Coronavirus: Orta, Şiddetli ve Kritik COVID-19 Nedir?

Coronavirüsler bir virüs ailesidir ancak resmi olarak SARS CoV-2 olarak adlandırılan yeni bir koronavirüstür. Geçen yılın (2019) sonunda Wuhan, Çin’de ilk ortaya çıkan COVID-19 olarak da adlandırılan bu yeni koronavirüs, insanlara bir hayvan kaynağından bulaşmış gibi görünmektedir. Uzmanlar halen bu virüsün insanları etkilediği farklı yolları öğrenmektedir. Uzmanların kesin olarak bildiği bir şey var ki bu, hava yoluyla yayılan (örneğin, damlacıklardan çok daha küçük ve havada kalan) ve enfekte kişilerin damlacıkları (örneğin, hapşırma ve öksürme) ile yayılan oldukça bulaşıcı bir virüs olduklarıdır. Bu nedenle el yıkama, sosyal uzaklaşma ve kendi kendine izolasyon, koronavirüs bulaşmasını yavaşlatmak için çok önemlidir.
İnsanların çoğu hafif veya asemptomatik bir koronavirüs enfeksiyonu yaşarken bazı insanlar çok daha ciddi ve hatta hayatı tehdit eden semptomlara ve komplikasyonlara sahip olacaktır. Koronavirüs ve COVID-19 vakaları genellikle beş gruba ayrılabilir:

-Asemptomatik
-Hafif
-Orta
-Şiddetli
-Kritik
Bir önceki makalede asemptomatik ve hafif enfeksiyonlara değinmiştik, bu makalede ise orta, şiddetli veya kritik koronavirüs ve COVID-19’a değinilecektir.

COVID-19 Vakalarının Prevalansı

Rapor edilen araştırmalar, COVID-19 vakalarının büyük çoğunluğunun en az ciddi kategoriye girdiğini göstermektedir:
Hafif ile Orta: % 81
Şiddetli: % 14
Kritik: % 5
Hastalığın ciddiyetinde yaş güçlü bir faktördür. Amerika Birleşik Devletleri’ndeki Hastalık Kontrol ve Önleme merkezleri (CDC)’nin koronavirüs hastalığı 2019’un yakın tarihli analizinde, yaşlı insanların en yüksek ölüm oranına sahip olduğu bulunmuştur.
Yaş grubu ve ölüm oranı şöyledir:
*85 yaş ve üzeri: % 10-27%
*65-84 yaş arası: % 3-% 11
*55-64 yaş arası: 1%-3%
*20-54 yaş arası: <% 1
*19 yaş ve altı hiçbir ölüm bildirilmemiştir.
Her ne kadar yaşlı insanların hastalıktan ölme olasılığı yüksek olsa da gençlerin COVID-19’a karşı bağışık olmadıkları da bilinmelidir. Aynı CDC analizi, Amerika Birleşik Devletleri’nde COVID-19 nedeniyle hastaneye yatırılan hastaların % 20’sinin 20-44 yaş arasında olduğunu bulmuştur. Vücudunu yeni koronavirüs enfeksiyonuna nasıl tepki verdiği yaşa, bağışıklık sistemine, genel sağlık durumuna, altta yatan sağlık sorunlarına bağlıdır. Diyabet, akciğer sorunları veya kalp hastalığı gibi durumlar kişileri covid-19’a karşı daha savunmasız hale getirebilir.

Orta Dereceli COVID-19

Covid-19 olduğu anlaşılan bir hastanın durumu kategorinin hafif kısmından daha kötü hale gelirse, akciğerlerde iltihaplanma ile orta dereceli bir vaka olmaya doğru ilerleyebilir, öksürük gibi akciğer semptomları daha belirgin hale gelebilir. Akciğerler, geniş solunum yollarından (bronşlar), daha küçük hava yollarından (bronşiyoller) ve uçtaki küçük hava keselerinden (alveoller) oluşur ve havadaki buraya dolarak kılcal damarlara geçer. Solunum yolları akciğerleri esnek ve uyumlu tutan ve hava keselerini açık tutmaya yardımcı olan yüzey aktif madde adı verilen bir sıvı içerir. Orta derecede covid-19 olan hastalarda, bronşiyollere doğru ilerleyen iltihaplanma olabilir. Bu derecedeki covid-19’da hastalar daha nefes nefese kalabilir ve özellikle hareket ediyorlarsa kalp hızlarında artış eğilimi gösterir.
Orta Derecede COVID-19’da aşağıdaki durumlar ortaya çıkabilir:
1-Hafif semptomları olanlara göre daha kötü bir öksürük olabilir.
2-Vücut sıcaklığı 37,8 ° C’ye ulaşabilir veya daha yüksek olması muhtemeldir.
3-Egzersiz yaparken, merdivenlerden yukarı çıkarken bile nefes nefese kalınabilir ama evin etrafında ya da içinde biraz oyalanırken veya otururken nefes nefese kalınmaz.
4-Öksürük sırasında biraz ağrı duyulabilir ancak acı çektirici değildir
5-Öksürük birkaç gün boyunca kalıcı olabilir, bir saat içinde birçok kez öksürülebilir.
6-Öksürükten dolayı uyumak biraz zor olabilir fakat ve yatakta nefes nefese kalınmaz.
7-İshal olunabilir fakat bulantı ve kusma pek olası değildir.
8-Özellikle ateş yükselirse baş ağrısı olabilir.
9-Akciğerlerde erken iltihap belirtileri görülebilir, egzersiz yapılırken hafif bir vakaya göre daha nefessiz kalınabilir
10-Yorgun hissedebilir ama yine de hasta kendi evinde rahatça hareket edebilir, duş alabilir ve kişisel bakımını yapabilir.
11-Ağız açıkken nefes almaktan dolayı ağız kuruluğu hissedilebilir. İdrar çıkarıldığında rengi uçuk sarı veya bira renginde olabilir, bu yüzden vücut susuz kalmaz.
12-Hastalar nefes almakta zorlanmadan veya nefes alamayacağından endişe etmeden oturup TV izleyebilir veya bir kitap okuyabilir.
13-Başkalarıyla konuştuğunda, hiç kimse hastanın kafasının karıştığını veya mantıklı olmadığını düşünmez.
14-Kişi yemeğini ve içeceğini hazırlayabilir ya da bunu yapmak için çok yorgun hissedilebilir ancak normalden daha az olsa bile yemek yiyebilir. Nefes alma ihtiyacı nedeniyle yemek yeme yeteneği engellenmez.
15-Birkaç gün boyunca yatakta kalmak istenecek kadar yorgun hissedilebilir.
16-Kişi kendini mutsuz, tuhaf, ağlamaklı veya karamsar hissedebilir.
Orta şiddette COVID-19 çok yaygındır. Yaklaşık 7-14 gün sürebilir.
Aşağıdaki durumlarda derhal telefonla doktora ulaşılmalı, tıbbi yardım alınmalıdır:
-Bu belirtiler var ama giderek daha nefessiz hale geliniyorsa.
-Duş ve yemek gibi temel işler yönetilemezse.
-Ekstra nefes almadan cümle içindeki bütün kelimeler söylenemezse.
Bir görevliyle konuşmak için Alo 184 aranmalıdır. Telefondaki biriyle konuşmak için nefes yetmezse veya nefes almak hızla zorlaşıyorsa 184 yerine 112 aranabilir veya bunu bir başkasının yapması gerekebilir.

Şiddetli COVID-19

Şiddetli COVID-19, akciğerlerin kendisinin iltihaplanması (enfeksiyondan kaynaklanan) olan, küçük hava keselerine (alveollere) doğru inen pnömoni varlığı anlamına gelir. Şiddetli covid-19 daha yaşlı olanlarda veya savunmasız hale getiren sağlık durumlarından herhangi birine sahip olan kişilerde çok daha olasıdır. Sağlıklı kişilerde görülmesi imkânsız değildir ama çok daha az yaygındır.
Şiddetli hastalığı olanlar zor nefes alabilirler (ve hafifçe hareket ederken veya hatta dinlenirken rahat bir şekilde nefes alamayabilir) ve hareketsiz otururken bile normalden daha hızlı nefes alırlar. Fazladan nefes almadan bir cümleyi bitiremezler, konuşmaktan bile kaçınabilirler. Oksijen seviyeleri düşmüş olabilir bu nedenle daha hızlı nefes alma dürtüsü güçlüdür. Doktorlar bu durumu değerlendirirken solunum oranlarını ölçeceklerdir. Normal yetişkinler dakikada yaklaşık 12-18 nefes alırlar. Pnömonide oran bazen belirgin şekilde artar. Not: Bunlar yetişkinlere ait oranlardır, küçük çocuklar yetişkinlerden çok daha hızlı nefes alırlar.
Hastalık belirtilerine sahip olan veya tanıdığı birinin böyle belirtiler gösterdiğini düşünen kişiler telefonla acil tıbbi yardım istemelidir. Telefonda konuşamayacak kadar nefessiz olanlar bunu yapması için bir başkasından yardım talep etmelidir.
Şiddetli COVID-19’da şunlar görülebilir:
Ateş, şiddetli öksürük, vücut ağrıları, yorgunluk, genel anlamda kendini iyi hissetmeme gibi yaygın semptomlarla birlikte şunlar da görülebilir:
1-Kişi kendini zorlamadığı zamanlarda bile nefes darlığı yaşanabilir.
2-Hareketsiz otururken bile nefes nefese olunabilir.
3-Konuşurken bir cümle tamamlanamayabilir.
4-Kişi nefes almak için çok uğraşmak zorunda olduğunu hissedebilir.
5-Nefes alırken göğüs, karın veya sırt ağrıyabilir.
6- Ateş yüksektir.
7-Göğüs rahatsızlığı olabilir, göğüs sıkışır, sanki düzgün şekilde genişlemiyormuş gibidir.
8-İshal veya bulantı gibi olası gastrointestinal sorunlar yaşanabilir. Bu sorunlar ciddi vakaların % 10-20’sinde bulunur.
9-Sanki hızlı koşulmuş gibidir, nefes alınıp verilmekte zorlanılır.
10-Hasta normal olarak yemek yiyemez veya içemez.
11-Kitap okunamaz veya TV izleyemez çünkü hasta nefes almaya çok fazla odaklanır veya kendinizi çok iyi hissetmez.
12-Yüz ve dudaklar mavimsi renk alabilir bu, yeterli oksijen alınmadığını gösteren bir işarettir.
13-Kafa karışıklığı/tepkisizlik durumu görülebilir.
COVID-19 pnömonisinin diğer yaygın semptomları arasında (hepsine veya çoğuna sahip olunmasa da) şunlar bulunur:
1-Hızlı ve sığ solunum.
2-Hızlı kalp atımı.
3-Hasta veya keyifsiz görünüm.
4-Düşük kan basıncı
Bazı insanlarda COVID-19 zatürre ve akciğer skarlaşmasına yol açabilir.

Kritik ya da Hayati COVID-19

Şiddetli pnömonide SARS (ciddi akut solunum sendromu) adı verilen bir durum gelişebilir. Akciğerlerdeki küçük hava keseleri o kadar iltihaplanır ve ıslanır ki yapışıp kapanma eğilimi gösterir ve alveollerde virüse cevap veren çok fazla inflamatuar sıvı olduğu için yüzey aktif madde (sürfaktan) işini yapamaz, akciğerlerin şişirilmesi için yardıma ihtiyaç vardır. Hastalar bu aşamada ventilatöre bağlanır. Kritik derecede covid-19’u olan insanlar çok hastadır. Bu hastaların en kritik olanı sepsis geliştirir ve diğer vücut organları çalışmayı bırakır ki bu aşama vücut için çok tehlikeli bir durumdur.
Daha önce sağlıklı bir birey için bunun olma şansı son derece düşüktür fakat sıfır değildir. Sağlıklı genç insanların büyük çoğunluğu kritik covid-19 geliştirmez ama tıpta asla diye bir şey söylenemez. Dünya çapında yüz binlerce vaka arasında, aşırı derecede hasta olan ve hatta ölen bazı gençler olmuştur. Yaşlı hastaların çoğunluğu da bu tip hayati tehlikesi olan covid-19 geliştirmez ama önemli bir kısmında gelişir. Yaşla birlikte ve kişiyi savunmasız hale getirdiği bilinen sağlık koşulları ile risk artar. Şu anda dünyada görülen covid-19 vakalarının sayısı oldukça fazladır, sepsis gelişen hastaların küçük bir yüzdesi bile çok sayıda hasta bulunduğu anlamına gelir. Hastalar yoğun bakım yardımı ile hayati tehlike oluşturan derecedeki covid-19’dan kurtulabilir ve hayatta kalabilir fakat bu bile her zaman yeterli değildir.
Şiddetli ve kritik covid-19 arasındaki farkı bir hastanedeki sağlık uzmanı anlayabilir. Her iki grupta da hastaların acilen hastanede tedavi edilmesi gerekir. Kritik seviyede covid-19’a ait belirtiler yaşayan, yaşadığını düşünen kişiler ya da böyle bir tanıdığı olanlar derhal Alo 184’ü ya da 112’yi aramalı, durumu bildirmeli, acil yardım istemelidir.

Koronavirüs İnkübasyon Süresi ve İyileşme Süresi

Dünya Sağlık Örgütü’ne göre, kuluçka dönemi virüsün bulaştığı zaman ve belirtilerin başladığı zaman arasıdır ve 1 ila 14 gün, ortalama 5 gündür. Hafif covid-19 vakaları yaklaşık iki hafta sürse de ağır vakaları olanlar için iyileşme üç ila altı hafta sürebilir. Hafif bir vaka ile başlayıp şiddetli hale gelmesi mümkündür, bunun zamanlaması her bireyin bağışıklık sistemine ve altta yatan sağlık koşullarına bağlı olacaktır. Saatler boyunca çok hızlı bir şekilde gelişen semptomlar ve gelişmesi günler süren diğer vakalar rapor edilmiştir.

Coronavirüs Tedavileri

Bilim insanları covid-19 ile savaşmak için bir aşı ve/veya antiviral ilaç geliştirmek için çok çalışırken, şu anda bu bulaşıcı hastalık için bir “tedavi” yoktur. Bu koronavirüsün hafif ila orta dereceli vakalarının tedavisi doktorların destekleyici bakım dediği şeyi içerir. Buna dinlenme, çok fazla sıvı içme ve tezgah üstü (reçetesiz) ağrı kesici ve Tylenol gibi ateş düşürücüler almak dâhildir. Daha ciddi vakalarda, özellikle nefes almada zorluk olduğunda, hastaneye yatmaya ihtiyaç duyulabilir. Hastaların daha iyi hale geldiğinde covid-19 ile yeniden enfekte olduğu bildirilmiştir. Bu nedenle, bir kişi koronavirüs enfeksiyonundan kurtulursa, yeniden enfeksiyondan kaçınmak için tüm önlemleri alması önemlidir.

Yardım Ne Zaman Aranmalı?

CDC, insanlara koronavirüse maruz kaldıklarını ve ayrıca düşük dereceli ateş, öksürük veya hafif bir nefes darlığı geliştirdiğini düşünmeleri durumunda doktorlarını aramasını veya bir sağlık kuruluşuna gitmesini önerir. Tüm ateş veya öksürükler koronavirüse bağlı değildir. Covid-19 ya da başka bir solunum yolu hastalığından muzdarip olup olmadığını daha iyi kavramaya yardımcı olmak için sağlık görevlileri kişilere aşağıdakileri soruları sorabilir:
-Covid-19 semptomlarınız var mı?
-Son 28 gün içinde uluslararası yolculuk yaptınız mı? Son zamanlarda çok sayıda covid-19 vakası olan bir ülkeye gittiniz mi?
-Covid-19 ile enfekte olduğu bilinen bir kişiyle yakın temasınız oldu mu (örneğin teyit edilmiş bir koronavirüs vakası olan bir kişiyle uzun süre geçirdiniz mi ve 1,8 metreden daha yakınında oldunuz mu?
-Koronavirüse yakalanma riskiniz yüksek mi? Örneğin, özellikle kronik bir hastalığı olan yaşlı bir yetişkin misiniz?
Ciddi bir covid-19 vakası olduğunu gösteren semptomlardan herhangi birine sahip olanlar derhal bir hastaneye, doktora başvurmalı, 112’yi veya 184’ü aramalı, konuştuğu kişiye covid-19 olabileceğini düşündüğünü söylemelidir. Yardım gelmeden önce veya yardım almak için evden dışarı çıkmadan önce eğer varsa yüz maskesi (cerrahi maske) takılmalıdır. Enfeksiyonun yayılmasını önlemek için aile üyelerinden en 1,8 metre ya da 2-3 adım uzakta durulmalıdır.

Kaynakça:

https://patient.info
https://www.singlecare.com

Yazar: Müşerref Özdaş