Beyin sapı nefes alma, yutma ve denge gibi temel vücut fonksiyonlarını kontrol etmektedir. Beyin sapında tıkanma veya kanama, bu hayati rolleri etkileyebilecek beyin sapı felcine neden olmaktadır. Bu makale de beyin sapı semptomları, tanı, iyileşme ve görünüm dâhil beyin sapı felçleri yer almaktadır.
Beyin Sapı Felci Nedir?
Beyin sapı nefes almayı, göz hareketini, yüz hareketini, kalp atış hızını ve kan basıncını kontrol etmektedir. Dünya Sağlık Örgütü (WHO) göre inme, dünya çapında ikinci ölüm ve üçüncü sakatlık nedenidir. Engellenen bir arter veya sızıntı bir kan damarı nedeniyle beynin bir kısmına kan akışı kesildiğinde inme meydana gelmektedir. Beyin sapı beynin tabanında bulunmaktadır, vücuttaki bilgiyi almaktan ve iletmekten sorumludur. Beyin sapı, temel vücut fonksiyonlarını kontrol etmektedir. Bu fonksiyonlara örnekler aşağıdaki gibidir:
• Nefes
• Yutma
• Göz hareketi
• Yüz hareketi ve hissi
• İşitme
• Kalp atışı
• Kan basıncı
Ayrıca beyin sapı felci, bireyin temel bedensel fonksiyonlarını etkilemektedir ve uzun vadeli komplikasyonlara neden olmaktadır.
Beyin Sapı Felç Çeşitleri
İskemik inme ve hemorajik inme her ikisi de beyin sapını etkileyebilecek iki ana felç tipidir:
İskemik inme: İskemik inmeler, kafa veya boyunun dar arterlerinde kan pıhtıları meydana geldiğinde, beyinin bir bölgeye kan tedarikini kesmektedir ve en sık görülen tiptir. Tüm felçliler arasında %10 civari iskemik inmeler beyin sapını etkilemektedir. Ayrıca Geçici iskemik atak (TIA), beyne giden kan kesildiğinde kısa bir süre ineme veya inme uyarısı meydana geldiğinde oluşmaktadır. TIA’lar tam iskemik inmelerden daha hafif semptomlara neden olmaktadır ve çoğu semptom bir saat içinde geçmektedir.
Hemorajik inme: Hemorajik inmeler veya beyin kanaması, zayıf bir kan damarı sızdığında, açıldığında, şişme ve basınç oluşturarak meydana gelmektedir. Bu basınç beyindeki dokulara ve hücrelere zarar vermektedir. Hemorajik inmeler diğer inme tiplerinden daha az görülmektedir, ancak tüm inme ölümlerinin yüzde 40’ını oluşturmaktadır.
Beyin Sapı Felci Belirtileri
İnmenin sık görülen belirtileri arasında baş dönmesi ve denge kaybıdır. Beyin sapı çeşitli motor fonksiyonları kontrol ettiğinden, beynin bu alanındaki felçler çeşitli semptomlara neden olmaktadır. Beyin sapı felçleri, hayati önem taşıyan vücut fonksiyonlarını bozmaktadır. Bunlara örnekler aşağıdaki gibidir:
• Nefes
• Yutma
• Kalp atışı
Beyin sapı beyinden çeşitli sinyaller alarak bunları vücudun farklı bölgelerine göndermektedir. Beyin sapı felçleri bu sinyalleri bozarken kişilerin yaşadığı deneyimler yüzde, kollarda ve bacaklarda uyuşukluk veya zayıflık gibi fiziksel semptomlardır. Bunların haricinde diğer yaygın inme belirtileri vardır ve bu belirtiler aşağıdaki gibidir:
• Baş dönmesi
• Denge kaybı
• Sersemlik
• Bulanık veya çift görme
• Konuşma ya da yutma ile ilgili sorunlar
• Baş ağrısı
• Karışıklık
Beyin Sapı Felci Tanısı
Kişi inme semptomları yaşarsa, doktorları inmenin iskemik mi yoksa hemorajik mi olduğunu belirlemek için BT ve MRI taramaları gibi görüntüleme testlerini kullanmaktadır. Ayrıca bu görüntüleme testleri dışında kan testleri, ekokardiyogramlar, karotis ultrasonları ve serebral anjiyografi gibi ek prosedürler kullanmaktadırlar.
Beyin Sapı Felci Komplikasyonları
Beyin sapı birçok hayati bedensel işlevden sorumlu olduğu için, beynin bu alanındaki bir inme, göz hareketi, konuşma ve mekânsal akıl yürütme gibi gerekli motor beceriler ve işlemler üzerinde yıkıcı etkilere neden olmaktadır. Ancak nadir bir durum olsa da ciddi bir beyin sapı inmesi, göz hareketini kontrol eden kaslar haricinde, tam vücut paralizisine neden olan kilitli sendrom geliştiren kişi ile sonuçlanmaktadır.
Beyin Sapı Felci Tedavi
Beyin sapı inmesi tıbbi bir acil durumdur. Hayat kurtarmak ve kalıcı komplikasyon riskini azaltmak için acil tedavi gerekmektedir. Tedavi, inmenin tipine, konumuna ve ciddiyetine bağlı olarak değişmektedir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
İskemik inme tedavisi: İskemik inme için tedavi, pıhtıyı gidererek kan akışını geri kazanmayı içermektedir. Kan akışını geri kazanmayı sağlayan bazı yöntemleri vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Doku plazminojen aktivatörü (t-PA) gibi pıhtılaşan ilaçlar, pıhtı çözülmesine ve etkilenen bölgeye kan akışını geri kazanmasına yardımcı olmaktadır.
• Varfarin gibi anti-trombosit ilaçları. Kişinin kalp krizi veya felç riski ve düşük kanama riski varsa, doktor aspirin önermektedir. Mevcut kurallar, geçmişte olduğu gibi çoğu kişi için düzenli olarak aspirin kullanılması önerilmemektedir.
• Kan pıhtılarını gidermek için mekanik geri alımların kullanılmasını içeren cerrahi bir işlem olan endovasküler tedavi önerilmektedir.
• Daraltılmış kan damarlarını açmak ve kan akışını iyileştirmek için kullanılabilen balonlar veya stentler gibi diğer cihazlar yardımcı olabilir.
Hemorajik inme: Hemorajik inmeler için tedavi, kanamayı kontrol etmeye ve beyindeki basıncı azaltmaya odaklanmaktadır. Çeşitli tedavi yöntemleri vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Tansiyonu kontrol altına almak ve nöbetleri önlemek için ilaçların verilmesi.
• Zayıflamış damarda bir kan pıhtısı oluşmasına yardımcı olan cerrahi bir işlem olan bobin embolizasyonu. Pıhtı kanamayı azaltır ve kan damarının tekrar açılmasını önlemektedir.
Bununla birlikte beyindeki kanama kontrol altına alındıktan sonra, doktorlar tekrar kanamayı önlemek için kırık kan damarını onarmak için cerrahi işlemler uygulamaktadırlar.
Beyin Sapı Felci Risk Faktörleri
Yüksek tansiyon, inme riskini artırmaktadır. Herkes inme geçirme riski altındadır, ancak aile öyküsü, cinsiyet, ırk ve yaş gibi belirli genetik faktörler bazı kişileri inme açısından diğerlerinden daha fazla risk altına sokmaktadır. Amerikan İnme Derneği’ne göre, kadınlar erkeklerden daha fazla felç geçirmektedir ve inme nedeniyle erkeklerden daha fazla ölüm oranına sahiptirler. Kadınlara özgü bazı risk faktörleri vardır ve bu risk faktörleri aşağıdaki gibidir:
• Hormon replasman tedavilerinin kullanımı
• Doğum kontrol haplarının sigara içmek gibi diğer risk faktörleriyle birlikte uzun süreli kullanımı
• Gebelik
Felçlerin çoğunluğu 65 yaş üstü kişilerde görülmektedir. Ancak, araştırmalara göre, genç erişkinlerde inme yatış oranlarının ve inme risk faktörlerinin varlığının anlamlı şekilde arttığını öne sürmektedir. Yukarıdaki faktörler dışında başka inme riskini artıran tıbbi durumlar bulunmaktadır. Bu tıbbi durumlar aşağıdaki gibidir:
• Yüksek tansiyon
• Yüksek kolesterol
• Arter fibrilasyonu (AFib)
• Diyabet
• Şişmanlık
• Kardiyovasküler hastalık (CVD)
• Yaşam tarzı risk faktörleri
Kişiler genetik faktörleri kontrol edememektedirler, ancak inme riskini artıran yaşam tarzı faktörlerini kontrol edebilmeleri muhtemeldir. Yüksek tansiyonu veya pıhtı oluşma riskini artıran davranışlar daha yüksek felç riskine neden olmaktadır. İnme riskini artırabilecek davranışlar vardır ve bu davranışlar aşağıdaki gibidir:
• Tütün içmek
• Aşırı alkol kullanımı
• Yasadışı uyuşturucu kullanımı
• Yerleşik yaşam tarzı
• Kötü beslenme
Beyin Sapı Felci Önleme
Felcin beyin sapına olan etkisi tahmini yüzde 80’i önlenebilmektedir. Kişiler bazı yaşam tarzı değişikliklerini yaparak inme risklerini azaltmaları olası bir durumdur. Bu yaşam tarzı değişiklikleri aşağıdaki gibidir:
• Lipid ve kolesterol seviyelerinin izlenmesi
• İlaç ve davranış değişiklikleri ile kan basıncını kontrol edilmesi
• Diyabet gibi tıbbi durumların kontrol edilmesi
• Sigaranın bırakılması
• Düşük yağlı, düşük sodyumlu diyetler uygulanması
• Diyetin bol miktarda taze meyve ve sebze içermesinin sağlanması
• Haftada en az 150 dakika orta şiddette aerobik egzersiz veya haftada en az 75 dakika aerobik egzersiz yapılması
Beyin Sapı Felcinden Kurtulma ve Görünümü
Beyin sapı inmesi ciddi uzun süreli komplikasyonlara neden olmaktadır. İlaç ve davranış değişiklikleri gelecekteki felç riskini azaltmaya yardımcı olmaktadır. Fiziksel terapi kas gücünü, koordinasyonunu artırmaktadır ve sonuçta kişilerin kaybedilen motor becerilerini kazanmalarına yardımcı olmaktadır. Mesleki, konuşma ve dil terapisi, kişilerin hafıza, problem çözme ve yargılama gibi bilişsel yeteneklerini geliştirmelerine yardımcı olmaktadır. Beyin sapı geçirmiş ve ağır sakatlıkları olan bazı kişiler uyum sağlamalarına yardımcı olmak için psikolojik danışmanlık almaları gerekebilmektedir.
Kaynakça:
strokeassociation.org
stroke.org
rarediseases.org
radiologyinfo.org
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu