. Tabi bu artış bir takım çevre problemlerinin de meydana gelmesine sebep olmaktadır.

Plastikler atıldıklarında doğa verdikleri en basit zarar görüntü kirliliğine sebep olmalarıdır. Canlılara, toprağa ve suya zarar verirler. Ayrıca çok uzun seneler çürümez, çözünmez, paslanmaz veya biyolojik olarak bozulmazlar. Böylece doğada devamlı birikerek zararlarını arttırırlar. Her yıl yaklaşık 8 milyon ton plastik atığın denizlere döküldüğü dünyamızda bu atıkların mümkün olduğunca azaltılması global bir mesele haline gelmiştir.

Plastik atıkların yakılarak imha edilmesi bu küresel sorun için bir çözüm olarak görünse de yakma işlemi sırasında açığa çıkan zararlı gazlar nedeniyle plastik yakma işlemi pek tercih edilmez. Özellikle PVC ve halojenli katkı maddeleri atık plastiklerin içinde karışmış halde bulunur ve bu ürünlerin yakılması sonucu furanlar, dioksin ve poliklorobifeniller açığa çıkar. Bu gazlar çevre kirliliği riski oluştururlar. Bu yüzden bir zararlıyı yok ederken başka zararlılar ortaya çıkarmamak için plastik atıkların yakılarak imhası yerine geri dönüşüm yoluyla doğadan temizlenmeleri daha çok tercih edilir.

Plastiklerin Geri Dönüşüm Aşamaları

Kullanıcıların, içerisinde plastik bulunan ürünlerini geri dönüşüme uygun olan çöp konteynerlerine atması ile dönüşüm işlemi başlar. Ayrıca normal çöpler içerisinden ayrılarak da plastikler geri dönüşüme kazandırılır. Bu yollarla toplanan tüm plastikler geri dönüşüm tesislerine gönderilir.

Geri dönüşüm tesisinde biriktirilen plastikler hammaddeye çevrilmeden önce çeşitlerine, boyutlarına ve gerekirse renklerine göre kabaca sınıflandırılarak geri dönüşüme hazır hale getirilir. Sonra sınıflandırılmış plastikler bir bant üzerinde yürütülürken manyetik bir sistemden geçirilerek metallerden ayıklanır. Daha sonra yüzdürme tankında ön yıkama işleminden geçirilir. Böylece içlerinde birikmiş ve yüzeylerine çevreden bulaşmış olan plastik harici atıklardan temizlenir.

Temizlenen plastikler kurutulduktan sonra kırma makinelerinde ufalanarak küçük ve muntazam parçalar haline getirilir. Bu haldeki ürüne “kepek” denir. Kepek halindeki plastikler yoğunluk farkından yararlanılarak PET, PVC, PP gibi çeşitlerine göre ayrıştırıldıktan sonra ikinci kez yıkanır ve endüstriyel kurutucularda nemi alınır. Ayrıştırılan bu plastik çeşitlerinin her birinden farklı ürünler elde edildiği için ayırma işlemi önemlidir.

Küçük ve düzenli parçalar haline getirilen, çeşitlerine göre ayrılan ve temizlenip kurutulan plastik parçalarının hammadde haline getirilmesi için eritilip, küçük granül haline getirildikleri endüstriyel makinelerden geçirilmelidir. Daha sonra bu granül yapıdaki, geri kazanılmış hammadde plastik malzeme üretim tesislerine gönderilir.

Üretim tesislerinde ya sıfır plastik hammaddelerin arasına katılarak ya da sadece geri dönüştürülmüş plastiklerden yeni ürünler üretilir. Piyasaya sürülen ve plastik içeren ürünlerin satın alınıp tekrar kullanılmasıyla döngü başa döner.

Geri Dönüştürülen Plastik Çeşitleri ve Bazı Kullanım Alanları

Polietilen Tetrafitalat (PET): Yüksek basınca dayanıklı olduğundan yere düşünce patlamaz. Gaz kaçırmayan özelliktedir. Şuan piyasada üretilen plastik şişelerin neredeyse tamamı PET’ten üretilir.

Polietilen (PE): Sürtünme direnci düşüktür. Elektriksel yalıtkanlığı güzeldir. Asit ve baz gibi kimyasallara çok dayanıklıdır ancak kolay alev alır. Günümüzde üretimi en fazla yapılan plastik çeşididir. Buzdolabı parçaları, torba, bidon, mutfak eşyası, kırılmaz tüp ve şişe yapımında kullanılır. Paketleme, ambalaj ve örtü işlerinde kullanılır.

Polivinil Klorid (PVC): Üretimi kolay, çevre koşullarına dayanıklı ve ucuz bir plastik çeşididir. Vantilatör pervanesi, çeşitli kırtasiye eşyası, su hortumları, pencere çerçeveleri, kapılar, gıda ambalajlarında, elektrik tellerinin yalıtımında kullanılmaktadır.

Polipropilen (PP): Erime sıcaklığı 160 derece civarında olmasına rağmen UV ışınına dayanıklılığı azdır ve yüksek termal genleşme gösterir. Boru, halat, sandalye, masa gibi hacimli eşya üretiminde kullanılır. Mutfak eşyaları, küvetler, banyo gereçleri, düğmeler, elbise askıları gibi ürünlerin yapımında kullanılır.

Polistiren (PS): İyi renklenme yeteneğine sahip, kolay işlenebilen ve ısıtıldığında yumuşayan termoplastik bir polimerdir. Birbirinden çok farklı alanlarda kullanılır. Gıda paketlerinde, elektronik aletlerde polistiren malzemeler bulunur. Yapılarda yalıtım köpüğü, dış cephe ve çatı kaplamalarında kullanılır. Tıbbi alanda ise test tüpleri, petri kapları, test kitleri gibi tek kullanımlık ürünlerin üretiminde kullanılmaktadır.

Polikarbonat (PC): Havaya ve ultraviyole ışınlarına dayanıklıdır. Ayrıca aleve dirençli bir plastik çeşididir. Su kapları, gıda ambalajları, büro ve iş makinelerinin gövdelerinde, sokak ve trafik lambalarında kullanılır.

Poliamid (PA): Dayanıklı, hafif ve birçok türü bulunan termoplastik bir türdür. Naylon olarak sentetik halde ve ipek ve yün olarak da doğal halde bulunurlar. Otomotiv ve tekstil sektöründe, gıda endüstrisinde, hastane araç ve gereçlerinin yapımında yaygın olarak kullanılırlar.

Kaynakça:
J. Hopewell, R. Dvorak and E. Kosior, Plastics recycling: challenges and opportunities,Philosophical Transactions of the Royal Society B (2009) 364, 21152126
S. Oran, M. Babacan, Plastik geri dönüşümünde son teknolojiler, Yalova Üniversitesi, Polimer Mühendisliği Bitirme Tezi
http://www.pagcev.org/geri-donusum
Recycling Industry, Polymer Engineering and Science, 1998, Vol. 38, No. 9

Yazar: Mücahit Yüce