Enkefalinler, insanlar dâhil tüm omurgalı hayvanlarda bulunan bileşiklerdir (pentapeptitler). İki tür enkefalin vardır: bunlar metiyonin ve lösin- enefalindir. Enkefalinler genellikle beyin boyunca ve omurilikte, aynı zamanda beyin dışındaki sinirlerde, adrenal bezlerde, ince ve kalın bağırsaklarda, böbreklerde, testislerde, pankreasta, kalp kası, cilt dokusunda, akciğerlerde, eklemlerde ve kemiklerde bulunmaktadır. Bu yazıda enkefalin fonsiyonları yüksek ve düşük enkefalin seviyeleri ile ilişkili koşullar hakkında bilgiler bulunmaktadır.
Enkefalin Fonksiyonu
Enkefalinler esas olarak mu ve delta-opioid reseptörlerini bağlayarak ve aktive ederek çalışmaktadır. Onlar bellek, öğrenme, duygusal davranış ve ağrıda rol oynamaktadır. Normal beyin fonksiyonunu sürdürmek için dengeli enkefalin seviyesine ihtiyaç vardır.
Enkephalinler Ağrıyı Azaltır
Serbest bırakıldığında, enkefalinler ağrı hissini azaltmaya (nosisepsiyon) ve ağrıdan kurtulmayı (analjezi) arttırmaya yardımcı olur. Bu yanıtları omurilikteki ve beynin belirli bölgelerindeki opioid reseptörlerine bağlanarak ve kendi yollarını aktive ederek elde ederler. Bundan dolayı, enkefalinler dahili opioidler olarak işlev görür. Özellikle, metiyonin ve lösin-enkefalin, ağrı ve ağrı etkilerini üretmek için delta ve mu opioid reseptörlerini aktive etmektedir. Enkefalinlerin ağrıyı azaltmasının bir başka yolu, ağrı duyumlarını beyne ileten bir nörotransmitter olan P maddesi ile etkileşimleridir. Tavuk embriyolarında, enkefalinler duyusal nöronlardan P maddesi salınımını inhibe etti ve bu da ağrı hissini azaltmaktadır.
Yüksek Enkefalin Düzeylerinin Sağlık Faydaları
Metabolizmayı artırabilir
Metabolizma (enerji üretimi) tiroid uyarıcı hormonun (TSH) salınmasıyla arttırılabilir. TSH, enerji üretimini uyaran T3 ve T4 tiroid hormonlarının salınmasına neden olmaktadır. İnsanlarda yüksek düzeyde metiyonin-enkefalin TSH salınımını uyarır ve metabolizmayı artırabilir.
Enflamasyonu azaltabilir
Enkefalinler, iltihap üreten sitokinlerin salınımını inhibe etmektedir. Bir çalışmada, romatoid artrit hastalarının eklem doku hücrelerine hem metiyonin hem de lösin-enfafalinin eklenmesi, enflamatuar sitokinler IL-1B ve TNF-a’nın salınımını inhibe etmiştir. Ayrıca, farelerde yüksek enkefalin seviyeleri T hücrelerini aktive etti ve bu da inflamasyondan ağrıyı azaltmıştır.
Runner’s High (Koşucu Kafası) durumuna yardımcı olabilir
Sporcuların uzun süreli koşu veya sürekli egzersizden sonra ulaştığı geçici öfori durumu birçok kişi tarafından bilinmektedir. Yüksek runner’s high durumunun kısmen opioid reseptörlerinin yüksek konsantrasyonlarda enkefalinler ve endorfinler ve dinorfinler gibi diğer dahili opioidler tarafından aktivasyonu ile indüklenir. 10 sporcunun yaptığı bir çalışmada, iki saatlik dayanıklılık koşusundan sonra daha yüksek öfori yaşadılar. Bu, belirli beyin bölgelerinde (prefrontal/orbitofrontal korteksler, anterior singulat korteks, bilateral insula, parainsüler korteks ve temporoparietal bölgeler) opioid reseptör aktivitesindeki azalma ile ilişkili olmuştur.
Kanser büyümesini önleyebilir
İleri pankreas kanseri olan 15 kişi üzerinde yapılan pilot bir çalışmada, metiyonin-ensefalin bir hastada tümör büyümesini azaltmış ve diğer iki hastada metastazı durdurmuştur. Yüksek metiyonin-enkefalin seviyeleri, iki tür insan yumurtalık kanseri hücresinin büyümesini azaltmıştır. Ek olarak, metionin-enkefalin konsantrasyonlarındaki bir artış farelerde cilt kanseri (melanom) hücrelerinin gelişimini engellemiştir. Benzer şekilde, yüksek dozlarda metiyonin-enkefalin farelere nakledilen insan kolon kanseri tümörlerinin daha da büyümesini durdurdu. Ayrıca% 57, metiyonin-enkefalin verildikten 7 hafta sonra tümör büyümesi sergilememiştir.
Depresyona yardımcı olabilir
Metiyonin-enkefalinin yüksek seviyeleri, delta opioid reseptörlerinin aktivasyonu yoluyla farelerde ve sıçanlarda antidepresan benzeri etkiler üretmiştir.
Kalbe yararı olabilir
Yüksek konsantrasyonlarda, hem lösin- hem de metiyonin-ensefalin, tavuk embriyolarından türetilen kalp kası hücrelerinde kasılma gücünü arttırmaktadır.
Yüksek Enkefalin Düzeylerinin Olumsuz Etkileri
Bağışıklık hücresi aktivitesini azaltabilir
Birçok bağışıklık hücresi türünün enfalfalinler için reseptörleri olduğundan aktiviteleri, bu bileşiklerin yüksek konsantrasyonlarıyla azaltılabilir. Büyük dozlarda metiyonin ve lösin-enefalin enjeksiyonları, sıçanlarda ve farelerde antikor üretimini azaltmıştır (kırmızı kan hücrelerini bir araya toplayan hemaglütinasyon). İkisinden metionin-enkefalin, yüksek dozlarda lösin-enkefalinden daha güçlü bir immünosüpresan idi. Bununla birlikte, her ikisi de düşük dozlarda immünostimülanlardır. Yüksek metiyonin-enkefalin konsantrasyonları sıçanlarda T hücrelerinin aktivitesini baskılamıştır.
Benzer bir notta, yüksek konsantrasyonlarda metiyonin-enkefalin klinik çalışmalarda makrofajların (beyaz kan hücreleri) aktivitesini azaltmıştır. Büyük dozlarda metiyonin-enkefalin enjeksiyonları da sıçanlarda beyaz kan hücrelerinin miktarını azaltmıştır.
İnsülin salımını engelleyebilir
Yüksek metiyonin-enkefalin konsantrasyonları, sıçan pankreas dokusundan insülin salınımını baskılamıştır.
Aşırı beslemeyi teşvik edebilir
Hipotalamik paraventriküler çekirdek, memeli beyninin beslenme ve iştahı kontrol eden bir bölgesidir. Bu beyin bölgesindeki artan enkefalin konsantrasyonları sıçanlarda ve farelerde aşırı yeme neden olabilir.
Yüksek Enkefalin Düzeylerine Bağlı Hastalıklar
Burada tartışılan koşullar yüksek enkefalin seviyeleri ile ilişkilendirilmiştir, ancak bu tek semptom tanı için yeterli değildir. Bu bölümde ele alınan çalışmaların çoğunluğu insan ilişkilendirme çalışmaları (bir sebep-sonuç ilişkisinin kurulmadığı anlamına gelir) veya hayvan ve hücre temelli araştırmalar olduğundan ve koşullar genellikle karmaşık olduğundan, yüksek enkefalin seviyeleri oldukça düşüktür. (Bu tek sebep olmaktadır). Hangi altta yatan durumun alışılmadık derecede yüksek enkefalin seviyelere neden olabileceğini keşfetmek ve sağlığı iyileştirmek için uygun bir plan geliştirmek için doktora müracat edilmelidir.
Diyabet
37 kişiyle yapılan bir çalışmada, tip 1 diyabetli 22 hastada ortalama metiyonin-enkefalin seviyeleri 15 sağlıklı kadına göre daha yüksektir. 57 kadın üzerinde yapılan bir başka çalışmada tip 1 diyabetli veya gebelik diyabetli kadınlarda yüksek düzeyde methionin-enkefalin gözlenmiştir.
Sedef hastalığı
20 psoriazis hastasının derisi, bir çalışmada hastalığı olmayan 20 kişinin derisine kıyasla daha yüksek proenkefalin düzeylerine sahiptir. Benzer şekilde, bu rahatsızlığı olan kişilerden alınan deri örneklerinde başka bir çalışmada metiyonin ve lösin-enkefalin düzeyleri daha yüksektir.
Alzheimer hastalığı
Alzheimer hastalığının semptomları sergileyen farelerde, belleği kontrol eden beyin bölgelerinin sinir hücrelerinde yüksek düzeyde metiyonin-enkefalin vardır. Bu, yüksek metiyonin-enkefalin düzeylerinin, gözlenen bilişsel bozulmaya ve davranış değişikliklerine katkıda bulunmuş olabileceğini düşündürmektedir.
Kanser immünsüpresyonu
İnsan ve kemirgen kolon kanseri hücreleri üzerinde yapılan bir çalışmada, beyaz kan hücrelerinin tümör öldürme aktivitesi, kolon kanseri hücreleri yüksek konsantrasyonlarda metiyonin-enkefalin salgıladığında inhibe edilmiştir.
Düşük Enkefalin Düzeylerinin Sağlık Faydaları
Bağışıklık hücresi aktivitesini artırabilir
Enkefalinler doğal ağrı kesiciler olarak bilinirken, aynı zamanda insanların bağışıklık sistemlerini düşük konsantrasyonlarda güçlendirmeye yardımcı olabilirler. Hem metiyonin hem de lösin-enkefalin, düşük konsantrasyonlarda immünostimülanlar (bağışıklık hücrelerinin aktivitesini arttıran bir madde) görevi görür. Bu nedenle, farklı bağışıklık hücrelerinin (doğal katil ve dendritik hücreler) patojen nötrleştirici aktivitesini artırabilirler. İnsan kemik iliğinden türetilen bağışıklık hücreleri (dendritik hücreler), düşük metiyonin-enkefalin seviyelerine (7 gün boyunca) maruz kaldığında daha hızlı yaşlanmaktadır.
Ek olarak, metiyonin-enkefaline maruz kalmak, bu hücrelerin hastalığa neden olan antijenlere karşı bağışıklık tepkisini yoğunlaştıran daha fazla sitokin (IL-1 2 ve TNF-a) salgılamasına neden olmuştur. Kanserli kişilerde yapılan çalışmalarda, düşük metiyonin-ensefalin konsantrasyonları makrofajların aktivitesini arttırmıştır. Düşük metiyonin-enkefalin seviyeleri, hücre tabanlı çalışmalarda insan toksik T hücrelerinin (kanser hücrelerini öldüren beyaz kan hücreleri) büyümesini ve tümör öldürme aktivitesini de arttırmıştır. Benzer şekilde, 7 gün boyunca uygulanan düşük dozlarda metiyonin-enkefalin, 50 kanser hastasında doğal öldürücü hücrelerin (NK hücreleri), yardımcı T hücrelerinin ve toksik T hücrelerinin miktarını arttırmıştır. Ek olarak, diğer hücre tabanlı çalışmalar, düşük metiyonin-enkefalin konsantrasyonlarının NK hücrelerinin IL-2 salgılamasına neden olduğunu göstermiştir. Bu, T hücrelerini maruz kalma yerine doğru hareket etmek için toplamıştır.
İnsülin salımına neden olabilir
Düşük metiyonin-enkefalin konsantrasyonları izole sıçan pankreatik dokusunda insülin salınımını sağlamıştır. Benzer şekilde, düşük konsantrasyonlarda lösin-enkefalin sıçan pankreatik dokusundan hem insülin hem de glukagon salımını sağlamıştır.
Dopamin üreten sinir hücrelerini koruyabilir
Orta beyin sinir hücrelerinde, küçük lösin-enkefalin konsantrasyonları dopamin üreten sıçanların ve farelerin beyin hücresi iltihabından korunmasına yardımcı olmuştur.
Tümör büyümesini engelleyebilir
Kemik iliği kaynaklı fare hücrelerinde, düşük metiyonin-enfafalin konsantrasyonları tümör büyümesini inhibe etti ve hatta bitişik tümör hücrelerinin hücre ölümüne (apoptoz) neden olmuştur.
Düşük Enkefalin Düzeylerinin Olumsuz Etkileri
Depresyonu artırabilir
Enkefalinlerin öncü proteini olan proenkefalin için geni olmayan fareler, normal farelerden daha fazla sayıda depresyon benzeri davranış sergilemiştir.
Stresi artırabilir
Erkek sıçanlar üzerinde yapılan bir çalışmada, beyinlerinde enkefalin üretimi azalmış olanlar, 3 haftalık kronik strese yanıt olarak daha endişeli davranışlar göstermiştir.
Aşırı hücre büyümesine neden olabilir
Opioid reseptörlerine bağlanmaya ek olarak, metiyonin-enkefalin opioid büyüme faktörü reseptörüne (OGFR) bağlanır ve bunu inhibe eder, böylece doku büyümesini inhibe etmektedir. Opioid büyüme faktörü reseptörünü her zaman aktif tutmak için belirli bir metiyonin-enkefalin konsantrasyonu gereklidir. İnsan yumurtalık kanseri hücrelerinde, metionin-enkefalin eksikliği, bu hücrelerin daha sık bölünmesine neden oldu. Ayrıca, OGFR geninin inhibisyonu bölünmelerini uyarmıştır.
Düşük Enkefalin Düzeylerine Bağlı Hastalıklar
Burada tartıştığımız koşullar düşük enkefalin seviyeleri ile ilişkilendirilmiştir, ancak bu tek semptom tanı için yeterli değildir. Bu bölümde ele alınan çalışmaların çoğunluğu insan ilişkilendirme çalışmaları (bir sebep-sonuç ilişkisinin kurulmadığı anlamına gelir) veya hayvan ve hücre temelli araştırmalar olduğundan ve koşullar genellikle karmaşık olduğundan, yüksek enkefalin seviyeleri oldukça düşüktür. ( Bu tek sebep olmaktadır) Hangi altta yatan durumun alışılmadık derecede düşük enkefalin seviyelerinize neden olabileceğini keşfetmek ve sağlığınızı iyileştirmek için uygun bir plan geliştirmek için doktora müracat edilmesi tavsiye edilir.
IBD
Düşük enkefalin düzeylerinin enflamatuar bağırsak hastalıklarında rol oynadığından şüphelenilmektedir. 126 kişiyle yapılan bir çalışmada, Crohn hastalığı (38) ve ülseratif kolit (43) bulunan kişiler, kolonlarında 45 sağlıklı kişiden daha düşük düzeylerde metiyonin-enkefalin salgılamıştır.
Parkinson hastalığı
Düşük enkefalin seviyeleri Parkinson hastalığının ilerlemesinde rol oynayabilir. Parkinson hastalığının erken ve ileri evrelerinde 12 kişinin beyninde azalmış metiyonin-enkefalin seviyeleri tespit edilmiştir. Buna karşılık, ileri Parkinson hastası olan 6 kişinin beyninde lösin-enkefalin düzeylerinde azalma saptanmıştır.
Artrit
Bir çalışmada, artritli dişi sıçanlarda, ayak bileği eklemlerinde artriti olmayanlardan daha az metiyonin-enkefalin vardı. Bu, düşük metiyonin-ensefalinin artrite katkıda bulunabileceğini düşündürmektedir.
Huntington hastalığı
Huntington hastalığına genetik olarak yatkın farelerin beyinlerinde enkefalin üretiminin azaldığı gözlemlendi, bu da bu hastalıktan kaynaklanan sinir hücresi ölümünün erken bir işareti olabileceğini düşündürmektedir.
Kaynakça:
sciencedirect.com
jstor.org
grantome.com
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu