Artrit, çok yaygın olmasına rağmen tanımlanması kolay değildir. Çünkü “artrit” tek bir hastalık değildir; eklem ağrılarından veya eklem hastalıklarından söz etmenin alışılmış bir kestirme yoludur. Artritin ve artrite bağlı rahatsızlıkların 100’den fazla farklı türü vardır. Her yaştan, cinsiyetten ve ırktan insanda görülebilmektedir. Kadınlar arasında daha yaygındır ve yaşlılarda daha sık görülür.
Genel artrit belirtileri, şişme, ağrı, sertlik ve hareket kabiliyetinin azalmasını içerir. Belirtiler gelip gidebilir, hafif, orta veya çok şiddetli olabilirler. Yıllarca sabit olarak kalabilirler, veya zamanla ilerleyebilir ve kötüleşebilirler. İlerlemiş artrit kronik ağrıya, günlük faaliyetlerde bulunamamaya ve merdiven inip çıkmada ya da yürümekte zorlanmaya neden olur. Artrit kalıcı eklem değişiklikleri de yapabilir. Bu değişiklikler, bazen parmak eklemlerindeki şişlikler gibi açıkça görülebilir olsa da, genellikle hasar sadece görüntüleme yöntemleriyle belirlenebilir. Bazı artrit türleri de kalbi, gözleri, ciğerleri, böbrekleri ve cildi de etkiler.
Artrit Türleri Nelerdir?
Dejeneratif Artrit :
Osteoartrit, artritin en yaygın türüdür. Kıkırdaklar – kemiklerin uçlarındaki kaygan, yastıksı yüzeyler – aşınmaya başladığında, kemik kemiğe sürtünerek ağrıya, şişlik ve katılığa neden olur. Zamanla eklemler dayanıklılığını kaybeder ve ağrı kronikleşebilir. Risk faktörleri aşırı kiloyu, aile öyküsünü, yaş ve geçmiş (ön çapraz bağ zedelenmesi gibi) bir yaralanmayı içerir. Osteoartritin semptomları hafif veya orta düzeyde olduğunda, bunlar aşağıdaki yöntemlerle hafifletilebilir:
– Sıcak ve soğuk terapi uygulamaları,
– Düzenli fiziksel aktivite,
– Kilo verme,
– Eklem çevresindeki kasları güçlendirme,
– Yardımcı destek cihazları kullanma,
– Anti-inflamatuar ağrı kesici ilaçlar alma,
– Tekrarlayan hareketlerden kaçınma.
Eklem semptomları ileri düzeyde olduğunda, hareketleri çok sınırlıyor ve yaşam kalitesini etkiliyorsa, ameliyat gerekli olabilir. Osteoartrit, sürekli aktif kalma, sağlıklı bir kiloyu koruma, yaralanmalardan ve tekrarlayan hareketler gerektiren işlerden kaçınma ile önlenebilir.
İnflamatuar Artrit:
Sağlıklı bir bağışıklık sistemi koruyucudur. Enfeksiyonlardan kurtulmak ve hastalıkları önlemek için tepki vererek iç inflamasyonlar üretir. Ancak, bazen aynı bağışıklık sistemi, eklem erozyonuna neden olacak ve iç organlara, gözlere ve vücudun diğer bölümlerine ciddi zararlar verebilecek bir şekilde, eklemlere yanlışlıkla ve kontrolsüzce saldırabilir. Romatoid artrit ve psoriatik artrit, inflamatuar artrit türleridir. Araştırmacılar, genetik ve çevresel faktörlerin bir kombinasyonunun, otoimmüniteyi tetikleyebileceğine inanıyorlar. Sigara, belirli bazı genlere sahip olan kişilerde romatoid artriti tetikleyebilecek çevresel bir risk faktörü örneğidir.
Otoimmün ve inflamatuar artrit tiplerinde erken teşhis ve agressif tedavi kritik önem taşır. Hastalık aktivitesinin yavaşlatılması, kalıcı eklem hasarını en aza indirgemeye ya da önlemeye yardımcı olabilir. Remisyon ana amaçtır ve antiromatizmal ilaçlar olarak bilinen bir veya daha fazla ilaç kullanılarak sağlanabilir. Tedavi, ağrıyı azaltmayı, hareket kabiliyetini geliştirmeyi ve daha fazla eklem hasarı oluşmasını önlemeyi hedefler.
Enfeksiyöz Artrit:
Bir bakteri, virüs veya mantarın eklem içine yerleşmesi ve iltihabı tetiklemesiyle gelişir. Eklemleri enfekte edebilen organizmalara örnek olarak, salmonella ve şigella (gıda zehirlenmesi veya kontaminasyonu sonucu), klamidya ve gonore (cinsel yolla bulaşan hastalıklar sonucu) ve hepatit C (çoğunlukla paylaşılan iğnelerden veya transfüzyonlardan bulaşmayla) sayılabilir. Çoğu durumda, antibiyotiklerin zamanında uygulanması eklem enfeksiyonunu giderebilir, ancak bazen artrit kronikleşir.
Metabolik Artrit:
Ürik asit, vücudumuz pürinleri (et, balık, baklagiller, vb. bazı gıdalarda bulunan bir protein) sindirirken insan hücrelerinde ve birçok gıdada bulunan bir madde olarak oluşur. Kimi insanlar yüksek ürik asit seviyesine sahiptir, çünkü doğal olarak ihtiyaç duyulandan fazlasını üretmekte veya vücutları ürik asitten yeterince hızlı kurtulamamaktadır. Bazı durumlarda ürik asit birikerek ve eklemlerde iğne benzeri kristaller oluşturarak, ani ve çok şiddetli eklem ağrısı veya gut atağı meydana getirir. Gut atakları gelip gidebilir ve ürik asit seviyeleri azalmazsa, süreğen ağrılara ve özürlülüğe neden olacak şekilde kronik hale gelebilir.
Artrit Nasıl Önlenir?
Gerçek şu ki, artriti önlemenin kesin bir yolu ne yazık ki yok. Fakat riski azaltmak ve bazı artrit tiplerinin potansiyel başlangıcını ertelemek mümkün. Sağlıklı eklemleri olanların, hareket kabiliyetlerini korumak ve artritin yol açacağı güçlükleri önlemek için ellerinden gelen her şeyi yapmalarında yarar var.100’ün üzerinde artrit çeşidi ve bunlarla bağlantılı sorunlar bulunmakta ve hepsinde hastalığa bağlı risk faktörleri, bireysel özellikler, davranışlar ve koşullar farklıdır.
Değiştirilemeyecek risk faktörleri için yapılabilecek hiçbir şey yoktur. Kadın olmak ve ailede artrit öyküsü varsa (genetik profil) bazı artrit türlerine yakalanmayı daha olası hale getirmektedir. Buna karşılık, bazı risk faktörleri değiştirilebilir özelliklere sahiptir. Bunlar, riski azaltmak, hastalık başlangıcını ertelemek veya artriti tamamen önlemek için değiştirilebilecek davranış ve koşullardır. Örneğin, osteoartrit için kilo almamak, romatoid artrit için sigara içmemek, gut için şeker ve alkolü azaltmak ya da hiç kullanmamak, purinleri düşük bir diyet uygulamak önemlidir.
Bazı durumlarda, başka bir sorunu önlemek, artrit riskini önemli ölçüde azaltabilmektedir. Örneğin, uygun ekipmanlarla spor yaralanmalarından kaçınmak, birkaç yıl veya on yıl sonra ortaya çıkabilecek osteoartriti önleyebilecektir. Şimdilik, bilim insanları bu hastalıkların nedenlerinin veya mekanizmalarının ayrıntılarını tam olarak çözebilmiş değil. Bununla birlikte, pek çok artritin, bir virüs veya toksinden, genetik bir yatkınlığın veya çevresel bir tetikleyicinin kombinasyonundan kaynaklandığı düşünülmektedir. Bir artrit tetikleyicinin keşfi, genetik risk taşıyanlarda dahi, hastalığı önlemenin anahtarı olabilecektir.
Kaynakça:
– Paul James, “Arthritis: A Simple Guide to Conquering Arthritis and Relieving Pain Immediately (arthritis, joint pain, joint, rheumatoid, pain relief, cure solution, pain treatment)”, Fluency Books, (2014).
– Patrick Holford, Christopher Quayle, “Say No To Arthritis: The proven drug free guide to preventing and relieving arthritis (Optimum Nutrition Handbook)”, Piatkus, (2006).
Yazar: Oben Güney Saraçoğlu