Kan basıncı genel sağlığın kritik bir göstergesidir, ancak çoğu kişi bunun ne olduğunu, nasıl ölçüldüğünü ve anormal kan basıncı düzeyleriyle ilişkili potansiyel tehlikeleri tam olarak anlayamaz. Arterler (atar damarlar) kanı kalpten vücudun geri kalanına taşıyan kan damarlarıdır. Kan basıncı, kalp kanı vücuda pompalarken dolaşımdaki kanın atardamarların duvarlarına uyguladığı kuvveti ifade eder. Oksijen ve besinlerin organ ve dokulara iletilmesini sağlayan kritik bir fizyolojik parametredir. Ölçülen tansiyon (kan basıncı) iki sayıyla (basınç birimi olan mmHg ile) ifade edilir. Kan basıncı sayıları, kalp döngüsünün iki önemli aşaması sırasında arterlerdeki kanın gücünü temsil eder. Kalp kasıldığında (“sistol” adı verilen bir olay), kanı arterlere (atardamarlara) doğru iter. Bu, arterler içindeki basıncın yükselmesine neden olur. Aktif kalp kasılması sırasında ulaşılan en yüksek kan basıncına sistolik kan basıncı (daha yüksek ve üstteki sayı) denir. Kalp atışlar arasında dinlenme halindeyken (kanla dolduğunda) oluşan basınç diyastolik (alttaki düşük olan sayı) kan basıncıdır. Bu değerler genellikle büyük ve küçük tansiyon olarak bilinir. Sağlıklı kişilerde normal kan basıncının genellikle 120/80 mmHg civarında olduğu (sistolik basınç 120 ve diyastolik basınç 80) kabul edilir. Bu değerler yaşa, cinsiyete, bireysel sağlık faktörlerine göre ve günün çeşitli saatlerinde değişebilir, dalgalanabilir. Çoğu yetişkin için kan basıncının genellikle 120/80 mmHg’nin altında olması arzu edilir ve optimal sağlık için bu kadar iyi bir kan basıncını korumak çok önemlidir. Pre-hipertansiyon (hipertansiyon öncesi) seviyelerinde sistolik basınç 120-139, diyastolik basınç 80-89’dur. Hipertansiyon (yüksek tansiyon), evre 1’de sistolik basınç 140-159 ve diyastolik basınç 90-99’dur. Hipertansiyon, 2.evrede sistolik basınç 160 veya daha yüksek, diyastolik basınç 100 ve üzerindedir. Yüksek tansiyonun 3. evresinde ise büyük olan değer (sistolik basınç) 180, küçük olan değer (diyastolik basınç) 110 mmHg ya da üzerindedir. Bu değerler aşılmış ise organların zarar gördüğü, hayati tehlike arz eden ciddi bir boyuta ulaşmış demektir.
Yüksek tansiyonla bağlantılı risklerle mücadele etmek için yüksek tansiyonu kontrol etmek önemlidir. Sağlıklı bir diyet kan basıncını kontrol etmek için etkili bir stratejidir. Yüksek tansiyon veya hipertansiyon ile bağlantılı komplikasyonlarla mücadele etmek acil dikkat gerektirir. Tedavi edilmeyen, kontrolsüz yüksek tansiyon; kalp hastalığı, kalp krizi, inme, böbrek yetmezliği, görme sorunları ve vücuttaki kan damarlarında hasar riskinin artması gibi ciddi sağlık sorunlarına yol açabilir. Diyet, kan basıncı sayılarını kontrol etmede önemli bir rol oynar. Bazı yiyecekler kan basıncı üzerinde olumlu etki bırakabilir ve kalp sağlığını iyileştirebilir. Diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri yardımcı olsa da, hipertansiyonu olan kişilerin %80’inden fazlası bunun için bir ilaç kullanmaktadır.
Portakal Suyu ve Flavonoidler
Çalışmalara göre hipertansiyonun erken evrelerinde her gün bir ya da iki bardak portakal suyu içmek kan basıncını düşürebilir, ileride ilaç ihtiyacını ortadan kaldırmaya yardımcı olabilir. Bazı toplumlarda genellikle kahvaltıda tüketilen portakal suyunun sağlıklı kan basıncı değerlerini yönetmeye yardımcı olabilecek bazı besin maddeleri ve özellikleri vardır. C vitamini açısından zengin olan meyve, metabolizmayı ve kalp sağlığını desteklediği ve kişiyi daha sağlıklı ve formda tuttuğu bilinen potasyum, magnezyum, karbonhidrat, folat (B9 vitamini), B6 vitamini (piridoksin) ve doğal turunçgil bioflavonoidleri sağlar. Flavonoidler vücutta antioksidan görevi gören, serbest radikallerin zararlı etkilerine karşı koruma sağlayan bitki kimyasallarıdır. Araştırmalar portakal, mandalina, limon, misket limonu ve greyfurt gibi turunçgillerde bulunan flavonoid adı verilen kimyasal maddelerin, özellikle hesperidin’in, yüksek tansiyonu olan kişilerde kan basıncını düşürmede rol oynadığını göstermiştir. Portakal suyu, tansiyon değerlerini düşürmek isteyenler için greyfurt ve diğer narenciye suyu seçeneklerine kıyasla daha iyi bir seçim olabilir çünkü özellikle greyfurt farklı ilaç türlerini etkileme potansiyeline sahiptir. Bu nedenle, yüksek tansiyon veya başka bir durum için ilaç kullanan kişiler greyfurt yemeden önce mutlaka doktora danışmalıdır.
Portakal Suyu Üzerine Araştırmalar
Portakal suyu doğal olarak litre başına 690 miligram (mg/L) hesperidin içerir. Araştırmacılar, 12 hafta boyunca hem %100 portakal suyunun hem de hesperidinle zenginleştirilmiş portakal suyunun (1200 mg/L), pre-hipertansif veya evre 1 hipertansif kişilerde sistolik kan basıncını etkili bir şekilde düşürdüğünü tespit etmiştir. Bu sonuca, Ocak 2016- Haziran 2017 arasında araştırmaya katılmak için müracaat eden, Pre- veya evre 1 hipertansiyonu olan, yaşları 18 ila 65 arasında değişen 159 yetişkin (53 kadın ve 106 erkek) 12 hafta boyunca gözlemledikten sonra ulaşılmıştır. Hipertansif ya da hipertansiyon öncesi yetişkinlerden oluşan katılımcılar üç gruba ayrılmıştır. Her gruptaki katılımcılar günde 500 ml (yaklaşık iki bardak) %100 portakal suyu, hesperidin ilavesiyle zenginleştirilmiş %100 portakal suyu ya da portakal suyuyla aynı kalori, C vitamini ve sitrik asit içeriğine sahip bir kontrol içeceği içmiştir. Bu sürenin sonunda, ilk iki grubun (portakal suyu veya zenginleştirilmiş portakal suyu tüketen katılımcıların) sistolik kan basıncı, kontrol içeceği verilenlere kıyasla önemli ölçüde düşmüştür. Portakal suyu için ortalama 6,35 milimetre cıva (mmHg) ve zenginleştirilmiş portakal suyu için 7,36 mmHg azalma gerçekleşmiştir. İlave hesperidin ile zenginleştirilmiş portakal suyu içenler, sistolik ve diyastolik kan basıncı arasındaki fark olan nabız basıncında da düşüş göstermiştir. Sonuç olarak normal portakal suyu ve zenginleştirilmiş portakal suyu benzer faydalar sağlar.
Araştırmacılar ayrıca çalışma boyunca katılımcıların iltihaplanma belirteçlerini de takip etmiş, portakal suyu tüketmenin, kalp hastalığının bir biyolojik belirteci olan kandaki homosisteinde bir düşüşe ve iltihaplanmada bir azalmaya neden olabileceğini bulmuştur. Bu da onları hesperidin’in kronik iltihap semptomlarını hafifletebileceğine inandırmıştır. Önceki araştırmalar aynı zamanda bir yıl boyunca her gün aynı miktarda portakal suyu içmenin katılımcıların genel kolesterol düzeylerini düşürmeye yardımcı olduğunu da ortaya çıkarmıştır.
Not: Sistolik kan basıncı >120 mmHg, ailede kardiyovasküler hastalık öyküsü veya kronik hastalık kanıtı olmayan, antihipertansif, hiperlipemi veya anti-lipemik ilaç kullanmayan, sigara içme alışkanlığı olmayan, antioksidan veya vitamin takviyeleri kullanmayan, alkol kullanmayan, anemisi olmayan katılımcılar üzerinde çalışma yapılmıştır. Katılımcılar çalışmaya katılmadan önce bilgilendirilmiş, onam formunu imzalamışlardır.
Fazla Portakal Suyu İçilmemeli
Çalışmalar portakal suyu içmenin kan basıncını düşürmeye yardımcı olduğunu ortaya koysa da, bu bol miktarda portakal suyu içmenin serbest olduğu anlamına gelmemektedir. Portakal suyu içmenin uzun vadede kan basıncı yönetimi çabalarına fayda sağlayacağını gösteren yeterli kanıt yoktur. Aslında herhangi bir yüksek konsantrasyonlu, şekerli içecek genel olarak uzun vadeli sağlık açısından kötüdür ve portakal suyu içerdiği şeker ve verdiği kalori nedeniyle bu kategoriye girer, bu nedenle aşırıya kaçmamaya dikkat edilmelidir. Vitamin içermesine rağmen, portakal suyunun sağlık açısından endişe yaratmasının sebebi portakalda bulunan şeker türü yani fruktozdur. Portakal suyu, şeker hastası olan bir kişinin diyetine dahil edebileceği en iyi içecek olmayabilir, çünkü istenmeyen bir kan şekeri artışına neden olabilir. Böyle bir endişe olsa da hesperidin’in %100 portakal suyunda bulunan doğal şekerlerin emilimini geciktirmede rol oynayabileceğine dair kanıtlar bulunmuştur. Bu, içeceğin şekerli gazozun ya da başka bir gazlı içeceğin yaptığı gibi kan şekerinin yükselmesine katkıda bulunmayacağı anlamına gelir. Ayrıca, portakal suyu içmektense portakal yemek (meyvenin tamamını tüketmek) daha iyi olacaktır çünkü bütün haldeki meyve aynı zamanda diyet lifi de sağlar ve diş sorunlarına neden olma olasılığı daha düşüktür. Portakal suyu bütün haldeki meyvenin sahip olduğu lif miktarından (posalı portakal suyu içilse bile) yoksundur. Lif önemlidir çünkü sindirim sisteminde şeker emilimini geciktirir; lif olmadan fruktoz çok hızlı emilir ve kan şekeri seviyelerini etkiler. Kan glikozundaki hızlı yükseliş insülinin aniden yükselmesine yol açacaktır. Bu, tekrarlanan artışların insülin direncine yol açabileceği, vücudun şekeri olabildiğince iyi işleyemediği anlamına gelir. İnsülin direnci yüksek kan şekerine, yüksek kolesterole ve sayısız sağlık sorununa neden olabilir. Bu kadar şekerli bir içecek tüketmeden portakal suyunda bulunan vitaminleri almanın daha iyi yolları vardır. Dışarıdan portakal suyu almamak; bunun yerine maksimum faydalardan yararlanmak için evde taze bir bardak meyve suyu hazırlamak, posasıyla birlikte içmek ve şeker eklemekten kaçınmak her zaman iyidir.
Hoşa gidiyorsa portakal suyundan vazgeçmeye gerek yoktur, ancak biraz ölçülü olmak kan şekerini dengeleyebilir. İnsülin artışını artırabilecek büyük bir bardak portakal suyunu tek başına içmek yerine, sistemdeki şekeri yavaşlatmak için büyükçe bir çay bardağı kadar lif içeren doyurucu bir yemekle eşleştirmek daha iyidir. Örneğin, güne birkaç yumurta ve tam tahıllı, lifli bir tost ile başlanabilir. Yaş, genel sağlık, kalori ihtiyaçları ve fiziksel aktivite seviyesi neyi ve ne kadar yemek gerektiğini etkilediğinden, yüksek tansiyonu olan kişiler için önerilen tek bir diyet bulunmamaktadır. Bu nedenle bir diyetisyenle konuşmak faydalı olabilir. Diyetisyen, yüksek tansiyonu yönetmeye yardımcı olacak ve egzersiz, ilaç tedavisi ve diğer yaşam tarzı değişiklikleri gibi hipertansiyon yönetiminin diğer yönlerine uyumlu bir beslenme planı oluşturabilir. Kişiler eğer isterse ara sıra bir bardak portakal suyu da içerebilir, ancak kan basıncını düşürmenin bir yolu olarak sadece buna güvenilmemelidir.
Tansiyonu Kontrol Altında Tutmanın Diğer Yolları
Yüksek tansiyonun kesin nedenleri karmaşık ve çok faktörlü olabilir. Katkıda bulunan faktörler genetik, yaşam tarzı seçimleri (diyet, fiziksel aktivite ve sigara içme gibi), obezite, stres ve altta yatan tıbbi durumları içerebilir. Yüksek tansiyon belirtilerini tanımak erken müdahale için çok önemlidir. Anormal derecede düşük tansiyon veya yüksek tansiyon riskini önlemek için, doğru içecek ve yiyecekleri seçmenin yanı sıra, doktorun tedavi rejiminin takip edilmesi ve bir yaşam tarzı rejimi ile birleştirilmesi gerekir. Kan basıncının daha iyi kontrol edilmesine yardımcı olmak için akılda bulundurulması gereken bazı şeyler şunlardır:
Dengeli beslenme: Kan basıncını dengelemek için beslenmede vitamin içeren bol miktarda sebze ve meyveye yer verilmelidir. Ayrıca gün içinde farklı uygun porsiyonlara bölünebilecek kadar öğün yemek ve öğünleri kesinlikle atlamamak gerekir.
Ölçülü tuz tüketimi: Çok fazla veya çok az tuz tüketmek kan basıncı üzerinde önemli bir etkiye sahip olabilir. İdeal olarak, kan basıncını daha iyi kontrol etmek için gün içinde yalnızca orta miktarda tuz tüketilmelidir.
Sigara ve alkolden kaçınmak: Bunların hepsi genel olarak sağlığa, özel olarak da tansiyon hastalığına zararlı uyarıcılardır. Bu nedenle, tansiyon sorunu olan kişilerin alkol ve sigara kullanımını en aza indirmeleri gerekir.
Düzenli egzersiz: Her gün en az 30 dakika fiziksel olarak aktif olmaya ayrılmalıdır. Uzmanlara göre egzersiz sadece sağlığın iyileştirilmesine yardımcı olmakla kalmaz, aynı zamanda kan basıncının da çok etkili bir şekilde düzenlenmesine katkıda bulunur.
İyimser olmak, aşırı stresten kaçınmak: Düzenli stresin kan basıncı üzerinde önemli etkisi vardır. Bu nedenle tansiyonu dengesiz olan kişiler her gün kendilerini mutlu, rahat ve iyimser tutmaya çalışmalıdır.
Kan basıncının düzenli olarak izlenmesi: Kan basıncını etkili bir şekilde kontrol etmek için kan basıncı ölçümleri düzenli olarak kontrol edilmeli ve izlenmelidir. Kan basıncı ne kadar yüksekse, o kadar sık, 18 yaşından sonra en az iki yılda bir tansiyon kontrol ettirilmelidir. Geçmişte yüksek tansiyon varsa bu daha sık yapılmalıdır. Olağan dışı belirtiler fark edilirse, teşhis ve buna göre ilaç ayarlaması için bir doktora başvurulmalıdır.
Sonuç
Yüksek tansiyon durumunda kanın atardamar duvarlarına yaptığı basınç ya da uyguladığı kuvvet sürekli yüksek çıkar. Genellikle “sessiz katil” olarak adlandırılan yüksek tansiyon, Türkiye’de her 3 erişkinden 1’ini etkilemektedir. Kan basıncı çok yükselirse veya uzun süre yüksek kalırsa sağlık sorunlarına neden olabilir, kan damarlarını ve kalp, böbrekler ve gözler dahil hayati organları zorlayabilir. Erken teşhis çok önemlidir ve bireyler, tuz alımını azaltmak veya ilaç tedavisine başlamak gibi yaşam tarzı değişiklikleri yoluyla kan basıncını azaltabilir. Bir araştırma, 30 ila 50 yaşlarındaki yetişkinlerin üçte ikisinin mevcut kan basıncı düzeylerinden habersiz olduğunu göstermiştir. Araştırmalar, yalnızca doğal şekerler içeren yüzde 100 meyve suyunun orta düzeyde tüketiminin kan basıncı üzerinde fayda sağladığını göstermiştir. Portakal suyunun kan basıncını düşürebileceğini öne sürse de araştırmalar, meyve suyunun yaşam boyu kan basıncını nasıl etkilediği sorusuna yanıt vermemektedir. Portakal suyu içmenin kısa vadede çalışma katılımcıları üzerinde kan basıncını düşürücü etkileri olsa da, bulgular uzun vadede kan basıncını nasıl etkileyebileceği konusunda belirsizdir. Portakal suyu hipertansiyon veya yüksek tansiyona karşı kesin bir tedavi değildir. Kalbi sağlıklı tutmak için daha az sodyum içeren dengeli bir beslenme ve egzersiz yapılması gerekir. Kişiler portakal suyuyla kendi başına iyileşmeye çalışmadan önce bir doktora danışmalıdır.
Not: Aslında portakal suyu içmek sadece yüksek tansiyonu olan kişiler için iyidir çünkü bu içecekteki C vitamini, antioksidanlar ve potasyum içeriği yüksek tansiyon düzeylerini iyileştirebilir. Düşük tansiyon sorunu yaşayan kişiler için portakal suyu uygun bir seçim değildir. Bu durumda çok fazla portakal suyu tüketmek bile kan basıncının ciddi şekilde düşmesine neden olarak kolaylıkla tehlikeli sağlık sorunlarına neden olabilir.
Kaynakça:
https://www.healthcentral.com/condition/hypertension/is-orange-juice-good-for-high-blood-pressure
https://www.verywellhealth.com/orange-juice-may-lower-blood-pressure-5073339
https://www.prnewswire.com/news-releases/heart-health-study-shows-that-100-orange-juice–hesperidin-may-help-lower-blood-pressure-301098482.html
https://www.guven.com.tr/saglik-rehberi/portakal-mi-suyu-mu
https://www.sabah.com.tr/yazarlar/halit-yerebakan/2019/03/13/portakal-tansiyon-dostudur
Yazar: Müşerref ÖZDAŞ