Çadır; açık havada kurulup, kolaylıkla sökülebilen ve kolayca taşınabilen dokumadan, keçe, bez, deri ile çuldan yapılan seyyâr meskene, barınağa verilen isimdir.
Göçebe hayâtı sürdüren kavimler ile görevleri icabı sık sık yer değiştiren gezici ekiplerce kullanıldığı gibi, yaz tatillerinde dinlenme için de kullanılır. Savaş ve tatbikatlarda askerlerin; sel, zelzele, yangın gibi tabiî âfetler sonunda evsiz kalanların kullandığı ilk barınaklar çadırlardır. Çadırlar çok eski zamanlardan başlayarak insanların içinde hayat sürdüğü meskenler olmuştur. Bugün bile çoğu kabîle ile kavimler tarafından çadır mesken olarak kullanılmaktadır.
Çadır Çeşitleri
Çadırlar yapıları bakımından sekiz şekildedir:
1) Basit konik çadırlar olup, Kuzey Asya ile Kuzey Amerika’da yaygındır.
2) Kubbeli konik olan çadırlara Japonlarda,
3) Geçitli konik şeklinde çadırlara Eskimolarda,
4) Çok köşeli yapılan çadırlara Tibet kabîlelerinde,
5) Çift konik çadırlara Sibirya halkında,
6) Kubbesi dâireli olan çadırlara göçebe hayâtı sürdüren Moğol ile Türklerde,
7) Yanları açık olan çadırlara Güney Amerika’da,
8) Kubbe şeklindeki çadırlara ise Doğu Afrika’da ile Kuzey Amerika’da rastlanılır.
Eski Türkler kullandıkları çadırlara farklı isimler vermişlerdir. Hükümdarlara ve diğer bazı devlet büyüklerine özel, geniş ve yüksek etekli bazen dört, bazen de yedi direkli, çok kere ise üç kat kumaştan yapılmış büyük çadırların ismi “otak”tır. Hâkanların askerî karargâh için kullandıkları çadırlara “orda” ismi verilir. Beyaz kumaştan yapılmış olan büyük çadırlar “ağban ev”, renkli kumaştan olanlar ise “alaban ev”dir. Birkaç direkli ve uzun bölüntülü çadırlara “oba”, gölgelenmek maksadıyla gündüzleri kullanılan çadıra ise “günlük” ismi verilmiştir. Yuvarlak ve tavanları kubbeli olan çadırlara “yurt”, pencerelerine de “tünlük” denir. Develerin konulduğu çadırlara “kaytaban” denilmiştir.
Bugün Türkiye’de halen çadırlarda Türkmenlerin yörük aşîretleri ile doğudaki bazı âileler hayat sürmektedir. Bunların çadırları ise dört köşeli, direkli yahut yuvarlak kubbelidir.
Kubbeli Çadırlar
Türk kabîlelerinde çok eskiden olduğu gibi bugün için de en yaygın olanı “yurt” denilen yuvarlak ve tavanı kubbeli çadırlardır. Bu çadırların etrafında bulunan duvarlarına “kerege” ya da “kanat” denir. Kerege birbirine uygun yerlerinden ince kayışlarla bağlanmış çubuklardan elde edilir. Kerege toplanınca demet hâlinde birbiri üzerine gelir. Hayvanlarla kolayca taşınabilir. Çadırlar kurulacağında, demet şeklinde olan kısımlar yan yana getirilir. Ucu iki metre uzaklıkta bulunan kazıklara tutturulmuş ipler çadırların bu kısımlarına bağlanınca orada birkaç metre çapında kafes meydana gelir. Kafesin yüksekliği 2-3 metre olup Güneş’in doğduğu yöne kapı çerçevesi konur. Çadırların tepesinde hava ile ışık almak için yuvarlak delik vardır. Bu delikten yanan ateşten çıkan duman dışarıya gider. Yağmurlu havalarda ise bu delik deri kapak ile 
kapatılır. Giriş kapısına aynı zamanda “eşik” ismi de verilir. Eşik üzerine bağlanan örtü olumsuz hava şartlarında bu kapının kapatılmasında kullanılır. Çadırlarda kullanılan her malzemenin kendine özel yeri olduğu gibi, ortasında da soğuk havalarda ateş yakmak amacıyla bir de korluk vardır. Kapının hemen karşısında da sandıklar, bohçalar, koymak üzere yer bulunur. Bu eşyaların üstünde de halılar asılıdır.
Kapının hemen sağ tarafında ise içinde yemek kapları olan, at derisinden yapılmış tulum ilehemen bunun yanında, meyvelerin çürümemesi, yağın, etin bozulmaması için bir de kiler vardır. Çadır sâhibinin yatağı kapının hemen sağındadır. Yatağın yanında bulunan kazıkta ev sâhibinin giyim kuşamı ile av âletleri ve silahı asılıdır.
Görüldüğü gibi Türk çadırlarının yapılışı açısından örf ve âdeti, geleneği, kültürü içeren farklı özellikleri dikkati çeker.
Kaynakça:
Yeni Rehber Ansiklopedisi
Türkiye Gazetesi
Yazar: Murat Güven