Sindirim sistemi, insanlara besin ve su sağlayan ve dolayısıyla yaşamı destekleyen son derece organize bir sistemdir. Yiyecekleri vücutta ihtiyaç duyulan bileşenlere dönüştürmek ve atıkları vücuttan atmak, sindirim sisteminin iki esas işlevidir. Sindirim sistemi, insanlara besin ve su sağlayan ve dolayısıyla yaşamı destekleyen son derece organize bir sistemdir. Sistemin işini yapabilmesi için ağız, mide, bağırsaklar, karaciğer ve safra kesesi dâhil vücuttaki bir dizi farklı organın işbirliğine ihtiyacı vardır. Sindirim sistemi sık sık düşünülmeyebilir ama her zaman kullanılır, ayrıca sindirim sistemi eğlenceli bulunmayabilir. Aşağıda sindirim sistemi hakkında şaşırtabilecek, eğlenceli 20 gerçeğe yer verilmiştir.
1- Sindirimin çoğunu mide yapmaz
Genelde midenin sindirimin merkezi olduğuna ve mekanik sindirimde büyük bir rol oynadığına inanılır fakat mide, besinlerin sindiriminin ana kaynağı değildir. Midede yiyecekler çalkalanır ve mide suları ile karıştırılır, yiyecek parçaları fiziksel olarak parçalanır ve kimus adı verilen kalın bir macuna dönüştürülür. Ancak mide aslında çok az kimyasal sindirime katılır bu, besinleri kan dolaşımına geçmesi için gerekli olan molekül boyutuna indiren bir süreçtir. Bunun yerine, sindirim sisteminin uzunluğunun neredeyse üçte ikisini oluşturan ince bağırsak, besinlerin sindiriminin ve emiliminin çoğunun gerçekleştiği yerdir. Kimus, ince bağırsakta güçleri yüksek enzimlerle daha çok parçalanır ve besinler emilir ve kan dolaşımına geçirir.
2-Yiyeceklerin yemek borusundan mideye taşınması için yerçekimi gerekmez
Vücut, baş aşağı dururken bile yiyecekleri sindirim sistemi boyunca hareket ettirebilir. Yemek borusunun kasları yiyecekleri mideye doğru hareket ettirir, olay yer çekimine bağlı değildir. Besinlerin yemek borusundan mideye gitmesi 2 ila 5 saniye sürebilir.
3-Günde 1 litreden fazla tükürük üretilir
Normal veya ortalama bir insan, her gün iki gazlı içecek kutusunu doldurmaya yetecek kadar, yaklaşık 1,12 litre tükürük üretir. Kişi kustuğunda, vücut dişleri midedeki asitten korumak için daha fazla tükürük üretir.
4-Mide kendisini korumalıdır
Midenin iç duvarı boyunca hücreler günlük olarak 2 litreye akın hidroklorik asit salgılamaktadır, bu asit bakterileri öldürür, sindirime yardım eder. Hidroklorik asit denilen bu güçlü kimyasal genellikle çelik yüzeylerden ve bobinlerden kireci ve pası çıkarmak amacıyla kullanılmakta ve ayrıca klozet temizleyicileri de dâhil olmak üzere bazı temizlik malzemelerinde bulunmaktadır. Mide kendini bir mukus tabakasıyla kaplayarak asit erozyonundan korumak zorundadır. Bu, midede yiyecekleri sindiren hidroklorik asidin mideyi de parçalamasını önler. Mukus, sindirim sıvılarını sonsuza dek tamponlayamaz. Mide, her gün yaklaşık 1,9 litre hidroklorik asit üretirken, kendini korumak için on beş günde bir yeni bir mukus tabakası üretir.
5-Çamaşır deterjanlarının üretiminde sindirim sistemi örnek alınmıştır
Sindirim sistemi, besinleri parçalamak için enzimler kullanır. Proteaz denilen enzimler proteinleri parçalarken amilazlar karbonhidratları hedef alır, lipazlar, yağları parçalamak için etki eder. Örneğin tükürükte hem amilazlar hem de lipazlar bulunur, mide ve ince bağırsak proteazları kullanır. Reklamları yapılan bazı çamaşır deterjanları da lekeleri çıkarmak için genellikle sindirim sisteminde bulunan proteazlar, amilazlar ve lipazlar dahil olmak üzere birkaç farklı enzim sınıfı içerir.
6- İnce bağırsak geniş bir yüzey alanına sahiptir
İnce bağırsak hiç de küçük değildir. Yaklaşık 250 metrekare veya tenis kortu büyüklüğünde bir alanı kaplar. Bunun nedeni yüzey alanının artmasını sağlayan, bağırsak duvarındaki villus ve mikrovillus olarak bilinen kıvrımlardır. İnce bağırsağın uzunluğunun yaklaşık 6,5 ila 7 metre olmasına karşın kalın bağırsak yalnızca 1,5 metre uzunluğundadır.
7-Mide esneyip uzayabilir
Mide bir seferde 1,92 kilogram veya litre yiyeceği tutacak şekilde esneyip gerilebilir ve uzayabilir.
8- Mide, hayvanlar âleminde farklılık gösterir
Mideler türler arasında büyük farklılıklar gösterir. Bazı hayvan türlerinin mideleri çok bölmelidir. Çoğu kez yanlışlıkla birden fazla mideleri olduğu söylenir ama durum bundan farklıdır. İnekler gibi geviş getiren hayvanlar (geyikler, sığırlar ve zürafalar dahil) bitki bazlı yiyeceklerin sindirimine yardım eden dört odacıklı bir mideye sahipken, denizatı ve ornitorenklerin (gagalı memeli veya platipusların) midesi yoktur. Bu hayvanların yiyecekleri yemek borusundan doğrudan bağırsaklara gider.
9- Bağırsaktaki gazlar kokusunu bakterilerden alır
Bağırsak gazlarının kötü kokmasının nedeni fermente bakteriler tarafından üretilmesi ve daha sonra hava ile karıştırılmasıdır. Sindirim sistemi, gıdaların belirli bileşenlerini parçalayamaz veya ememez ve bu maddeler basitçe kanal boyunca itilir ve kalın bağırsağa ulaşır. Bağırsak bakterileri işe koyulur ve işlem sırasında hidrojen, karbondioksit, hidrojen sülfür (çürük yumurta kokusunu veren) ve metan gibi çeşitli gazları serbest bırakır.
10- Sindirim sistemi kanserlere yatkındır
Sindirim sistemi kansere, vücuttaki diğer herhangi bir organ sisteminden daha fazla ev sahipliği yapar. Her sene farklı ülkelerde binlerce kişi mide, yemek borusu, rektum ve kolon kanseri dâhil gastrointestinal sistem kanserlerine yakalanmaktadır. Bu kanserlerin neredeyse yarıya ölümle sonuçlanır.
11-Bir kılıç yutucusu, doktorların midenin içine bakmasına yardım etmiştir
Endoskop adlı aletler vücudun içindeki organ ve boşlukların incelenmesi için kullanılır. Endoskopun ilk basit versiyonu 1800’lü yılların başında bir alman doktor olan Philipp Bozzini tarafından geliştirilmiştir. Bu tarihten yarım yüzyıl geçtikten sonra bir Fransız cerrah olan Antoin Jean Desormeaux, mesanenin ve idrar yolunun incelenmesine olanak sağlayan bir başka alet geliştirmiştir. Yaşayan bir insanda ilk kez midenin içine bakmak için 1868 yılında Alman doktor Adolph Kussmaul ilkel bir endoskobu kullanmıştır. Kussmaul’un kullandığı endoskop bugün kullanılanlar gibi esnek olmadığı için vücudun derinliklerine doğru yönlendirilmesini zorlaştırmıştır. Bu yüzden Kussmaul, aleti yutması için gösterilerde kılıç yutabilen yetenekli bir kişiyi kullanmak zorunda kalmış fakat mideye ilk bakışı sağlamıştır.
12- Midesinde fistül olan bir adam, sindirimle ilgili yeni bilgiler elde edilmesine yardımcı olmuştur
1822 yılında, bir kürk avcısı yanlışlıkla Alexis St. Martin adında 19 yaşında bir adamı vurmuştur. Orduda cerrah olan William Beaumont, St. Martin’i başarılı bir şekilde tedavi etmiş ancak midesinin karın duvarında fistül denilen bir delik kalmıştır. Fistül, Beaumont’un midenin işleyişini yeni yollarla araştırmasını sağlamıştır. Yiyecekler fistül yoluyla mideye doğrudan yerleştirilebilir. Sonraki on yıl süresince Beaumont, St. Martin’in üzerinde mideyle ilgili yüzlerce deney gerçekleştirmiştir. Beaumont, bu çalışmalarından ateşin sindirimi etkileyebileceği ve sindirimin sadece midenin öğütme hareketinden daha fazlasını içerdiği, aynı zamanda hidroklorik asit gerektirdiği de dahil olmak üzere birçok önemli çıkarımlar yapmıştır.
13- Mide gurultusu her zaman olabilir.
Borborigmus veya mide gurultusu, midedeki ve ince bağırsaklardaki peristaltizm sonucudur yani bu durum gıda, sıvı ve gazlar gastrointestinal sistemden geçerken gerçekleşen normal sindirimden kaynaklanır. Mide gurultusu her zaman olabilir ancak kanal boş ve kişi aç olduğunda, guruldama daha yüksek ses çıkarır çünkü içinde sesi sönümleyecek ya da azaltacak yiyecek yoktur. Peki, midede yiyecek yokken kasların kasılma sebebi nedir? Mide, içeriğini ince bağırsağa boşalttıktan sonra beyne bazı sinyaller göndermektedir. Beyin, sinyalleri aldıktan sonra sindirim kaslarına yanıt göndererek peristalsis hareketlerinin başlamasını sağlar. Kas kasılmaları nedeniyle midede pek fazla besin kalmaz ve ortaya çıkan gurultular kişiye vücudun yiyeceğe ihtiyacı olduğunu gösterir.
14-Geğirme fazla havayı serbest bırakır
Geğirme gazlı içecekler içmek, sigara içmek veya çok hızlı yemek nedeniyle vücuda alınan fazla havanın serbest bırakılmasını sağlar.
15-Ani sıcaklık değişimleri hıçkırığa neden olabilir
Hıçkırığın istem dışı hava yutulması, fazla yemek, baharatlı gıda tüketimi, gazlı içecekler, fazla alkol kullanımı gibi birçok farklı sebebi olabilir. Hıçkırık, aniden meydana gelen sıcaklık değişiminden de kaynaklanabilir.
16-Sindirim sistemi ile beyin arasında yakın bir bağ vardır
Bağırsak-beyin ekseni, sindirim sistemi ile beyin arasında var olan yakın bağdır. Duygular (stres dâhil) ve beyindeki bazı bozukluklar, vücudun yiyecekleri sindirme şeklini etkiler.
17-Bazı organlar sindirime yardımcıdır
Mide ve bağırsaklar dışındaki diğer bazı organlar sindirim sisteminin aksesuarlarıdır. Karaciğer ve pankreas, safra ve proteazlar dahil olmak üzere sindirime yardımcı maddeler üretir.
18-Diyetle alınan lifler önemlidir
Diyet lifi çok önemlidir. Dışkıyı yumuşatır ve hacim verir, ayrıca bağırsak bakterilerinin sağlığını da etkileyebilir.
19-Doktorlar peptik ülseri yaklaşık bir asır boyunca yanlış tedavi etmişlerdir
Peptik ülserler, yemek borusu, mide veya ince bağırsağın mukozasındaki ağrılı ülserlerdir ve araştırmalara göre birçok kişiyi etkilemektedir. Doktorlar tarafından uzunca bir süre stresin ve baharatlı yiyeceklerin insanların ülser geliştirmesine sebep olduğu düşünülmüştür. Bu, ülser hastalarının genel olarak baharatlı besinler yedikten sonra yanma ağrısından şikâyet ettikleri düşünüldüğünde, mantıklı görünen bir açıklamadır. Bu yüzden doktorlar neredeyse 100 yıldır dinlenmeyi ve daha hafif bir diyeti içeren tedavileri önermişlerdir. 1982 yılında Avustralyalı araştırmacılar Barry Marshall ile Robin Warren, ülserlerin arkasındaki gerçek suçlunun midenin mukozal astarına giren Helicobacter pylori bakterisi olduğunu keşfetmişlerdir. Doktorlar bu bulgu sayesinde, ülser sorunları için daha iyi bir tedavi olan antibiyotikleri bulmuşlardır. Bu buluş nedeniyle 2005’te Avustralyalı araştırmacılar Nobel Tıp Ödülü’nü kazanmıştır.
20-Fazla gazlı içecek sıkıntı yaratır
Gastro-mekanik sıkıntı belirtileri, gazlı içeceklerin 1 bardaktan biraz daha fazla içilmesinden kaynaklanabilir.
Vücudun çalışma şekli şaşırtıcıdır ve buna sindirim sistemi de dâhildir. Sindirimle ilgili sahip olunabilecek birçok sorun, nasıl işlediği öğrenilerek ve sindirim sisteminin dengesini bozan şeylerden kaçınılarak çözülebilir.
Kaynakça:
https://biologydictionary.net/digestive-system-fun-facts/
https://www.healthline.com/health/fun-facts-about-the-digestive-system
https://www.livescience.com/40187-digestive-system-surprising-facts.html
Yazar: Müşerref Özdaş