Karasal ortama uyum sağlamış olan az gelişmiş bitki formudur. Kibritotu türünün ilk üyeleri, ilk psilopsidanın ortaya çıkışından yaklaşık 10 milyon yıl sonra Devoniyenin başlarında ortaya çıkmıştır. Bunlar, geç Devoniyen ve Karbonifer dönemlerinde, karalarda, baskın bitkiler arasına girmişlerdir. Bazıları, dünyanın ilk ormanlarını oluşturan çok büyük ağaç formunda idiler. Bununla birlikte, Paleozoyik devrinin sonuna doğru yerlerini daha gelişmiş iletim demetli bitkilere bırakmış olan bu grubun, günümüzde sadece beş cinsi yaşamaktadır. Bunlardan biri olan Lycopodium, Birleşik Devletlerin birçok yerinde yaygın olup çoğunlukla yılbaşı süslemelerinde kullanılmaktadır.
Psilopsitler’in aksine, kibritotları gerçek köklere sahiptirler. Genel olarak, bunların toprağa girmiş ve toprak altında dallanmış eski bir alg grubundan köken aldıkları öne sürülmektedir. Ayrıca, kibritotları, gövdenin dış dokularından basit pulsu çıkıntılar (emergensler) şeklinde oluştuğu düşünülen gerçek yapraklara sahiptirler. Üreme için özelleşmiş bazı yaprakların yüzeylerinde sporangiyumlar bulunur.
Böyle üretken (verimli) yapraklara Sporofil adı verilir. Kibritotlarının çoğunda, gövdenin kısa bir sürgününde toplanan sporofiller kozalak benzeri bir yapı (strobilus) oluştururlar. Kozalak, başı olan bir sopaya benzer; bu nedenle “Lycopsida”,”kibritotları” denilmektedir. Kibritotlarının gerçek, yapraklı karayosunları (briyofitler) ile akraba olmadıkları not edilmelidir.
Lycopodium tarafından oluşturulan sporların tümü canlı olup, her biri hem arkegonyum, hem de arteridyum taşıyan bir gametofit oluşturabilir. Bununla birlikte, bazı kibritotları (Selaginella gibi), farklı sporlar oluşturan iki tip sporangiyuma sahiptirler. Bir tip sporangiyum, arkegonyumları taşıyan dişi gametofitleri oluşturan ve megaspor denen çok büyük sporları oluşturur. Diğer tip sporangiyum ise, anteridyumları taşıyan erkek gametofitleri oluşturan mikrospor adı verilen küçük sporları oluşturur. Selaginella ‘nın megasporları embriyonik gelişimlerine sporangiyumun koruması altında başlarlar. Bu strateji tohumlu bitkilerde büyük ölçüde gelişmiştir. Yalnızca bir çeşit spor oluşturması nedeniyle, hem erkek, hem de dişi organları taşıyan bir çeşit gametofite sahip olan Selaginelle gibi bitkiler homosporik olarak isimlendirilirler. Selaginella gibi bitkiler, hem megasporları (dişi), hem de mikrosporları (erkek) oluştururlar; eşeylerin, gametofit jenerasyonunda ayrıldığı böyle bitkilere heterosporik denir.
Kaynakça:
Biological Science – James L. Gould, William T. Keeton
Yazar: Taner Tunç