Yeterli kan akışı ile desteklenen sağlıklı bir beyin daha uzun ve daha dolu bir yaşam sürmek için gereklidir. Beyin sağlığı bireylerin, ailelerin ve toplulukların günlük yaşamlarını ve ilerlemesini etkileyen düşünce, planlı eylem ve duygusal bağlantıları sağlar. Sağlıklı bir beyin şunları yapabilir:
*Uyarıları almak ve duyularımızdan gelen girdileri tanımak
*Öğrenmek ve hatırlamak
*İletişim kurmak
*Sorunları çözmek ve kararlar vermek
*Hareketi desteklemek
*Duyguları düzenlemek
Amerikan Kalp Derneği ( American Heart Association) ölçülebilir, izlenebilir ve değiştirilebilir olduğunu söylemekle ideal beyin sağlığını tanımlamakta daha ileri gitmiştir. Bu önemlidir çünkü araştırmacılar ve politika yapıcılar yaşam beklentisi arttıkça ve nüfus yaşlandıkça demansın etkisini azaltma yönünde ilerleme kaydedilebilir. Beyin sağlığını destekleyen önemli faktörlerin ölçülmesi konusu ilk kez Amerikan Heart Association (AHA) tarafından ele alınmıştır.
İdeal beyin, kalp ve damar sağlığının değerlendirilmesinin aslen Amerikan Kalp Birliği tarafından geliştirilen yedi ölçüt (Yaşamın basit 7 kuralı) ile yapılması önerilmektedir Hayatın basit 7’si, 4 ideal sağlık davranışını ve üç ideal sağlık faktörünü içerir:
*Sigara içilmemesi
*İdeal seviyelerde fiziksel aktivite
*Mevcut kurallara uygun sağlıklı beslenme
*Ağırlık: vücut kitle indeksinin 25 kg / m2’den küçük olması
*Müdahale edilmemiş kan basıncının 120 / < 80 mm Hg’nın altında olması
*Müdahale edilmemiş toplam kolesterolün 200 mg / dL’den az olması
*Açlık kan şekerinin 100 mg / dL olması
Beyin Sağlığını Ölçmek Neden Önemlidir?![Beyin Sağlığı ve Bilişsel Gerileme]()
Beyin sağlığını ölçebilmek, politika yapıcıların nüfusun gelecekteki ihtiyaçlarını planlamasına yardımcı olacaktır. Uzmanlara göre muhtemelen yaşam beklentisi arttıkça bilişsel bozukluk ve demans yaygınlaşacaktır. Bu durum kesinlikle yaşlılar için barınma, emekli aylığı, halk sağlığı gibi genel sağlık planlamalarında zorluk yaşatacaktır. Bilişsel bozulma ve demans riski taşıyanlara daha etkili bir bakım uygulanarak bu zorluklar büyük ölçüde hafifletilebilir.
Gençken Neden Beyin Sağlığını Düşünmeye Başlamalıyız?
Gelişmekte olduğunu hissetmeseniz de arterioskleroz ( damar sertliği), kalp hastalığı, felç ve demansın altında yatan atardamarların daralması çocuklukta başlayabilir. Amerikan Kalp Derneği, insanları yaşamları boyunca arterlerini, kalplerini ve beyinlerini mümkün olduğunca sağlıklı tutmaya çağırmaktadır.
Bilişsel Gerileme Nedir?![Beyin Sağlığı ve Bilişsel Gerileme]()
Bilişsel gerileme veya bunama, düşünme, hatırlama, dikkat etme, iletişim kurma, problem çözme, karar verme veya duyguları düzenleme becerisinde bir eksikliktir. Demansın ya da bunamanın ortak nedenleri felç, vasküler demans, Alzheimer hastalığı ve kafa travmalarıdır. Birçok kişi bilişsel gerilemeyi yaşlıların hastalığı olarak düşünür, ancak daha genç yaş gruplarında gelişmeye başlayabilir. Bazı bireyler mükemmel beyin fonksiyonlarını ileri yaşlarda da sürdürebilir. Bu nedenle beyne iyi bakmaya mümkün olduğunca erken başlamak çok önemlidir.
İnme (Felç) Demansa Nasıl Sebep Olur?
Beyin, düzgün çalışması için yeterli kan akışına ihtiyaç duyan karmaşık bir organdır. İnme ya da felç beyne giden arterlerdeki tıkanmalardan veya beyindeki bir kan damarının yırtılmasından kaynaklanır. Beynin bloke edilen veya yırtılmış arter tarafından beslenen bir kısmı, kan akışı hızlı bir şekilde geri döndürülmezse zarar görür. İnme derecesi veya demans türü beynin hangi bölgelerinin etkilendiğine bağlıdır.
Demans Nedir? Alzheimer Bir Demans Çeşidi Midir?![Beyin Sağlığı ve Bilişsel Gerileme]()
Demans yaşın ilerlemesiyle görülen, ilerleyici de olabilen, davranışlarda, beyin kapasitesinde, günlük yaşamın sürdürülmesinde zorluk şeklinde ortaya çıkan bir yetersizliktir. Unutkanlık her zaman bir demansa işaret etmemektedir. Demansta hafıza problemlerinden başka alet kullanımı, konuşma gibi beceriler de bozulmakta, günlük yaşam olumsuz etkilenmektedir. Demans çeşitlerinden biri de Alzheimer’dir. Alzheimer demansa neden olsa da başka birçok hastalık da demansa neden olabilir. Alzheimer’de en başta hafıza etkilenir. Zamanla tabloya unutkanlıktan başka kendi başına giyinememe, yönünü bulamama, idrarını tutamama, yargıya varamama, akıl yürütememe gibi bozukluklar da eklenir. Yaşlanma Alzheimer’ın en önemli sebebidir. Genetik kökenli olan Alzheimer erken bir yaşta ortaya çıkabilmektedir.
Vasküler Demans (VaD) Nedir?![Beyin Sağlığı ve Bilişsel Gerileme]()
İlerleyici demansın en yaygın nedeni vasküler demanstır. Bu demans çeşidi 65 yaş altında olan kişilerde nadiren görülür. Bu demans türü beyne giden kan akışının azalmasından kaynaklanır. Kan basıncı yüksekliği, kalp krizi, kalp yetmezliği, yüksek kolesterol, felç ya da damarsal bozukluklar damar tıkanıklığına neden olur. Tıkanan, daralan atar damarlarda kan akışı azalır. Bu sürece arterioskleroz denir. Nöronlara ( sinir hücrelerine) ulaşan kan azaldığında ya da durduğunda hücreler zarar görmekte ve işleyişleri bozulmakta ya da ölmektedir. Vasküler demansın belirtileri Alzheimer’dan daha erken ortaya çıkar. Sigara içenler, hipertansiyonlular, koroner kalp hastası olanlar, kalp ritm bozukluğu yaşayanlar, diyabetliler vasküler demans riski altındadır.
Demansın Maliyeti Nedir?
Amerika Birleşik Devletleri’nde Alzheimer hastalığı ve diğer demanslar (bunamalar) bakım giderleri kanserden daha büyük ve kalp hastalığına eşit olan pahalı hastalıklar arasındadır. 2013 yılında demans için sağlık bakımı, uzun vadeli bakım ve bakımevlerine yapılan doğrudan ödemeler 203 milyar doları bulmuş ve sakatlığa, yaşlı insanlar arasında uzun süreli bakım ihtiyacına en büyük katkıda bulunan kronik hastalık demans olmuştur. Bilişsel bozukluk için doğrudan bakım maliyetleri toplam finansal maliyetlerin yalnızca bir kısmını oluşturur. 2011 yılında 15 milyondan fazla Amerikalı demanslı aile üyelerine bakmak için haftada ortalama 21,9 saat harcamıştır. Tahmini yıllık ekonomik maliyet ise 215 milyar doları geçmiştir. Bu rakama bakıcılar ve diğer aile üyelerine yüklenen stres dâhil değildir.
Bunama (Demans) Kaç Kişide Vardır?
2010 yılında Amerika Birleşik Devletleri’ndeki 3,9 milyon insanın demanslı olduğu tahmin edilmekte ve bu sayının nüfus yaşlandıkça artması beklenmektedir. Halen dünyada 47 milyondan fazla Alzheimer hastası bulunmaktadır. Rakamların önümüzdeki 10–30 yıl içinde ikiye hatta üçe katlanması beklenmektedir. Türkiye’de bir demans türü olan Alzheimer ile mücadele edenlerin sayısı 600.000 arasındadır.
Alzheimer Nedir, 7 Basit Adımla Nasıl Önlenebilir?![Beyin Sağlığı ve Bilişsel Gerileme]()
Hafif bilişsel bozuklukların görüldüğü bireylerin % 100’e yakını Alzheimer hastalığına yakalanmaktadır. Kan akış hızının düşük olması, glikozun az kullanımı, diyabet, kolesterolün yüksekliği, sigara kullanımı, yüksek tansiyon, sosyal ilişki ve egzersiz yetersizliği gibi durumlarla hafif bilişsel bozukluk (HBB) arasında bir bağıntı bulunmaktadır. Ancak en temel olası risk ilerleyen yaştır. Gündelik hayatta yapılacak basit egzersizler, bulmaca çözmek, bilgisayar oyunu oynamak gibi beyin antremanları bilişsel uyarılmayı artırmakta, HBB ve Alzheimer gibi durumların gerilemesine, zaman etkisinin ötelenmesine katkıda bulunmaktadır. Araştırmacılara göre yaşlıların yapabileceği basit günlük egzersizler ile görsel hafıza da gelişmektedir.
Alzheimer hastalığı beynin bazı bölümlerinin küçülmesine (atrofi) neden olan ilerleyici bir nörodejeneratif hastalıktır. Bazı genetik faktörlerle ilişkilidir, ancak hastalığın kesin nedeni hala anlaşılmamıştır. Bilimsel araştırmalardan çıkan sonuca göre fiziksel aktivite, kan basıncını kontrol etmek, sağlıklı bir diyet ve sigarayı bırakmak gibi vasküler risk faktörlerinin yönetimi Alzheimer hastalığının önlenmesine yardımcı olabilmektedir.
Alzheimer riskini azaltmak ve beyin sağlığını korumak amacıyla Alzheimer Derneği tarafından önerilen sosyal bakımdan meşgul olmak gibi psikososyal önlemler Amerikan Kalp Derneği (American Heart Association: AHA) tarafından da kabul edilir.
Ya Genç Değilsek?
Hayatın basit 7’sini takip etmek her yaşta kalbinize ve beyninize fayda sağlayacaktır. Kişi ateroskleroz olsa bile 7 adımın izlenmesi hastalığın gelişimini yavaşlatacaktır.
Kaynakça:
https://www.heart.org
http://www.videnscenterfordemens.
http://www.noronpsikiyatri.com
Yazar: Müşerref Özdaş