Erkeklik hormonu testosteron, %95 oranında testislerde yer alan Leydig hücrelerinde, geri kalan %5’likoran ise böbreküstü bezlerinde üretilmektedir. Bir embriyodan erkek birey oluşması için gerekli olan hormonların en önemlisi olan testosteron, kolesterol adı verilen kanda bulunan yağ hücrelerinden sentezleniyor. Erkek vücudunda günde 7-10 mg civarında testosteron üretiliyor.
Testosteron, beyinde hipotalamus bölgesinde yer alan hipofiz bezinden salgılanan LH adlı bir hormonun kontrolünde sentezlenmektedir. Testosteron salgısını kontrol eden en önemli faktör, yine testosteronun kendisidir. Testosteronun düzeyinde artma meydana gelmesi hipofiz ve hipotalamus üzerinde baskın bir etki yapar. Bu da LH salınmasını azaltıcı etki olarak testislerde yer alan Leydig hücrelerinin testosteron üretmelerine engel olur.
Testosteron, bir takım proteinlere bağlı şekilde işlevselliğini sürdürür. Bu proteinlerin en önemlileri albümin ve glubindir. Androjen bağlayıcı protein (ABP) adlı bir protein ise testislerde üretilen testosteron miktarını arttırarak sperm üretimine destek oluyor. Testosteronun hücrelerde etkisi özel hücre içi algılayıcılara bağlanması ile olur. Hedef hücrelerde testosteron, 5-Alfa Redüktaz Enzimi çalışmaları sayesinde daha etkin bir form olan dehidro-testosteron’a dönüşmektedir. Bu etkin form, özel bir takım proteinlere bağlanarak hücre çekirdeğinde mesajcı RNA sentezini sağlayıp protein oluşumunda rol oynar.
*Testosteronun Görevleri
Testosteron hormonunun en etkin görevi, embriyoda iç ve dış üreme yapılarının oluşumunu sağlamaktır. Testosteron salgılanmazsa embriyonun üreme organları tersi yönde yani kadın cinsel organlarının gelişimi yönünde oluşur. Ergenlik döneminde vücudun erkeksi bir takım özellikleri kazanması için testosteron hormonu çok önemlidir. Bu hormonun eksiklik olması durumlarında ergenliğe geç başlanır ya da ergenliğin başlaması gerçekleşmez. Seste kalınlaşma ya da yüz ve cinsel bölgede kıllanma meydana gelmiyor. Testosteronun başka önemli görevi de, sperm oluşumunun devamlılığına destek olmaktır.
Testosteron, karşı cinse hissedilen ilginin de kaynağıdır. Bu hormonun yetersiz olması cinsel enerjiyi azaltıyor ve ileri boyutlara vardığında iktidarsızlığa neden oluyor.
Testosteronun görevleri sadece erkek yapısının belirlenmesi, şekillenmesi ya da sperm üretimi değildir. Hücre metabolizmasında çok önemli görevleri vardır. Kas ve kemik gelişimini pozitif yönde etkilemektedir. Bu hormonun eksik olması durumunda meydana gelen cinsel bir takım eksiklikler diğer çalışmaları da olumsuz etkilemektedir. Örneğin kemik erimesi diye bilinen osteoporoz, testosteron yetersizliğin sıkça görülüyor. Düşük olan testosteron düzeyleri, erkek bireylerde kalp hastalığı riskini de artırmaktadır. Yapılan bir takım araştırmalar, kan testosteronu 90 ng/dl düzeyinin altında olan erkeklerde kalp krizi riski normal bireylere oranla önemli ölçüde yüksek olmaktadır.
Testosteron kalp kaslarını güçlendirip kalp rahatsızlıklarının riskini önemli ölçüde azaltıyor. Kan basıncının düzenlenmesine yardımcı olan testosteron, yaşlanmayı da geciktirmektedir. Düşük testosteron salınımı olan erkeklerde psikolojik sorunlar daha sık görülmektedir. Hafif melankoliden çok ağır psikozlara kadar birçok ruhsal bozukluk ortaya çıkabilmektedir.
*Testosteronun Yan Etkileri
Kısaca, testosteron sadece erkek üreme organlarının yapısını oluşturmakla kalmayıp, vücutsal birçok işlevde de kilit rol oynamaktadır. Testosteronun birçok pozitif etkisine rağmen, tedavi amaçlı uzun süreli kullanımlarda ya da belli dozun üzerinde kullanımlarda zararlı etkileri olabiliyor. Vücut geliştirme, atletizm gibi bir takım ağır spor dallarında kullanılan androjen maddesi çok önemli sorunlara yol açabiliyor. Bunlardan en önemlileri de böbrek ve karaciğer rahatsızlıkları geliyor. Testosteronun, yüksek tansiyon, çok sinirlilik ve saldırgan olma gibi yan etkilerinin yanında, boy uzamasının durması, safra kesesinde taş oluşumu gibi yan etkileri de var.
*Testesteron Tedavisi
Gen yapılarına ya da testosteron üretiminde meydana gelen sorunlara bağlı olarak kanda testosteron düzeyinin düşük seviyede olması, vücudun erkeksi bir görünüm kazanmasına engel oluyor. Kan testosteron düzeylerinde meydana gelen azalma, sadece enzim ya da kromozom bozuklukları durumlarında görülmüyor. Yaşta meydana gelen ilerlemeye bağlı olarak da kan testosteron düzeylerinde azalma görülür. Testosteron düzeyinin eksik olması, genital organların gelişimini engellemektedir. Bu gibi durumlarda, cinsel organların tekrar büyümesini sağlamak ve erkeksi görünümü vücuda tekrar kazandırmak için testosteron tedavisi uygulanmaktadır.
Klinefelter Sendromu denen doğuştan testosteron salınımının olmadığı hastalıklarda uzun süreli bazı tedaviler uygulamak gerekebilmektedir.
Genital organ boyutlarının küçük olması durumuna ya da tam olarak gelişmemesine sebep olan bazı doğuşsal rahatsızlıklarda da bu tedavi yöntemi uygulanır.
İleri yaşlarda, cinsel gelişim tamamlanmasının ardından, meydana gelen testosteron düzeyi düşüklüğünde vücut şeklinde bozulmalar, kas kitlesinde azalma olma, kemikte erime, saçlarda dökülme, uyku sorunları, cinsel istek azalması, genel güçsüzlük, sinirlilik, hafıza yetmezliği, konsantrasyon güçlüğü, özgüven azalması ve depresyon gibi sorunlar görülüyor. Orta yaşın üzerinde olan bireylerde bu tür şikayetlerin görülmesi, kan testosteron düzeylerinde meydana gelen düşüşün bir belirtisi olabilmektedir. Bu gibi durumlarda da testosteron tedavisi uygun görülebilmektedir. Erkeklerde hangi durumlarda hormon tedavisine gerek olduğu ancak üroloji ve endokrinoloji çalışmaları ile bilinebilir.
Testosteronun ilaç olarak değişik formları bulunmaktadır. Cildin yüzeyine yapıştırılan yama biçiminde testosteron preperatları formu bulunmaktadır. Bu ilaçları kol, bacak, sırt ya da karna günde bir kere uygulamak yeterli olur. Bu yöntemin en önemli sonucu, bazı erkeklerde cildin kalınlık düzeyine bağlı olarak testosteron emiliminde problemler yaşanabilmesidir. Yanaktan cilde emilebilen testosteron preperatları çoğu zaman ağız içine yerleştirilip uygulanmaktadır. Yanak içi ya da üst damağa yerleştirilen testosteron tabletleri buraya yapışıp 12 saat süre boyunca kalıyor ve vücuda testosteron hormonunu salıyorlar. Bu tabletlerin yutulmaması ve çiğnenmemesi çok önemlidir.
Testosteronun jel formu bulunmaktadır. Cilde sürülen testosteron jelleri vücuda dengeli ve sabit olacak şekilde testosteron salarlar. Testosteron kremleri, penis küçüklüğü yaşayan çocuklarda uygulanan tedavi yöntemlerindendir.
Uzun süreli olan kullanımlarda, uzun süre boyunca etkisi olan enjeksiyonlar tercih edilmektedir. Haftada bir uygulanabilmeleri testosteron iğneleri için bir avantaj olarak görülebilir. Dezavantajları arasında ise enjeksiyonları hastaların kendi kendine yapamaması ve kanda dengeli bir testosteron seviyesi sağlayamamalarıdır. Enjeksiyonlar kanın testosteron düzeyinde yükselme ve düşmelerle kendini gösteren bazı dalgalanmalara yol açmaktadır. Ağızdan hastaya verilen testosteron preperatları ise, karaciğerde önemli hasarlara yol açabildiği için pek tercih edilmemektedir.
Testosteron tedavisinin, erkek cinsel organlarının gelişmesi, sperm üretiminin artması ve erkeksi bedensel özellikleri kazanmada büyük bir rol üstlenir. Testosteron üretim oranının yetersiz olduğu bazı genetik hormon yetmezlikleri ya da kısırlık tedavisi ve andropozda testosteron tedavisinin uygulanmasının bir takım riskleri bulunmaktadır. Testosteron tedavisi, cinsel gücü arttırmakta, erkeğin yaşam enerjisini ve özgüvenini yükseltmektedir. Vücutta bulunan kas kitlesi üzerinde de etkisi vardır. Vücudun şekle girmesini sağlar. Kan hemoglobin düzeyinde artışı sağlayarak dokulara daha fazla oksijen taşınmasına yardımcı olur. Ancak testosteronun bir takım zararlı etkileri de var. Bunlar içinde en önemlisi prostat kanserinin riskini arttırmasıdır. Uzun süreli kullanımlarda, testosteron karaciğer dokularına hasarlar verebiliyor. Bu nedenle testosteron tedavisinin hekimler tarafından dikkatli şekilde yapılması gerekir.
Kaynakça:
Dudkowska M, Befer S. Jaworski T et al. Eff ects of testosterone on the metabolism of folate coenzymes in the rat. Biochem J 1972;126:291-294.
Testosterone Is Your Friend A Book for Men and Women by Roger Mason
Yazar: Taner Tunç