Enfeksiyöz Mononükleoz (Mono) Nedir?

Enfeksiyöz mononükleoz ya da mono veya, çoğunlukla Epstein-Barr virüsünün (EBV) sebep olduğu bir grup belirtiyi tanımlamaktadır. Genellikle gençlerde görülmektedir, ancak her yaşta bu virüsü almak mümkündür. Virüs genellikle tükürük yoluyla yayılmaktadır, bu yüzden bazı insanlar buna öpüşme hastalığı adını vermiştir. Çoğu insan 1 yaşından sonra çocukken EBV enfeksiyonları geliştirmektedir ve çok küçük çocuklarda semptomlar genellikle görülmemektedir veya o kadar hafiftir ki mono olarak tanınmamaktadır.
EBV enfeksiyonu geçirildiğinde, başka bir enfeksiyon kapma olasılığı yoktur. EBV olan herhangi bir çocuk muhtemelen hayatlarının geri kalanında monoya karşı bağışık olmaktadır. Bununla birlikte, Amerika Birleşik Devletleri ve diğer gelişmiş ülkelerdeki pek çok çocuk bu enfeksiyonlara ilk yıllarında yakalanmamaktadır. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri (CDC) göre mono, ergen veya genç bir yetişkin EBV ile enfekte olduğunda yüzde 25 oranında ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle, mono esas olarak lise ve üniversite öğrencilerini etkilemektedir.

Mono Semptomları

Mono hastalarının ateşi sıklıkla yükselmektedir, boyun ve koltuk altlarında şişmiş lenf bezleri ve boğaz ağrısı olmaktadır. Çoğu mono vakası hafiftir ve minimal tedavi ile kolayca düzelmektedir. Enfeksiyon tipik olarak ciddi değildir ve genellikle 1-2 ay içinde kendiliğinden geçmektedir. Bu semptomların dışında başka semptomlarda bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Baş ağrısı
• Yorgunluk
• Kas Güçsüzlüğü
• Döküntü ciltte veya ağız da düz pembe veya mor lekeler oluşması
• Şişmiş bademcikler
• Gece terlemeleri
Bununla birlikte bazen dalak veya karaciğer de şişebilmektedir, ancak mononükleoz nadiren ölümcüldür. Mono’yu grip gibi diğer yaygın virüslerden ayırt etmek zordur. Dinlenme, yeterince sıvı alma ve sağlıklı yiyecekler yeme gibi 1 veya 2 haftalık evde tedaviden sonra semptomlar düzelmektedir aksi halde semptomlar düzelmediğinde tıbbi yardım alınmalıdır.

Mono Kuluçka Dönemi

Virüsün kuluçka dönemi, enfeksiyon vücuda girdiği ve belirtiler başladığı zaman arasındaki süredir ve bu 4 ila 6 hafta sürmektedir. Mono’nun belirti ve semptomları tipik olarak 1 ila 2 ay sürmektedir. Küçük çocuklarda kuluçka süresi daha kısa olabilmektedir. Boğaz ağrısı ve ateş gibi bazı semptomlar tipik olarak 1 veya 2 hafta sonra azalmaktadır. Şişen lenf düğümleri, dalak genişlemesi ve yorgunluk gibi diğer belirtileri birkaç hafta daha veya daha uzun devam edebilmektedir.

Mono Nedenleri

Mononükleoz genellikle EBV’den kaynaklanmaktadır. Virüs, enfekte bir kişinin ağzından tükürük veya kan gibi diğer vücut sıvılarıyla doğrudan temas yoluyla yayılmaktadır. Ayrıca cinsel temas ve organ nakli yoluyla da yayılmaktadır. Virüse öksürerek veya hapşırarak, öperek veya mono olan biriyle yiyecek ya da içecek paylaşarak maruz kalmak mümkündür. Bulaştıktan sonra semptomların ortaya çıkması genellikle 4 ila 8 hafta sürmektedir. Ergenlerde ve yetişkinlerde enfeksiyon bazen belirgin semptomlara neden olmamaktadır. Çocuklarda, virüs tipik olarak hiçbir belirti vermemektedir ve enfeksiyon genellikle fark edilmeden geçmektedir.

Epstein-Barr Virüsü (EBV)

Epstein-Barr virüsü (EBV) herpes virüs ailesinin bir üyesidir. HKM göre, tüm dünyada insanlara bulaşan en yaygın virüslerden biridir. EBV ile enfekte olduktan sonra, ömür boyunca vücutta hareketsiz kalmaktadır. Nadir durumlarda yeniden etkinleşebilmektedir, ancak genellikle herhangi bir belirti olmamaktadır. Uzmanlar mono ile olan ilişkisine ilave olarak, EBV ile kanser ve otoimmün hastalıklar gibi sağlık koşulları arasındaki olası ilişkileride de araştırmaktadırlar.

Mono Bulaşıcı mıdır?

Mono bulaşıcıdır, ancak uzmanlar bu sürenin ne kadar süreceğinden emin değillerdir. EBV boğaza aktığı için, tükürükle temas eden birini öperek veya yemek kaplarını paylaşarak enfekte edebilmek mümkündür. Uzun inkübasyon süresi nedeniyle, mono’nun farkında bile olunmayabilmektedir. Mono, semptomları yaşadıktan sonra 3 ay veya daha uzun süre bulaşıcı olmaya devam edilebilmektedir.

Tek Risk Faktörleri

Bazı grupların mono alma riski daha yüksektir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• 15-30 yaş arası gençler
• Öğrenciler
• Tıbbi stajyerler
• Hemşireler
• Bakıcılar
• Bağışıklık sistemini baskılayan ilaçlar alan insanlar
Ayrıca düzenli olarak çok sayıda insanla yakın temasa geçen herkes, mono için artan bir risk altındadır. Lise ve üniversite öğrencilerinin sık sık enfeksiyon kapmasının nedeni budur.

Mono Teşhisi

Hepatit A gibi diğer, daha ciddi virüsler monoya benzer semptomlara neden olabileceğinden, doktorlar bu olasılıkları dışlamak için bazı testler uygulamaktadırlar ve bunlar aşağıdaki gibidir:
İlk test: Kişiden normalde ne kadar süredir semptomları olduğun a dair bilgiler almaktadır. Kişi 15-25 yaşları arasındaysa, ayrıca mono olan kişilerle temas halinde olup olmadığı da sorulmaktadır. Yaygın görülen ateş, boğaz ağrısı ve şişmiş bezler gibi belirtiler yanında yaş, bu hastalık teşhisinde ana faktörlerden biri tanesidir. Vücut ısısı ölçülerek ve boyundaki, koltuk altlarındaki ve kasıklardaki bezler kontrol edilmektedir. Dalağın genişleyip genişlemediğini belirlemek için midenin sol üst kısmını da kontrol edilmektedir.
Tam kan sayımı: Bazen tam bir kan sayımı yapılmaktadır. Bu kan testi, çeşitli kan hücrelerinin seviyelerine bakarak hastalığın ne kadar şiddetli olduğunu belirlemeye yardımcı olmaktadır. Örneğin, yüksek lenfosit sayısı genellikle bir enfeksiyonu göstermektedir.
Beyaz kan hücresi sayısı: Mono enfeksiyon tipik olarak vücut kendini savunmaya çalışırken daha fazla beyaz kan hücresi üretmesine neden olmaktadır. Bir yüksek beyaz küre sayısı EBV ile enfeksiyon teyit edememektedir, ama sonuç güçlü bir olasılık olduğunu göstermektedir.
Monospot testi: Laboratuvar testleri, teşhisin ikinci kısmıdır. Mononükleozu teşhis etmenin en güvenilir yollarından biri monospot testidir veya heterofil testidir. Bu kan testi antikorları aramaktadır ve bunlar bağışıklık sisteminin zararlı elementlere yanıt olarak ürettiği proteinlerdir. Ancak EBV antikorları aramamaktadır. Bunun yerine, monospot testi, EBV ile enfekte olunduğunda vücudun üretmesi muhtemel olan başka bir antikor grubunun seviyelerini belirlemektedir ve bunlara heterofil antikorlar denmektedir. Bu testin sonuçları, mono semptomları ortaya çıktıktan 2 ila 4 hafta sonra yapıldığında en tutarlı olanıdır. Bu noktada, güvenilir bir pozitif yanıtı tetiklemek için yeterli miktarda heterofil antikoru olmalıdır. Bu test her zaman doğru değildir, ancak yapılması kolaydır ve sonuçlar genellikle bir saat veya daha kısa sürede çıkmaktadır.
EBV antikor testi: Monospot testi negatif çıktığında, EBV antikor testi uygulanmaktadır ve bu kan testi, EBV’ye özgü antikorları aramaktadır. Bu test, semptomların görüldüğü ilk hafta kadar erken mono tespit edilebilmektedir, ancak sonuçları almak daha uzun sürede çıkmaktadır.

Mono Tedavi

Enfeksiyöz mononükleoz için özel bir tedavi yoktur. Bununla birlikte, boğaz ve bademcik şişmesini azaltmak için bir kortikosteroid ilaçlar uygulanmaktadır. Ayrıca belirtiler genellikle 1-2 ay içinde kendiliğinden düzelmektedir. Belirtiler kötüleşirse veya şiddetli karın ağrısı olduğunda tıbbi yardım alınmalıdır.

Mono Ev İlaçları

Evde tedavi, semptomları hafifletmeyi amaçlamaktadır. Bu, ateşi düşürmek için reçetesiz satılan (OTC) ilaçları ve boğaz ağrısını yatıştırmak için tuzlu su ile gargara yapmak gibi teknikleri kullanmayı içermektedir. Semptomları hafifletebilecek ev ilaçları bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Dinlenmek
• Bol su tüketmek
• Sıcak tavuk çorbası tüketmek
• Yapraklı yeşil sebzeler, elma, kahverengi pirinç, somon gibi anti-enflamatuar ve antioksidanlar açısından zengin yiyecekler yiyerek bağışıklık sistemini güçlendirmek
• Asetaminofen (Tylenol) gibi OTC ağrı kesici ilaçlar kullanmak
Bununla birlikte çocuklara veya gençlere asla aspirin verilmemelidir, çünkü beyin ve karaciğer hasarına neden olabilen nadir bir hastalık olan Reye sendromuna yol açabilmektedir.

Mono Komplikasyonları

Mono genellikle ciddi değildir. Bazı durumlarda, mono hastaları strep boğaz, sinüs enfeksiyonları veya bademcik iltihabı gibi ikincil enfeksiyonlara neden olmaktadır. Nadir durumlarda, bazı kişiler bazı komplikasyonlar geliştirmektedir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
Büyümüş dalak: Şişmiş olabilecek dalağın yırtılmasını önlemek için şiddetli aktiviteler yapılmadan, ağır nesneleri kaldırılmadan veya temas sporları yapılmadan önce en az 1 ay beklenilmelidir. Normal aktivitelere ne zaman dönülebileceği konusunda doktordan bilgi alınmalıdır. Mono olan kişilerde rüptüre dalak nadirdir, ancak bu yaşamı tehdit eden acil bir durumdur. Kişi de mono varsa ve karnın sol üst kısmında keskin, ani bir ağrı yaşarsa hemen doktorunu aramalıdır.
Karaciğer iltihabı: Hepatit (karaciğer iltihabı) veya sarılık (ciltte ve gözlerde sararma) bazen mono olan kişilerde ortaya çıkabilmektedir.
Nadir komplikasyonlar: Mayo Clinic’e göre mono, son derece nadir görülen bu komplikasyonlardan bazılarına da neden olabilmektedir ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Anemi, kırmızı kan hücresi sayısında azalma
• Trombositlerde azalma olan trombositopeni, kanın pıhtılaşma sürecini başlatan kısmı
• Kalp iltihabı
• Menenjit veya Guillain-Barré sendromu gibi sinir sistemini içeren komplikasyonlar
• Nefes almayı engelleyebilecek şişmiş bademcikler

Mono Parlama

Yorgunluk, ateş ve boğaz ağrısı gibi mono semptomlar genellikle birkaç hafta sürmektedir. Nadir durumlarda, semptomlar aylar hatta yıllar sonra alevlenebilmektedir. Genellikle bir mono enfeksiyona neden olan EBV, hayatın geri kalanında vücutta kalmaktadır. Genellikle hareketsiz durumdadır, ancak virüs yeniden aktive olabilmektedir.

Yetişkinlerde Mono

Mono çoğunlukla ergenlik çağındaki ve 20’li yaşlarındaki insanları etkilemektedir ve 30 yaşın üzerindeki yetişkinlerde daha az görülmektedir. Mono’lu yaşlı yetişkinlerin genellikle ateşi olmaktadır, ancak boğaz ağrısı, şişmiş lenf düğümleri veya genişlemiş dalak gibi başka semptomlar olmayabilmektedir.

Çocuklarda Mono

Çocuklar, yemek kaplarını veya bardaklarını paylaşarak, öksüren veya hapşıran enfekte bir kişinin yanında bulunarak mono ile enfekte olabilmektedirler. Boğaz ağrısı gibi sadece hafif semptomlar olabileceğinden, mono enfeksiyon teşhis edilemeyebilmektedir. Teşhis konan çocuklar genellikle okula veya gündüz bakımına devam edebilmektedir. İyileşirken bazı fiziksel aktivitelerden kaçınmaları gerekmektedir. Monolu çocuklar, özellikle hapşırdıktan veya öksürdükten sonra ellerini sık sık yıkamalıdır.

Yeni Yürümeye Başlayan Çocuklarda Mono

Çoğu insan yaşamın erken dönemlerinde EBV ile enfekte olmaktadır. Daha büyük çocuklarda olduğu gibi, küçük çocuklar yemek kaplarını veya bardak paylaşarak mono ile enfekte olabilmektedirler. Mono olan diğer çocukların ağzına giren oyuncakları ağızlarına koyarak da enfekte olmaları mümkündür. Bebeklerde nadiren herhangi bir belirti görülmektedir ve bu ateşi, boğaz ağrısı varsa, soğuk algınlığı veya griple karıştırılabilmektedir.

Mono Relaps

Mono’ya genellikle, iyileştikten sonra vücutta uykuda kalan EBV neden olmaktadır. EBV’nin yeniden aktive olması ve mono semptomlarının aylar veya yıllar sonra geri dönmesi mümkündür, ancak sıra dışıdır.

Mono Yinelenen

Çoğu insanda yalnızca bir kez mono vardır ve nadir durumlarda, EBV’nin yeniden aktivasyonu nedeniyle semptomlar tekrarlayabilmektedir. Geri döndüğünde, virüs tükürüktedir, ancak bağışıklık sistemi zayıflamadıkça muhtemelen herhangi bir belirti yaşanmamaktadır. Nadir durumlarda, kronik aktif EBV (CAEBV) hastalığı gelişmektedir ve bu, semptomların 6 aydan uzun sürdüğü ciddi bir durumdur.

Mono Önleme

Mono’nun önlenmesi neredeyse imkânsızdır. Bunun nedeni, geçmişte EBV ile enfekte olmuş sağlıklı kişilerin enfeksiyonu yaşamlarının geri kalanı boyunca periyodik olarak taşıyıp yayabilmeleridir.
Neredeyse tüm yetişkinler EBV ile enfekte olmuş ve enfeksiyonla savaşmak için antikorlar oluşturmuşlardır. İnsanlar normalde hayatlarında yalnızca bir kez mono almaktadırlar. EBV, vücudun bağışıklık sistemi hücrelerinde ömür boyu süren, aktif olmayan bir enfeksiyon oluşturmaktadır. Bazı çok nadir durumlarda, virüsü taşıyan kişilerde ya Burkitt lenfoması ya da nazofaringeal karsinom gelişmektedir ve her ikisi de nadir görülen kanserlerdir. EBV, bu kanserlerin gelişiminde rol oynuyor gibi görünmektedir. Bununla birlikte, EBV muhtemelen tek neden değildir.

Kaynakça:
cdc.gov/epstein-barr/about-mono.html
nhs.uk/conditions/glandular-fever/
mayoclinic.org/diseases-conditions/mononucleosis/symptoms-causes/syc-20350328
my.clevelandclinic.org/health/diseases_conditions/hic-mononucleosis

Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu