Botanikçilerin çoğuna göre, eğreltiler, psilopsidadan köken almışlardır. Bunlar, ilk olarak Devoniyen’de de ortaya çıkmışlar ve Karbonifer’de önemli ölçüde artmışlardır. Bu bitkilerde, geç Palezoyikte meydana gelen azalma, psilopsida, kibritotları ve atkuyruklarındaki azalmadan daha az şiddetli olmuştur. Günümüzde bir çok türü mevcuttur.
Eğreltiler, çok gelişmiş iletim sistemlerine, gerçek köklere, gövdelere ve yapraklara sahip, çok gelişmiş bitkilerdir. Yaprak oluşumunun kibrit otlarınınkinden farklılık gösterdiği düşünülmektedir. Emergenslerin yerine, bunlar olasılıkla yassılaşmış ve ağ şeklini almış dalsı gövdelerden oluşmuştur. Yani uçtaki dalların küçük bir grubu, olasılıkla, aynı düzlemde dizilmişler ve aradaki boşluklar doku ile dolmuştur. Daha büyük olan bu tip yapraklar, atkuyrukları ve kibritotlarının emergens yapraklarına göre, fotosentez için daha büyük bir yüzey alanı sağlarlar.
Eğreltilerin yaprakları çoğunlukla bileşik, bazen de basittir. Bileşik yapraklar, bitkiye dantelimsi bir görünüm veren çok sayıda küçük yaprakçıklar halinde parçalanmıştır. Tropiklerde yaşayan ağaç eğreltiler gibi az sayıdaki eğrelti türünde gövde kalın ve diktir. Ancak günümüz eğreltilerinde, özellikle de ılıman kuşak yetişenlerde, gövdeler sürünücü ya da toprak altında olup, normalde görülenler yalnızca büyük yapraklardır. Büyük, yapraksı eğrelti bitkisi, diployit sporofit evreyi oluşturur. Sporlar, bazı yaprakların (sporofiller) alt yüzeylerindeki sporangiyumlarda oluşurlar. Bazı türlerde nispeten az değişikliğe uğramış olan sporofiller, üreme işine katılmayan yapraklara benzerler. Diğer türlerde ise sporofiller vejetatif yapraklardan çok farklı görünürler; bazen, başak şeklindeki yapılar oluşturan sporofiller yaprağa hiç benzemeyecek kadar çok fazla değişime uğramişlardır.
Zamanımızda yaşayan eğreltilerin çoğu homosporiktir, yani bunların tüm sporları birbirine benzer. Sporlar, çimlendikten sonra, hem arkegonyum, hem de anteridyumları taşıyan gametofitler oluştururlar. Bu gametofitler, çok küçük (genişlikleri 1 cm den az) ve ince ve de az ya da çok kalpsi yapıdadırlar. İnsanların çoğu eğreltilerin sporofitlerini tanır; fakat gametofitlerini hiç bilmezler. Hatta bunların eğrelti olduğu akıllarına bile gelmez. Bununla birlikte, eğrelti gametofiti küçük ve belirsiz olmakla birlikte bağımsız bir fotosentetik organizmadır. Bunlarda döl olması beş ana evrenden oluşur. Ancak, döl almaşında çok hücreli haployit evre çok indirgenmiş, çok hücreli diployit evre ise önem kazanmıştır.
Eğreltiler (ve ayrıca yukarıda tartışılan iletim demetli bitkilerin üç ilkel grubu), bazı yönlerden kara yaşamına kara yosunlarından daha iyi uyum sağlamamışlardır. Bunların iletim demetli sporofitleri, daha kurak ortamlarda yaşayabilir ve daha fazla büyüyebilirler; fakat bu bitkilerin iletim demetsiz serbest yaşayan gametofitlerinin yaşamlarını yalnızca nemli yerlerde sürdürebilmeleri, spermlerinin kamçılı oluşu ve arkegonyumdaki yumurta hücrelerine yüzebilmek için bir su filmine gereksinim duymaları ve de genç sporofitin herhangi bir, korunmuş, tohum benzeri evre geçirmeksizin doğrudan zigottan gelişmesi gibi bir dizi nedenden ötürü, bu bitkiler, en azından belirli bir miktar nemin bulunduğu habitatlarda çok başarılıdırlar.
Kaynakça:
Biological Science; James L. Gould, William T. Keeton
Yazar: Taner Tunç