Diyabetli birçok kişi, sağlıklı kalmak için insülin almalıdır. Bununla birlikte, insülin tedavisi çeşitli yan etkilere neden olabilmektedir. İnsülin kandaki şeker veya glikoz miktarını düzenlemeye yardımcı olan bir hormondur. İnsülin, ters şekilde çalışan bir hormon olan glukagon adı verilen bir karşılığı vardır. Vücut, kan şekeri seviyelerinin çok yüksek veya düşük olmamasını ve hücrelerin enerji kullanımında yeterli glikoz almasını sağlamak için insülin ve glukagon kullanmaktadır. Kan şekeri çok düşük olduğunda, pankreas, karaciğerin kan dolaşımına glikoz salgılamasına neden olan glukagon salgılar. Ancak, şeker hastalığı olan kişilerin kan şekeri seviyelerini normal aralıkta tutmaya yardımcı olmak için ek insülin alması gerekebilmektedir. Bu makale de insülin tedavisinin yan etkileri, riskleri ve insülinin güvenli bir şekilde alınması için ipuçları yer almaktadır.
Yan Etkiler ve Riskleri
Tip 1 diyabet hastalarının insülin alması gerekmektedir, ancak yan etkilere neden olmaktadır. Amerika Birleşik Devletleri’nde birçok farklı tipte insülin ve marka bulunmaktadır. Kişinin yaşayabileceği yan etkiler, aldıkları insülin tipine bağlıdır ve yaygın yan etkileri vardır. Bu yaygın yan etkileri aşağıdaki gibidir:
• Hücreler glikoz almaya başladığında başlangıçtaki kilo alımı
• Çok düşük kan şekeri veya hipoglisemi
• Enjeksiyon yerinde kızarıklıklar, şişlikler veya kabarıklıklar
• Kaygı veya depresyon
• İnhale insülin alırken öksürük
İnsülin Alırken Hipoglisemi
İnsülin atışları vücuttaki hücrelerin kan dolaşımından daha fazla glikoz emmesine neden olmaktadır. Sonuç olarak, çok fazla almak veya yanlış zamanda enjeksiyon yapmak kan şekeri içinde aşırı bir düşüşe neden olabilmektedir. Kişinin kan şekeri seviyesi çok düşerse, bazı belirtilerle karşılaşabilir. Bu belirtiler aşağıdaki gibidir:
• Baş dönmesi
• Konuşma zorluğu
• Yorgunluk
• Karışıklık
• Soluk ten
• Terleme
• Kas seğirmesi
• Felç
• Bilinç kaybı
Kan şekeri seviyesini sağlıklı aralıkta tutmak için sıkı bir insülin programına sahip olmak önemlidir. Doktor, kişinin kan şekeri seviyesini daha tutarlı tutmak için farklı hızlarda etki gösteren insülinler önerebilmektedir. Hipoglisemi riski taşıyan kişiler, diyabet tiplerini belirten tıbbi bir bileklik kullanabilir veya insülinle durumlarını kontrol etmeye yarayan başka aletleri kullanabilirler. Bu bileklikler, kişinin bilinçlenmesi durumunda, ilk yardımcılara ve tıbbi uzmanlara bilgi sağlamaktadır.
Diğer Olası Komplikasyonlar
İnsülin kullanmak göz komplikasyonları riskini artırabilmektedir. Bunların daha az yaygın olmasına rağmen, insülin almanın daha ciddi yan etkilere neden olma olasılığı da vardır. Düzenli olarak insülin enjekte eden kişiler de yağ nekrozu gelişebilmektedir. Bu durum cilt yüzeyindeki derinin hemen altında olan ağrılı bir şişkinliğin oluşmasına neden olmaktadır.
2013 yılında araştırmacılar tarafından insülin tedavisi ile metformin tedavisi planlanmıştır. Metformin, tip 2 diyabet hastaları için bir başka glikoz düşürücü tedavi yöntemidir. Bu araştırmacılar, çalışmadaki insülin terapi grubunun, birkaç komplikasyon riskinin arttığını bulmuşlardır. Bu artan komplikasyon riskleri aşağıdaki gibidir:
• Kalp krizi
• İnme
• Göz komplikasyonları
• Böbrek sorunları
Diğer bir gözden geçirme, insülin tedavisi risklerinin tip 2 diyabet hastaları için yararlarından ağır basabileceği sonucuna varılmıştır. Araştırmacılar, insülin tedavisinin olumsuz taraflarını vurgulamışlardır. Bu olumsuzlar aşağıdaki gibidir:
• Tedavi planının dozunu ve karmaşıklığını zaman içinde arttırma ihtiyacı
• Şiddetli hipoglisemi riskinin artması
• Olası bir ölüm riskinin daha yüksek olması
• Pankreas kanseri de dahil olmak üzere spesifik kanser riskinde potansiyel bir artış
İnsüline Kimler İhtiyaç Duyar?
Diyabet, pankreas tarafından insülin üretimini ve bu esansiyel hormonun vücut tarafından kullanımını engellemektedir. Durum yüksek kan şekeri seviyesine neden olmaktadır. Bununla birlikte, tip 2 diyabetli her kişinin insülin alması gerekmemektedir. Öte yandan, tip 1 olan kişiler, hayatlarının geri kalanında insülin tedarikini desteklemek zorundadırlar. Üç ana diyabet türü vardır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Tip 1 diyabet: Tipik olarak kişi yeterli insülin üretmediğin de çocuklukta başlar. Genellikle vücudun bağışıklık sisteminden başka türlü sağlıklı bir pankreas saldıran sonucu oluşmaktadır.
• Tip 2 diyabet: Her yaşta gelişebilir, ancak 45 yaş başlangıç yaşıdır. Ya pankreas yeterince insülin üretmez ya da vücudun hücreleri etkilerine karşı dirençli hale gelmektedir.
• Gebelik diyabeti: Hamilelikte ortaya çıkar ve kadının vücudunun insüline yanıt vermesini zorlaştırmaktadır. Genellikle doğumdan sonra durur, ancak kadının tip 2 diyabet gelişme riskini arttırmaktadır.
Tip 1 ve tip 2 diyabet genellikle yaşam boyu sürmektedir. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezleri’ne (CDC) göre, ABD’de 30 milyondan fazla kişi diyabet hastasıdır. Tip 2 diyabet en sık görüleni olup, diyabetli olanların yüzde 90–95’ini oluşturmaktadır.
İnsülin Dağıtım Cihazları
Tip 1 diyabet olan kişiler, düzenli kan şekeri düzeylerini korumak için günlük insülin tedavisine gereksinim duyarlar. Ancak, kesin tedavi rejimi kişiden kişiye değişmektedir. Kişi insülini vücuduna bir pompa ile iletebilir. Bu, hormonu bir porttan geçiren ve enjeksiyon ihtiyacını gideren bir makinedir. Bazı pompalar otomatiktir, diğerleri ise daha fazla kullanıcı girişi gerektirmektedir. Bazı bireylerin her gün iki ila dört doz almaları ve aldığı öğünlerde hızlı veya kısa etkili insülinin ekstra çekimi gerekebilmektedir. Ayrıca kişiler insülin almak için enjeksiyonları, kalemleri ve inhalatörleri kullanırlar.
İnsülin Çeşitleri
Doktor, tip 1 diyabetli kişi için güvenli ve etkili bir insülin tedavisi rejiminin özelleştirilmesine yardımcı olabilmektedir. Amerikan Aile Hekimleri Akademisi’ne göre, kişilerin ayrı ayrı ya da birlikte kullanabileceği birkaç farklı insülin türü vardır. Bu insülin türleri aşağıdaki gibidir:
• 15 dakika içinde çalışmaya başlayan ve yaklaşık 3-5 saat süren hızlı etkili insülinler
• Etkisi göstermesi 30-60 dakika süren ve 5-8 saat süren kısa etkili insülinler
• Etkisi göstermesi 1-3 saat süren, ancak 12-16 saat süren orta etkili insülinler
• Yaklaşık 1 saat içinde çalışmaya başlayan ve 20–26 saat kadar sürebilen uzun etkili insülinler
• Hızlı veya kısa etkili insülini daha uzun ömürlü olanla birleştiren önceden karıştırılmış insülinler
Bununla birlikte doktor, bu insülinlerden birini veya dikkatlice kontrol edilen bir programla birlikte bir karışımı reçete etmektedir. Bunu yakından takip etmek, yan etki ve komplikasyon riskini azaltmaktadır.
İnsülin Olmayan Tedaviler
Tip 2 diyabet hastaları genellikle insülin tedavisi olmadan durumlarını yönetebilirler. Alternatif tedavi seçenekleri, yaşam biçimi, diyet değişikliklerini ve metformin gibi insülin olmayan ilaçları içermektedir. Bununla birlikte, kişi bu tedavileri kullanarak kan şekeri seviyesini kontrol edemiyorsa, doktor insülin tedavisi önerebilmektedir. Gebelik diyabeti olan kadınlar tipik olarak insülin alır, ancak diyabetlerini metformin ile de yönetebilirler. Doktor, hamilelik sırasında bu ilaçları almanın en güvenli yolunu sunacaktır.
İnsülin Tedavisi ile İlgili Bilgiler
Amerikan Diyabet Birliği’ne (ADA) göre, bazı yaygın bilgiler, tip 2 diyabet hastaları için insülin tedavisinin kullanımını çevrelemektedir. İnsülin alan kişiler bazen insülinle ilgili halk arasında konuşulan fakat doğruluğu kanıtlanmamış ifadeler duyabilirler. Bu ifadeler aşağıdaki gibidir:
• İnsülin diyabeti tedavi edebilir: Günümüzde, diyabet için bir tedavi şekli yoktur. Bununla birlikte insülin, kişinin etkilerini kontrol etmesine yardımcı olmaktadır.
• Yaşam koşulları bozulur: Kişinin insülin seyri alışması biraz zaman alırken, insülin programına uyduğu sürece, dolu ve aktif bir yaşamın tadını çıkarabilir.
• İnsülin enjeksiyonları ağrıya neden oluyor: Birçok kişi de iğne fobisi vardır. Bununla birlikte, modern insülin kalemleri neredeyse hiç acı vermemektedir. Pompa kullanan kişiler enjeksiyonları tamamen önleyebilir.
• İnsülin, ağır hipoglisemi sıklığını artırır: İnsülin hipoglisemi riskini artırabilirken, bazı insülinler kan şekerinde ani bir düşüşü sınırlayabilmektedir.
• İnsülin, kişi kullandığı sürece kilo alımına neden olur: İnsülin ilk başta kilo artabilir, ancak bu devam eden bir etki değildir. Vücudun ilk önce insülin takviyesine adapte olması gerekmektedir.
• Enjeksiyon yeri önemli değildir: Vücudun üzerinde kişinin bir iğne veya kalem yerleştirdiği yerde, insülinin hangi hızda etkisi olduğu belirlenir. Kan şekeri seviyesindeki hızlı düşüşler yemeğin etkisini azalttığında, yemeklerden sonra hayati öneme sahip olabilir.
• İnsülin bağımlılık yapar: İnsülin bağımlılık yapıcı veya tehlikeli bir ilaç değildir ve pankreasının insülin üretmeyen herhangi kişi için hayati öneme sahiptir.
Ayrıca kişi doktorla konuştuğunda, insülin tedavisi ile ilgili endişeleri veya endişeleri hakkında birinin bilgiler açısından rahatlamasını sağlar.
Güvenli Şekilde İnsülin Almak İçin İpuçları
Kan şekeri izlenmesi kişiler için insülinin yan etkilerinden kaçınmaları için esastır. İnsülin reçeteli bir ilaçtır ve alan kişi doktoruyla konuşmalıdır.:
• Kişi için doğru insülin tipini seçme
• Olası yan etkiler veya diğer ilaçlarla etkileşimleri
• Güvenli ve etkili bir şekilde insülin uygulayan insülin
Tip 2 veya gebelik diyabeti olanlar, insülin tedavisinin onlar için en iyi seçenek olup olmadığını doktorlarıyla görüşmelidir. İnsülin olmayan ilaçlar, yaşam tarzı ve diyet değişiklikleri gibi kan şekeri seviyelerini kontrol etmek için diğer tedavi seçeneklerini kullanabilirler. İnsülin almak zorunda kalan kişilerin kan şekeri seviyelerini düzenli olarak izlemeleri esastır. Çok fazla veya çok az insülin alınması yan etkilere veya komplikasyonlara neden olabilmektedir. Öngörülen tedavi programının ardından da hayati önem taşımaktadır. Bir dozu kaçırmamak ve her dozu doğru zamanda almak esastır. İnsülin tedavisi alırken yan etkileri yaşayan kişi doktorla görüşmelidir. Başka bir tedavi planının veya farklı bir insülin tipinin ihtiyaçları ve yaşam tarzları için daha uygun olması olasıdır. Ayrıca doktor belirli yan etkilerin nasıl önleneceği veya azaltılacağı konusunda da tavsiyede bulunabilmektedir.
Tip 1 diyabet hastaları kan şekeri seviyelerini kontrol etmek ve sağlıklı kalmak için günlük insülin almak zorundadır. Ancak, bu tedavi başlangıçta kilo alımına ve çok fazla insülin alınması hipoglisemiye neden olabilmektedir. Tip 2 diyabetli ve gebelik diyabetli birçok birey insüline ihtiyaç duymadan durumunu yönetmek için insülin olmayan ilaçlar ve yaşam tarzı değişikliklerini kullanabilmektedir. İnsülin alırken, kişilerin tedavi planlarına uyması çok önemlidir. İnsülin alırken yan etkisi veya komplikasyonu olan herkes, başka tedavi planları veya farklı insülin tipleri önerebilecek olan doktorlarıyla konuşmalıdır. Ayrıca doktor belirli yan etkilerin nasıl önleneceği veya azaltılacağı konusunda da tavsiyelerde bulunabilmektedir.
Ayrıca hızlı etkili veya kısa etkili bir insülin iğnesinin zamanlaması önemlidir. Kişi yemek öncesi insülin dozu enjekte ettiğinde yemeyi planladığı yemeği veya atıştırmayı yememesi durumunda, kan şekeri hızlı bir şekilde düşebilir ve bilinç kaybına neden olabilecek hipoglisemik bir olayı riske atabilir.
Kaynakça:
nih.gov
diabetes.org
diabetesjournals.org
cdc.gov
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu