Vagus siniri, en uzun ve en önemli sinir olarak otonom sinir sisteminde yer alır. Vagus siniri; kalp hızı, kan basıncı, terleme, sindirim ve hatta konuşma dahil olmak üzere insan fizyolojisinin birçok kritik yönünü düzenlemeye yardımcı olur. Bu nedenle tıp bilimi, uzun süre vagus siniri işlevini modüle etmenin yollarını aramıştır. Vücuttaki 12 kranial sinir çiftler halinde gelerek beyni baş, boyun ve gövde gibi vücudun diğer bölgeleriyle bağlamaya yardımcı olurlar. Bazıları beyne kokular, manzaralar, zevkler ve sesler hakkındaki ayrıntılar da dahil olmak üzere duyusal bilgiler gönderirler. Bu sinirler duyusal fonksiyonlara sahip olarak bilinir. Diğer kranial sinirler, çeşitli kasların hareketini ve belirli bezlerin işlevini kontrol ederler. Bunlar motor fonksiyonlar olarak bilinir. Bazı kranial sinirler duyusal veya motor fonksiyonlara sahipken diğerleri her ikisine de sahiptir. Vagus siniri böyle bir sinirdir. Kranial sinirler, bulundukları yere göre Romen rakamları kullanılarak sınıflandırılır. Vagus siniri ayrıca kranial sinir X olarak adlandırılır.
Vagus Sinir Anatomisi ve Fonksiyonları
Vagus kelimesi Latince olarak dolaşmak demektir. En uzun kranial sinir olan vagus siniri için bu çok uygun bir isimdir. Beyin sapından kolonun bir kısmına kadar uzanmaktadır. Vagus siniri ayrıca 10. kranial sinir veya CN X olarak da bilinir, beyin sapından kaynaklanan ve boyun boyunca, göğüste ve karın içine uzanan çok uzun bir sinirdir. Hem motor hem de duyusal bilgi taşıdığında kalp, ana kan damarları, hava yolları, akciğerler, özofagus, mide ve bağırsaklara innervasyon sağlar. Sağ ve sol olarak iki vagus siniri olduğu halde genellikle vagus siniri olarak adlandırılır. Vagus siniri ses kutusunun ve boğazın birçok kasını kontrol etmeye yardımcı olur. Kalp atış hızının düzenlenmesinde ve gastrointestinal sistemin çalışma düzeninde tutulmasında büyük rol oynar ve iç organlardan beyne geri gelen duyusal bilgileri taşır. Vagus sinirin duyusal işlevleri iki bileşene ayrılır:
• Somatik bileşenler: Bunlar ciltte veya kaslarda hissedilen duyumlardır.
• Viseral bileşenler: Bunlar vücudun organlarında hissedilen duyumlardır.
Vagus sinirin duyusal işlevleri şu şekildedir:
• Kulağın arkasındaki ciltte, kulak kanalının dış kısmı ve boğazın belirli kısımları için somatik duyum bilgisi sağlama
• Larinks, özofagus, akciğerler, trake, kalp ve sindirim sisteminin çoğu için visseral duyum bilgisi sağlama
• Dilin kökü yakınındaki lezzet hissinde küçük bir rol oynamaktadır.
Vagus siniri motor fonksiyonları şu şekildedir:
• Farenks, gırtlak ve ağız çatısının arkasındaki etli bölge olan yumuşak damaktaki kasları uyarmak
• Kalpteki kasları uyarmak, istirahat kalp atış hızını düşürmeye yardımcı olmak
• Yemek borusu, mide ve bağırsakların çoğu da dahil olmak üzere, yemek borusunun içinde hareket etmesine izin veren, yemek borusu, mide ve bağırsakların çoğunu içeren istemsiz kasılmaların uyarılması
Vagus Sinirinin İşlevi
Belki vagus sinirin en büyük önemi, vücudun ana parasempatik siniri olmasından dolayı, baş, boyun, göğüs ve karın bölgesinin tüm büyük organlarına parasempatik lifler sağlamasıdır. Vagus siniri, kulak kanalı uyarıldığında ve gag refleksinde, öksürük refleksinden, terlemeyi kontrol eder, kalp atış hızını yavaşlatır, gastrointestinal sistemin peristalisini uyarır, kan basıncını düzenler ve vasküler tonunu kontrol eder.
Vazovagal refleks
Bir vagus sinirin ani şekilde uyarılması, kalp atış hızının yavaşlamasında ve kan basıncındaki ani bir düşüş oluan vazovagal refleks olarak adlandırılan hareketi üretebilir. Bu refleks gastrointestinal hastalık tarafından veya korku, ağrı ya da ani strese cevap olarak tetiklenebilir. Bazı insanlar özellikle vazovagal reflekslere eğilimlidir, kan basıncı ve kalp atış hızı değişiklikleri bilinç kaybına neden olabilir. Buna vazovagal senkop denir. Bazı tıbbi durumlarda, özellikle dysautonomilerde vagus siniri aşırı aktivasyonu da görülür. Vagus sinirin uyarılması terapötik etkilere veya hıçkırıkların durması gibi durumlara neden olabilir ve doktorların bazı kalp üfürümlerini teşhis etmelerine yardımcı olabilir. Valsalva manevrası kullanılarak vagal stimülasyon oldukça kolay bir şekilde sağlanabilir.
Vagus Sinir ve Kalp
Sağ vagus siniri stimülasyonu sinüs bradikardi oluşturabilir ve sinüs düğümünü besler. Sol vagus siniri stimülasyonu bir kalp bloğu şekli üretebilir ve AV düğümünü besler. Valsalva hareketinin birçok SVT türünü sonlandırabileceği geçici bir kalp bloğu üretimi yapmaktadır.
Vagus Sinir Testi
Vagus siniri test etmek için, doktor gag refleksini kontrol edebilir. Muayenenin bu bölümünde, doktor boğazın arkasını gıdıklamak için her iki taraftan da yumuşak bir pamuklu çubuk kullanabilir. Bu hareketi, kişinin gıdısına uygular ve refleks vermiyorsa bu vagus siniri ile ilgili bir sorundan kaynaklanıyor olabilir.
Vagus Sinir Problemleri
Sinir hasarı: Vagus sinirin hasar görmesi çeşitli semptomlara neden olabilir, çünkü sinir çok uzundur ve birçok bölgeyi etkiler. Vagus siniri için olası hasar belirtileri şunlardır:
• Konuşma zorluğu veya ses kaybı
• Kısık ya da hırıltılı bir ses
• Sıvı içme sorunu
• Gıdıklanma refleksinin kaybı
• Kulakta ağrı
• Sıra dışı kalp atış hızı
• Anormal kan basıncı
• Mide asidi üretiminin azalması
• Mide bulantısı veya kusma
• Karın şişkinliği veya ağrı
Sinirin hangi kısmının zarar gördüğüne bağlı olarak semptomlar değişmektedir.
Gastroparez: Uzmanlar, vagus siniri hasarının gastroparezi denilen bir duruma neden
olabileceğine inanmaktadır. Bu durum, midenin uygun şekilde boşalmasını önleyen, sindirim sisteminin istemsiz kasılmalarını etkiler. Gastroparezi belirtileri şunlardır:
• Mide bulantısı veya kusma, özellikle yedikten sonra sindirilmemiş yiyecekleri kusma şeklinde görülebilir.
• Yemeğe başladıktan kısa bir süre sonra iştahsızlık veya doymuş hissetme
• Asit reflü
• Karın ağrısı veya şişkinlik
• Açıklanamayan kilo kaybı
• Kan şekeri dalgalanmaları
Bazı kişiler vagus sinirinin tamamını veya bir kısmını kaldıran bir vagotomi prosedüründen sonra gastroparezi geliştirebilirler.
Vazovagal senkop
Bazen vagus siniri, bazı stres tetikleyicilerine aşırı tepki gösterir, örneğin:
• Aşırı sıcağa maruz kalma
• Bedensel zarar korkusu
• Kan görme veya kan alma
• Bağırsak hareketi yapmaya çalışmak
• Uzun süre ayakta durmak
Vagus siniri, kalp hızını yavaşlatmaya yardımcı olan kalpteki bazı kasları uyarır. Aşırı tepki gösterdiğinde, kalp atışlarında ve kan basıncında ani bir düşüşe neden olabilir, bu da bayılma ile sonuçlanır ve bu vazovagal senkop olarak bilinir.
Vagus sinir stimülasyonu: Vagus sinir stimülasyonu, siniri simüle etmek için elektriksel uyarıları kullanan vücutta bir cihaz yerleştirilme işlevidir. Ayrıca bu sistem diğer tedavilere cevap vermeyen bazı epilepsi ve depresyon vakalarını tedavi etmek için kullanılır. Cihaz genellikle bir kablonun sol vagus sinire bağlandığı göğsün derisinin altına yerleştirilir. Cihaz aktive edildikten sonra, vagus siniri vasıtasıyla beyin sapına sinyaller gönderir ve bu da beyne bilgi iletir. Bir nörolog genellikle cihazı programlar, ancak kişler genellikle cihazı kendi başlarına kontrol etmek için kullanabilecekleri bir el mıknatısı alırlar. Vagus sinir stimülasyonunun gelecekte çoklu skleroz, Alzheimer hastalığı ve baş zonklaması da dahil olmak üzere bir dizi başka durumu tedavi etmeye yardımcı olabileceği düşünülmektedir.
Tıbbi Tedavide Vagus Sinirleri
Vagus siniri çok önemli işlevlere sahip olduğundan dolayı tıp bilimi, tıbbi tedavide vagus siniri blokajı kullanma ve vagus siniri stimülasyonu fikri ile on yıllardır ilgilenmektedir. Onlarca yıldır vagotomi prosedürü peptik ülser hastalığının tedavisinin temelini oluşturmaktadır, çünkü bu, mide tarafından üretilen peptik asit miktarını azaltmanın bir yoludur. Bununla birlikte, vagotominin birçok olumsuz etkisi vardır ve daha etkili tedavinin varlığı söz konusu olduğu için daha az yaygın bir şekilde kullanılmaktadır.
Çeşitli tıbbi problemleri tedavi etmek için vagus siniri kronik olarak uyarmak için değiştirilmiş kalp pilleri gibi elektronik uyarıcıların kullanılmasına büyük ilgi vardır. Bu tür cihazlar genel olarak vagus sinir stimüle edici cihazlar veya VNS cihazları olarak adlandırılır. İlaç tedavisi uygulamalarında ilaca direnç gösteren ciddi epilepsili hastaları tedavi etmek için başarıyla kullanılmıştır. VNS terapisi bazen de refrakter depresyonu tedavi etmek için kullanılır.
Kaynakça:
neuromodec.com
nih.gov
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu