Yangından Sonra Orman Restorasyonu

Birçok orman yangını tabiatta minimum, bazı yangınlar daha fazla hasara neden olur ve daha sonra sorunları önlemek için özel çaba harcanması gerekir. Orman yangınları hayvanlara ve bitkilere zarar verir, komüniteler ve ulaşım altyapısı bir yangının ardından artan erozyon ve kaya düşmesi riskiyle karşı karşıya kalır. Bitki örtüsü kaybı toprağı erozyona maruz bırakır; su akışı artabilir ve sele neden olabilir; çökeltiler aşağı doğru hareket edebilir ve evlere zarar verebilir veya nesli tükenmekte olan türleri ve su kaynaklarını riske atabilir. Bununla birlikte, türler kısa sürede etkilenen bölgelere geri döner ve çeşitlilikleri sadece birkaç yıl içinde önceki ormanın seviyesini aşar. Sıcak bir yaz gününde, kuraklık koşullarının zirveye ulaştığı bir zamanda bir tren vagonunun tekerleğinden çıkan küçük bir kıvılcım bile şiddetli bir orman yangını başlatabilir. Kundakçılık, pikniklerde yakılan ateşler, yanan sigaraların atılması, çöp ya da anız yakmak, kibritle ya da havai fişekle oynamak, önceden saptanmış, kurallarla belirlenmiş yangınlar orman yangınlarını başlatabilen nedenler arasındadır.

Ormanlar Kendini Yenileyebilir

Bilim insanları, yangından kurtulan genç ormanlarının hem bitkilerde hem de hayvanlarda daha çeşitli türlere ev sahipliği yaptığını bildirmektedir. Bunun nedeni, yanmış ağaçların kalıntılarının kuşlara ve küçük memelilere çekici yaşam alanları sunması ve yanmış bitki örtüsünden gelen besinlerin yeni bitkilerin doğuşunu beslemek için toprağa sızmaya devam etmesidir. Bazı orman yangınları bir ormandaki çalılıkları yakar, böylece birikmeleri ve daha büyük yangınları önleyebilir. Orman yangınları sırasında ölü ağaçlardan gelen besinler toprağa geri döner. Orman zemininin daha fazla güneş ışığına maruz kalması yangından sonra çıkan fidelerin filizlenip büyümesine izin verir. Batı sarıçamı veya okaliptüs gibi birçok ağaç ateşe dayanıklı kabuklar geliştirmiştir. Dev sekoya veya konkorta çamı gibi diğerleri mumsu kozalaklarını açmak ve serotiny olarak bilinen bir süreçte tohumları serbest bırakmak için ateşe ihtiyaç duyar.Yangın doğal bir dezenfektan görevi de görür, hastalıklı bitkileri yakar ve onları flora popülasyonundan uzaklaştırır.
Bilimsel verilere göre bazı hayvanlar yaralansa veya orman yangınlarında ölse de çoğu hayatta kalır. Hayvanların çoğu, kilometrelerce uzaktan, oldukça küçük olsalar bile bir yangının kokusunu alabilirler. Geyik ve ayı gibi bazı hayvanlar bölgeden kaçar, böcekler ve küçük memeli hayvanlar gibi diğerleri ise alevler geçene kadar toprağa gömülür. Yangınlardan sonra, yanmış ağaçların kömürleşmiş kalıntıları böcekler, evlerini kuru, içi boş ağaç kabuklarına yapan kara sırtlı ağaçkakan ve tehdit altındaki benekli baykuş gibi küçük vahşi hayvanlar için habitatlar sağlar. Orman yangınlarını bekleyen, yaralı ağaçları yemek için kilometrelerce uzaktan ısı sensörlerini kullanarak gelen böcek türleri de vardır. Bu besili böcekler daha sonra kendine ziyafet çekmek için gelen kuşlara av olur. Ateşin oluşturduğu besinlerle gübrelenen çalılar ve otlar gür bir şekilde büyür; geyik ve diğer otlayan vahşi hayvanlar (hatta fareler) için yiyecek haline gelir. Sonra sıra yırtıcılara (çakallara, dağ aslanlarına, vaşaklara, kurtlara ve ayılara) gelir. Yıllar sonra, ormanın büyümesi, tepedeki yapraklı bir gölgelik tarafından çerçevelenen karanlık ve nemli bir iç mekân yarattığında, ormanın kalan sakinleri geri dönecektir. Yosunlar, likenler gibi bitkiler, ağaç sansarları, benekli baykuşlar ve ren geyiği gibi hayvanlar için orman bir kez daha ev olacaktır.
Yanmış ormanların yenilenmesi, alanların hızlı iklim değişikliğine nasıl tepki verdiğine bağlıdır. Yanmış araziler önümüzdeki yıllarda bir ekosistemin hızlı iklim değişikliğine, özellikle de sıcaklık artışına uyum sağlama yeteneğine bağlı olarak kendilerini onarır. O zaman bile, bir zamanlar tanıdık olan manzaralar tam olarak daha önceki görünümlerine dönmeyebilir. Bir yüzey, önceki ağaç karışımına geri dönmeden de yeniden canlanabilir. Çamların yerini meşeler alabilir veya nemi seven ağaçların yerini kuraklığa dayanıklı çalılar alabilir. Yanmış ormanları hangi tür bir bitki topluluğunun yeniden kolonileştireceği yangından sonraki aylar ve yıllar içinde bölgenin iklimine bağlıdır çünkü daha yüksek sıcaklıklar ve azalan yağışlar bir ormanın tam iyileşme şansını tehlikeye atabilir. Kısacası iklim değişikliği, uzun süredir belirli bir ormanla ilişkilendirilen ağaçların bir orman yangınından sonra o tabiata geri dönüp dönmeyeceği konusunda önemli bir rol oynayacaktır.

Ormanların İyileşme Hızı

Ormanın iyileşme hızı, yangınların türüne ve sıklığına bağlıdır. Sık ve yoğun yangınlarda, yalnızca ateşe dayanıklı türler veya pirofitler olarak bilinen ateşe adapte olmuş türler hayatta kalabilir. Aynı zamanda yangınlar ormandaki yaşam koşullarının değişmesine neden olmakta ve bu da yeni türlerin çoğalmasını teşvik etmektedir. Yangının ardından geçici olarak daha seyrek orman yapısı ve iyileştirilmiş besin kaynağı, birçok bitki ve hayvan için mükemmel yaşam koşulları sunar. Bazı ağaç türleri, yangından sonra filizlenme ve tohumlama yoluyla şaşırtıcı bir hızla gençleşir, bu da özel bir koruma işlevi görmedikleri yerlere ağaç dikme ihtiyacını ortadan kaldırır. Bir yangından sadece birkaç yıl sonra, yangının yeniden yaşadığı alandaki bitki ve hayvan türlerinin sayısı, bozulmamış bir ormanınkini bile geçebilir. Ormanın biyolojik çeşitlilik ve gençleşmesi üzerindeki olumlu etkilerinin bilinmesi silvikültürel (ağaçlandırma) uygulamalara dâhil edilebilir. Kolonizasyon sürelerini ölçme yeteneği, orman yöneticilerinin farklı türde yapısal koruma önlemlerinin ne zaman ve nerede uygulanması gerektiğini, hangi türlerin dikim için en uygun olduğunu ve doğal ağaçlandırmanın ne kadar hızlı ilerlediğini değerlendirmelerine yardımcı olur.

Kaya Düşmesi ve Erozyon

Yüksek şiddetteki orman yangınları, ağaçlardan, çalılardan ve çimenlerden, çürümüş köklere ve orman topraklarını koruyan diğer toprak örtüsü veya ölü örtü tabakasına kadar neredeyse tüm orman bitki örtüsünü ortadan kaldırır. Kritik yüzey bitki örtüsünün kaybı, ormanlık yamaçları, sonraki fırtına olayları sırasında büyük ölçekli toprak erozyonuna ve sellere karşı son derece savunmasız bırakır. Bu riskler akıntı yönündeki komünitelerin ve doğal kaynakların sağlığını, güvenliğini ve bütünlüğünü tehdit etmektedir.Yangından etkilenen alanların yeniden kolonileştirilmesine ilişkin ekolojik hususlar ne kadar önemli olsa da yangın tarafından tahrip olan bir orman güvenlik sorunudur. Orman yangınları, dik yamaçlarda şiddetlenme eğilimindedir, bu durum yangın devam ederken bile genellikle kaya düşmesine neden olur. Yapraklar ve üst toprak ateş tarafından tüketilirse, dengesizleşen taşlar harekete geçebilir. Yangından sonra daha da ciddi sonuçlar vardır. Yangının yarattığı kül tabakası su tutmaz, yağmur suyu bir ila iki yıl boyunca toprak tarafından neredeyse hiç emilemez. Sonuç olarak su sadece yüzeyden akar. Bu, özellikle şiddetli yağmurlarda erozyona neden olur. Sürekli yağmur enkaz akışlarına bile yol açabilir. Yapısal önlemler, ciddi şekilde yanmış alanlarda kaya düşmesini ve toprak kaymalarını önlemeye yardımcı olur.

Yangın Sonrası Rehabilitasyon

Bir yangından sonra, can, mal veya doğal kaynaklara daha fazla zarar gelmesini önlemek için ilk öncelik acil durum stabilizasyonudur. Stabilizasyon çalışmaları hemen başlar ve bir yıla kadar devam edebilir. Stabilizasyon yani yanmış alanlara yapılan acil müdahalelerin amacı orman arazilerindeki insan yaşamı ve güvenliği, mülkiyeti, kritik doğal veya kültürel kaynaklara yönelik orman yangını sonrası tehditleri belirlemek ve kabul edilemez riskleri yönetmek için uygun önlemleri almaktır. Stabilizasyon çalışmalarında özel eğitimli profesyonel ekipler (hidrologlar, toprak bilimciler, mühendisler, biyologlar, bitki örtüsü uzmanları, arkeologlar ve yanmış alanı hızla değerlendiren ve acil durum stabilizasyon tedavileri reçete eden diğerleri) görevlendirilir. Çoğu durumda yanmış alanın sadece bir kısmında acil durum stabilizasyon önlemleri alınır. Ciddi derecede yanmış alanlar, su akışının aşırı olacağı alanlar veya değerli tesislerin üzerindeki dik eğimler odak alanlarıdır. İşlemler, mümkün olan en kısa sürede, genellikle zarar verici bir fırtınadan önce başlatılmalıdır. Etkili olabilmesi için zaman çok önemlidir.Yangının neden olduğu hasarı onarmak ya da restore etmek için daha uzun vadeli rehabilitasyon çalışmaları yangın söndürüldükten sonra başlar ve birkaç yıl devam eder. Orman restorasyonu, yapı ve işlevi yeniden kurmak ve kritik habitatları, nehir kıyısı alanlarını, su havzalarını ve diğer birçok özelliği korumak ve eski haline getirmek için gereklidir. Rehabilitasyon, kontrol edilemeyen, söndürülmesi güç yangın hasarından doğal olarak iyileşmesi muhtemel olmayan arazilere odaklanır. Rehabilitasyon ve restorasyon, yangının neden olduğu altyapı ve doğal kaynak hasarlarının onarılmasına (ağaç dikmek, yerli türleri yeniden var etmek, binalar, kamp alanları gibi tesislerin gördüğü hasarları onarmak, habitatları eski haline getirmek ve istilacı bitkiler için gerekenleri yapmaktır)odaklanan ve uzun yıllar sürebilen uzun vadeli bir süreçtir. Kuraklık, hassas, yeni büyümeyi strese sokarak yangın sonrası restorasyonu önler. Ormanlar ve birçok ağaç türü, yangın mevsimlerinden sonra büyümek için nemli bir iklime ihtiyaç duyar. Bir bölge kuraklığa maruz kaldığında toprak kurur ve hassaslaşır, bu durum fidelerin toprakta kök salmasını önler. İlk birkaç yıl, yeni ağaçların kök salması için en savunmasız zamandır. Erken aşamalarda yenilenme ile biraz geç sezon yağmuruna ihtiyaç vardır ancak yüksek sıcaklıklar, fotosentez yapmaya çalışan fideler üzerinde daha fazla evaporatif stres (buharlaşma stresi) yaratır.

Kontrollü Yakma

Aslında yangınlar (yıldırımla başlayan) orman yaşamı döngüsünün doğal bir parçasıdır. Bazen, orman yangını sonrası alanlar, süper çiçeklenme olarak bilinen çarpıcı fenomende binlerce çiçeğe bürünür. Yalnızca yangın yıllarından sonra görülebilecek çok sayıda güzel çiçek ve bitki örtüsü bulunmaktadır. Ama gelecekte bir ormanın yaşamasına yardımcı olmak için yapılabilecek şeyler vardır. Bir ormanın daha dayanıklı olmasını sağlayan daha düşük yoğunluklu alanlar oluşturmak için daha fazla önceden kontrollü yakma yapılması ve uzak bölgelerde orman yangınlarının yönetilmesi gerekir. Kontrollü yakma ile orman yangınlarını besleyen yanıcı maddeler azaltılır. Kontrollü orman yangınları mali açıdan da faydalı olabilir. Büyük bir yangından sonra bir ormanı restore etmeye çalışmak çok daha zordur. Öngörülen yakmalar, mekanik inceltmeden daha ucuzdur.

Alevlerle Savaşmak

Bir fırının içinde olduğunu, ağır giysiler giydiğini ve ciğerlerinin dumanla dolduğunu hayal edenler şiddetli bir orman yangınıyla savaşmanın nasıl bir şey olduğunu anlamaya başlayabilir. Her yıl binlerce itfaiyeci acımasız alevlerle savaşmak için hayatlarını riske atmakta, bazıları da ne yazık ki yaşamını kaybetmektedir. Alevlerle mücadele sadece karadan yürütülmez. Helikopterler ve uçaklar yangına yukarıdan müdahale yöntemi olarak kullanılmaktadır. Hava tankerleri genellikle binlerce galon su dökmek ve yangınları geciktirmek için kullanılır. Yüzlerce galon su alabilen kovaları taşıyan bu hava taşıtları, ateşin üzerinden uçarak su bombaları atmaktadır. Helikopterler, itfaiyecilerin yangına ve yangından taşınması için de değerlidir. Uçaklardan ve helikopterlerden aşağıya doğru, yangını yavaşlatmaya ve soğutmaya yardımcı olan fosfat gübresi içeren kimyasal bir geciktirici de atılabilir.

Kaynakça:
https://www.sierraclub.org/sierra/what-happens-after-wildfire-sweeps-through-forest
https://science.howstuffworks.com/environmental/green-science/how-forest-fire-benefit-living-things-.htm
https://www.fs.usda.gov/science-technology/fire/after-fire
https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/215404

Yazar: Müşerref Özdaş