İnsanlar tarafından Maitake mantarı bağışıklık, karaciğer fonksiyonu ve stres yanıtını desteklemek için kullanılırken, modern araştırmalar anti-kanser potansiyelini ortaya koymaktadır. Bu makalede Maitake mantarının dozajı, güvenlik önlemleri ile faydaları hakkında bilgiler yer almaktadır.
Maitake Mantarları Nedir?
Maitake mantarının diğer bilinen isimleri arasında Champignon Maitake, Mantar Dansı ve Mantar Kralı bulunmaktadır. Maitake veya Grifola frondosa, Doğu Asya’dan gelen, günümüzde beslenme ve tıbbi değerleri için dünya çapında yaygın olarak yetiştirilen yenilebilir bir mantardır. Doğada, sonbahar aylarında ağaç tabanında büyük kümeler halinde oluşmaktadır. Bu mantar, sağlık ve canlılığı arttırıcı etkileri nedeniyle son zamanlarda batıda popülerlik kazanmıştır. Japonya ve Çin’den gelen kişiler yüzyıllardır mutfağında ve geleneksel tıbbında kullanmıştır. Japoncada Maitake mantar dansı anlamına gelmektedir. Efsane, insanların vahşi doğada bu mantarı bulduktan sonra iyileştirici özelliklerini bilerek sevinçle dans ettiklerini söylemektedirler.
Geleneksel ve Modern Kullanımları
Doğudan gelen eski tıbbi yazılar Maitake’yi akciğerleri ve karaciğeri korumak ve qi ya da yaşam gücünü artırmak için güçlü bir ilaç olarak belirtmektedir. Geleneksel Çin tıbbı bu mantarı bir adaptojen olarak kullanmaktadır, tüm vücudu dengeleyen ve stres direncini artıran bir toniktir. Modern tıpta, çoğunlukla bağışıklığı arttırmak, diyabetle mücadele etmek ve kanser tedavisini desteklemek için Maitake kullanılmaktadır.
Aktif Bileşenler ve Eylem Mekanizması
Meyve gövdesindeki birincil aktif bileşenler, beta-glukanlar, çok yönlü sağlık yararları olan polisakkaritlerdir. Maitake’de, spesifik glikoproteinler oluşturmak için protein ile kaynaştırılır: D-fraksiyonu ve SX-fraksiyonu. Bu mantar diğer metabolitler ve sağlıklı lifler açısından da zengindir. İyi bir araştırma, maitake D-fraksiyonunun kullanımını desteklemektedir. Japon bilim adamları bir adım daha attarak sözde terapötik avantajlar sunan MD fraksiyonunu saflaştırmışlardır. Maitake’den beta-glukanlar ve polisakkaritler bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Bağışıklık yanıtını artırmak
• Oksidatif stresi azaltmak
• Kanser hücrelerini inhibe etmek
• Metabolik sağlığı iyileştirmek
Bununla birlikte farklı polifenoller maitake mantarlarının antioksidan özelliklerini arttırmaktadır. Maitake’nin birincil aktif bileşenleri, protein ile D-fraksiyonu oluşturan beta-glukanlardır. Bağışıklığı uyarır, kanser hücrelerini inhibe eder ve metabolik sağlığı iyileştirmektedir.
Beslenme Profili
Aktif bileşenlerinin yanı sıra mükemmel besin profili, maitake’yi dünya çapında popüler bir pişirme bileşeni yapmaktadır ve sağladıkları aşağıdaki gibidir:
• Diyet lifi
• Gerekli amino asitler
• Bakır ve diğer mineraller
• Bir dizi B vitamini
• D Vitamini
Aynı zamanda, maitake mantarları yağ, sodyum ve kalorilerde düşüktür. Tüm mantarlar gibi maitake de UV/güneş ışığına maruz kaldığında D2 vitamini (ergokalsiferol) üretmektedir. Bu D vitamini formu D3 (kolekalsiferol) kadar güçlü değildir, ancak yine de kemik sağlığına, bağışıklığa ve diğer hayati fonksiyonlara katkıda bulunmaktadır. Maitake mantarları lif, mineral ve B vitaminleri bakımından yüksek, sodyum, yağ ve kalorisi düşüktür. UV/güneş ışığına maruz kalırlarsa, D vitamini de sağlamaktadırlar.
Maitake Mantarlarının Sağlık Faydaları
Polikistik Over Sendromu (PCOS)
PKOS’lu kadınlarda, yumurtalıklar akne, kilo alımı ve doğurganlığın azalmasına neden olabilecek daha fazla erkek üreme hormonu üretmektedir. SX fraksiyonu ve maitake tozu içeren bir ürün, yumurtlamanın uyarılmasına yardımcı olmuştur ve 80 PCOS’lu kadında standart tedavinin (klomifen sitrat) etkinliğini artırmıştır. Tek başına alındığında, maitake ürünü klomifenden daha az etkili olmuştur.
Bağışıklık: Miyelodisplastik sendromları (MDS) olan hastalar, kan hücresi sayısını azaltan ve enfeksiyon riskini artıran kemik iliği fonksiyonuna sahiptir. 18 MDS hastasında maitake özütü, nötrofiller ve monositlerin üretimini ve aktivitesini arttırmıştır, böylece bağışıklık yanıtlarını geliştirmişlerdir. 34 yaşlı meme kanseri hastasında, maitake özütü ile tedavi sonrası takviye bazı bağışıklık parametrelerini artırmıştır, ancak diğerlerini bastırmıştır. Yazarlar maitake’nin bağışıklık düzenleyici etkileri hakkında daha fazla araştırma yapılmasını istemişlerdir. Hayvanlarda ve test tüplerinde yapılan çalışmalar, maitake polisakkaritlerin kemik iliğini uyarma ve beyaz kan hücrelerinin aktivitesini artırma potansiyelini göstermektedir. Başka bir tıbbi mantar olan shiitake ile kombinasyon daha da güçlü olabilmektedir. D fraksiyonu (beta-glukan) esas olarak gözlemlenen bağışıklık arttırıcı aktivitelerden sorumludur. Bunula birlikte Maitake mantarları kemik iliğini geri kazanmaya ve beyaz kan hücrelerinin aktivitesini arttırmaya yardımcı olmaktadır, bu da bu mantarları güçlü bir immüno-uyarıcı yapmaktadır.
Anti-Kanser Etkileri: Maitake’in bağışıklık sistemi üzerindeki güçlü etkileri, bilim adamlarının anti-kanser potansiyelini araştırmasına sebep olmuştu. ABD Ulusal Kanser Enstitüsü, bu mantarın anti-kanser ve bağışıklık uyarıcı özelliklerini kabul etmiştir. Çinli doktorlar zaten D-fraksiyonunu tamamlayıcı kanser ilacı olarak kullanmaktadırlar.
Bir çalışma, yan etkiler nedeniyle kemoterapiyi bırakan kanser hastalarında maitake tozu ve D-fraksiyonunun bir kombinasyonunu test etmiştir. Bu kanser türleri aşağıdaki gibidir:
• Meme kanseri hastalarının % 69’u (11/16)
• Karaciğer kanseri hastalarının % 58’i (7/12)
• Akciğer kanseri hastası % 63 (5/8)
Lösemi, mide kanseri ve beyin kanseri olan hastalarda daha az önemli iyileşmeler görülmüştür. İleri kanserli 10 hastada D-fraksiyonu, kanser ilerlemesini yavaşlatmış (metastaz), tümör belirteçlerini azaltmıştır ve tümörle savaşan NK hücrelerinin aktivitesini arttırabilmiştir. Aynı maitake özütü, 8 kanser hastasında NK hücre aktivitesini 1,2-2,7 kat arttırmış ve değişikliği bir yıl sürdürmüştür. Yukarıdaki denemeler aynı Japon yazar ekibi tarafından yapılmıştır ve önemli sınırlamalara sahiplerdir. Bu önemli sınırlamalar aşağıdaki gibidir:
• Potansiyel bir çıkar çatışması
• Küçük örnek boyutları
• Plasebo kontrollerinin olmaması
Klinik Öncesi Araştırmalar: D-fraksiyonu fareler üzerinde yapılan farklı çalışmalarda tümör büyümesini bastırmıştır. Th-1 hâkimiyetini kurabilmiş ve kanserle savaşan bağışıklık hücrelerini uyarabilmiştir. Bağışıklığı desteklemenin yanı sıra D-fraksiyonu, kanser hücrelerini daha az invaziv hale getirerek ve ömrünü kısaltarak doğrudan savaşabilmektedir. Fareler üzerinde yapılan bir çalışmada, D-fraksiyonu, kötü prognoz ve yeterli tedavinin olmaması için rezil olan üçlü negatif meme kanserini (TNBC) bile bastırmıştır. Kanser hücresi ölümünü tetiklemiş ve akciğer metastazı oluşturma yeteneklerini azaltmıştır. Katı preklinik araştırmalara göre, maitake ve D-fraksiyonu kanserli hücreleri engellemektedir:
• Nitrik oksit arttırıcı
• Bir tümörün kan damarlarının büyümesini önleme
• NK hücrelerini ve makrofajları uyarma
• Kanser hücresi ölümüne neden olma
• Düzenleyici T hücrelerini baskılama
Kemik iliği fonksiyonunu destekleyerek maitake ayrıca kemoterapi ve radyasyonun olumsuz etkilerini azaltabilmiştir. Bu sonuçlar çok ümit vaat etse de, klinik araştırmalar insanlarda uygulamalarını henüz doğrulamamıştır. Bununla birlikte hayvan çalışmalarında ve test tüplerinde, maitake özütü tümör büyümesini ve yayılmasını engellemiş, bağışıklık tepkisini artırmış ve kemik iliği fonksiyonunu desteklemiştir.
Diyabet: Bir grup doktor, tip 2 diyabeti maitake polisakkaritlerle başarıyla tedavi ettikleri bir dizi vaka bildirmişlerdir. Standart tedavi olmasa bile, kan şekeri ve HbA1c düzeylerini önemli ölçüde düşürmüşlerdir. Bununla birlikte, herhangi bir sonucu bireysel vaka raporlarına dayandırılmamaktadır. Maitake özütü, diyabetik hayvanlar üzerinde yapılan çoklu çalışmalarda glikoz kontrolünü geliştirmiştir. Çoğu SX fraksiyonu test edilmiştir ve insülin duyarlılığını artırma potansiyelini keşfedilmiştir. Fareler üzerinde yapılan bir araştırmaya göre, maitake PPAR- delta’yı aktive ederek glikoz kontrolünü ve metabolik sağlığı iyileştirmiştir. Yine de, maitake mantarlarının potansiyel anti-diyabetik etkileri uygun klinik altyapıya sahip değildir. Klinik öncesi araştırmalara göre, maitake PPAR-deltayı aktive ederek ve insülin duyarlılığını artırarak diyabetle yardımcı olmaktadır.
Tansiyon: Hem SX- hem de D-fraksiyonu, sıçanlarda hipertansiyonu (yüksek tansiyon) ve iltihabı azaltmıştır. Renin- anjiyotensin sistemini (RAS) kısmen inhibe ederek hareket etmişlerdir, bu da bazı kan basıncı ilaçlarının nasıl çalıştığını göstermektedir. Kan basıncını düşürmenin yanı sıra, maitake birkaç hayvan çalışmasında metabolik sağlığı ve yağ metabolizmasını geliştirmiştir.
Kan lipitleri: Maitake mantarlarından elde edilen diyet lifi, fekal uzaklaştırılmasını destekleyerek sıçanlarda toplam kolesterolü düşürebilmiştir. Diğer hayvan deneyleri, trigliseritler ve VLDL’nin yanı sıra kolesterolü azaltma potansiyellerini doğrulamıştır.
Ağrı ve İltihap: Bir sıçan çalışmasında maitake özütü, NF-κB, IL-1b, TNF -a ve COX-2 gibi enflamatuar proteinleri baskılayarak inflamasyonu azaltmıştır. Ayrıca mide kasılmaları ve cilt tahrişinin neden olduğu ağrıyı da engellemiştir.
Civa Zehirlenmesi: Civaya maruz kalan sıçanlarda maitake, kan cıva seviyelerinin yarıya indirilmesine yardımcı olmuştur ve bu toksinin neden olduğu karaciğer ve böbrek hasarını azaltmıştır. Civa maruziyetinin birincil kaynakları arasında kontamine balıklar, bazı adjuvanlar ve fosil yakıtlar bulunmaktadır.
Sınırlamalar ve Uyarılar
Maitake mantarlarının umut verici sağlık etkilerine rağmen, mevcut klinik kanıtlar sınırlı kalmaktadır ve güvenilir sonuçlara izin vermemektedir. Çoğu klinik çalışma tüm mantarları değil, maitake özlerini test etmiştir. Buna ek olarak, kanserle ilgili denemeler, yukarıda tartışılan dikkate değer sınırlamalarla birlikte gelmektedir.
Maitake Yan Etkileri ve Önlemleri
Çoğu hasta maitake mantarlarını tolere ve iyi ekstrakte etmişlerdir. Ayrıca en sık görülen yan etki hafif sindirim sorunlarıdır. Nadir durumlarda, döküntü, şişme ve solunum güçlüğü ile alerjik reaksiyona neden olabilmektedir. Hamilelik ve emzirme döneminde maitake kullanımı için yeterli güvenlik verisi bulunmamaktadır. Bu hassas gruplardaki kadınlar, her ihtimale karşı bu mantarlardan kaçınmalıdırlar.
İlaç Etkileşimleri
Bir olgu sunumunda maitake D-fraksiyonu ile kan inceltici warfarin arasında olası bir etkileşim olduğu belgelenmiştir. Anti-diyabetik ve kan basıncını düşürücü etkileri nedeniyle, maitake takviyeleri bu koşullar için ilaçlarla etkileşime girebilmektedir. Kişi bu ilaçlardan herhangi birini alıyorsa, doktoruna danışmadan maitake takviyeleri almalıdır.
Maitake Mantarları Nasıl Kullanılır?
Yemek pişirme
Taze maitake pişirirken, sert ve sulu görünenleri satın alınmalı ve önce iyice yıkanmalıdır. Bu mantarlar her türlü yemeğe eklenebilmektedir ve bu yemeklerden bazıları aşağıdaki gibidir:
• Kızartma
• Salata
• Makarna
• Çorba
• Pizza
• Omlet
Ayrıca Maitake mantarlarının güçlü, dünyevi bir tada sahip olduğu unutulmamalıdır.
Takviyeler
Bu mantar çeşitli takviye formlarında mevcuttur. Kuru ekstraktlar (kapaklar, dökme tozlar) ve sıvı ekstraktlar (tentürler) en yaygın olanlarıdır ve bazıları D-fraksiyonunun % 30’una standartlaştırılmıştır. Ayrıca toz halinde tam mantar (500-1500 mg) ve D-fraksiyonu (60 mg) karışımları da bulunmaktadır. Bazı üreticiler aktif bileşenlerin oksidasyonunu önlemek için C vitamini eklemektedirler.
Dozaj
Yapılan çalışmalar sonucunda belirlenen dozlar, PCOS’lu kadınlar günde 18 tablet maitake özü ve 250 mg toz mantar, günde dokuz tablet içeren bir ürünü başarıyla kullanmışlardır. Bağışıklık yanıtını arttırmak için etkili dozaj günde iki kez 3 mg / kg’dir. Bu, 70 kg’lık bir yetişkin için günlük 420 mg maitake özütü olmaktadır. Ayrıca kanser hastalarına günde 40-150 mg ekstrakt + 4-9 g kurutulmuş mantar verilmiştir.
Maitake mantarı, insanların yüzyıllar boyunca yemek pişirmede ve geleneksel tıpta kullandığı Çin ve Japonya’ya özgüdür. Bağışıklık, karaciğer sağlığı ve stres direncini arttırdığı söylenmektedir. D-fraksiyonu olarak bilinen Maitake beta-glukan, bağışıklık yanıtını desteklemekte ve kanser tedavisini geliştirebilmektedir. Farklı maitake özleri, PCOS ve diyabet ile yardımcı olabilirken, diğer faydalar klinik kanıtlardan yoksundur. Taze maitake ile pişirilebilmekte veya mantar tozu ve özleri içeren takviyeler kullanılabilmektedir. Bununla birlikte Maitake mantarları sindirim sorunlarına ve nadir durumlarda alerjik reaksiyonlara neden olmaktadır. Hamile ve emziren kadınlar takviye almaktan kaçınırken, diğer kullanıcılar önce doktorlara danışmalıdır.
Kaynakça:
https://www.rxlist.com/maitake_mushroom/supplements.htm
https://www.bonappetit.com/recipes/slideshow/how-to-cook-maitake-mushrooms
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu