Vagus siniri asetilkolin kullanmaktadır, dinle ve sindir cevabı bunu gerektirmektedir. Ayrıca Asetilkolin öğrenme, bellek ve uyku kalitesinde de önemli bir rol oynamaktadır. Bu yazıda asetilkolin eksikliğin ne olduğu, bazı yaşam tarzı değişikliklerinin ve besin maddelerinin asetilkolin düzeylerini artıp arttıramayacağı hakkında bilgiler yer almaktadır.
Asetilkolin Eksikliği Var mı?
Vücut ve beyindeki geniş rol yelpazesi nedeniyle, düşük asetilkolin seviyeleri veya belirli beyin bölgelerindeki aktivite, çeşitli sağlık durumlarının gelişiminde, ilerlemesinde veya semptomlarında rol oynamıştır. Bununla birlikte, çalışmaların çoğu sadece dernekler ile ilgilidir, bu da bir sebep-sonuç ilişkisinin kurulmadığı anlamına gelmektedir. Örneğin, demansın belirli beyin bölgelerindeki düşük asetilkolin aktivitesi ile bağlantılı olması, bilişsel işlev bozukluğunun her zaman asetilkolin eksikliğinden kaynaklandığı anlamına gelmemektedir. Bu tür iddialarda bulunmak için veriler bulunmamaktadır. Ayrıca, bir çalışma düşük asetilkolinin bilişsel işlev bozukluğuna katkıda bulunduğunu bulsa bile, asetilkolin seviyelerinin tek neden olması pek olası değildir. Demans gibi karmaşık bozukluklar her zaman bir kişiden diğerine değişebilen beyin kimyası, çevre, sağlık durumu ve genetik gibi birçok olası faktörü içermektedir.
İlişkili Koşullar
Asetilkolin eksikliği veya düşük asetilkolin düzeyleri ile ilişkili hiçbir belirti bulunmamaktadır. Bunun yerine, sadece zihinsel sağlık veya nörokognitif bozukluk belirtileri olmaktadır. Düşük veya yüksek asetilkolin seviyeleri, herhangi bir belirti yoksa veya doktorun endişe edilmemesini söylerse mutlaka bir sorun olduğunu göstermemektedir.
1) Demans
Bazı çalışmalar, zayıf kolinerjik aktivitenin ve beyindeki düşük asetilkolinin demans hastalarında bilişsel düşüşe ve zayıf hafızaya neden olabileceğini düşündürmektedir. Demansı yavaşlatmak için kullanılan ilaçlar, beyindeki asetilkolini artırarak tam olarak çalışmaktadırlar.
2) Alzheimer Hastalığı
Asetilkolinin ayrıca Alzheimer hastalığı da dahil olmak üzere bazı yaygın nörodejeneratif hastalıkların gelişiminde veya semptomlarında potansiyel olarak önemli bir rol oynadığı öne sürülmüştür. Alzheimer hastalığında, sözde kolinerjik nöronlar, öncelikle asetilkolin kullanan beyin hücreleri, yavaş yavaş hasar görerek yok olmaktadır. Ek olarak, asetilkolin taşıyıcıları olarak adlandırılan önemli moleküller de hastalık ilerledikçe bozulabilmektedir. Bu moleküller, asetilkolinin nöronlara taşınmasından sorumludur ve nöronları bozmak, asetilkolinin beyindeki normal işlevlerini yerine getirmesini zorlaştırmaktadır. O halde bu iki önemli asetilkolinle ilişkili mekanizma, bu bozuklukların ayırt edici bazı bilişsel semptomlarına önemli ölçüde katkıda bulunacaktır. Halen Alzheimer hastalığını tedavi etmek için kullanılan (hepsi olmasa da) birçok ilaç asetilkolinesteraz inhibitörleridir. Adından da anlaşılacağı gibi, bu ilaçlar beyin boyunca nörotransmitter asetilkolinin parçalanmasından sorumlu olan asetilkolinesteraz enzimini inhibe etmektedir. Bu nedenle, bu enzimlerin inhibe edilmesi, genel olarak Alzheimer hastalığında meydana gelen kolinerjik nöronların kaybını telafi edebilen asetilkolin düzeylerinde ve aktivitesinde genel bir artışa neden olmaktadır.
Örneğin, iki yaygın Alzheimer ilacının galantamin ve donepezil, her biri asetilkolinesteraz inhibitörleridir. Alzheimer’ın bilişsel semptomlarının bazılarını hafifletmedeki terapötik etkilerinin öncelikle beyin üzerindeki asetilkolin aktivitesini uyarma yeteneklerinden kaynaklandığına inanılmaktadır. Bununla birlikte, tüm Alzheimer ilaçları asetilkolin hedeflememektedir. Örneğin, yaygın olarak kullanılan Alzheimer ilaç memantin, diğer mekanizmaları tamamen (özellikle NMDA reseptörleri) hedeflemektedir. Bu nedenle, asetilkolin muhtemelen çok daha karmaşık bir bulmacanın sadece bir parçasıdır. Bununla birlikte, Alzheimer hastalığının ana mekanizmalarının ve semptomlarının en azından bazılarında önemli bir rol oynadığı görülmektedir. Ve bu mekanizmaları daha eksiksiz keşfetmek ve bu nörodejeneratif bozukluklar için gelecekteki tıbbi tedavileri geliştirmek için daha fazla araştırmaya ihtiyaç duyulmaktadır.
3) Parkinson Hastalığı
Sınırlı çalışmalara göre, Parkinson hastalığı olan kişilerde beyindeki düşük asetilkolin seviyeleri de olabilmektedir. Öte yandan, düşük asetilkolin seviyeleri bu nörodejeneratif hastalıkların bir nedeni değil, bir sonucudur.
4) Miyastenia Gravis
Miyastenia Gravis, kaslara giden asetilkolin sinirlerinin tahrip olduğu ve ciddi kas güçsüzlüğüne neden olan otoimmün bir hastalıktır. Bu hastalığı olan kişilerde düşük beyin asetilkolin ve bilişsel bozukluk bulunmaktadır, ancak nedensel bir bağlantı kurulmamıştır.
5) Şizofreni
Kolinerjik disfonksiyon, şizofreni ve diğer psikiyatrik bozukluklardaki bilişsel zorluklarla ilişkilendirilmiştir. Beyindeki çok az asetilkolin, zayıf bilişe ve belki de şizofreni hastalarında psikoza katkıda bulunacağı varsayılmaktadır. Öte yandan, bu bozuklukların bir sonucu olabilmektedir ve gelecekteki çalışmalar bu ilişkiyi netleştirmelidir.
6) Glokom
Asetilkolin sağlıklı görme ve göz tansiyonunun korunmasına yardımcı olmaktadır. Aşırı aktif mesaneyi tedavi etmek için sıklıkla reçete edilen antikolinerjik ilaçlar glokomu tetikleyebilmektedir.
7) Otizm
Tartışmalı bir teoriye göre, otizmli çocuklar beyin asetilkolinden yoksundurlar, bu da zihinsel bozulmaya ve epilepsiye katkıda bulunmaktadır. Teorik olarak, asetilkolin nöbet olasılığını azaltan sakinleştirici nörotransmitter GABA’yı artırabilmektedir. Otizmli farelerde artan asetilkolin, bilişsel ve sosyal semptomları geliştirmiştir. Bununla birlikte, bu bağlantı insanlarda kanıtlanmamıştır.
Asetilkolin Eksikliği Doğrulanabilir mi?
Düşük asetilkolin seviyeleri yaygın olarak asetilkolin eksikliği olarak tanımlansa da, bu yanıltıcı olabilmektedir. Beyindeki asetilkolin düzeylerini değerlendirmek son derece zordur. Birincisi, bilimsel veya tıbbi literatürde herhangi bir eksiklik parametresi oluşturulmamıştır. İkinci olarak, asetilkolin seviyeleri doğrudan ölçülememektedir. Dolaylı ölçümlerde bile (beyin görüntüleme gibi), asetilkolin seviyeleri beyin bölgelerinde ve birçok faktöre bağlı olarak hızla değişebilmektedir.
Asetilkolin Düzeylerini Ne Etkiler?
Vücuttaki ve beyindeki toplam asetilkolin miktarının yanı sıra genel aktivite derecesinin belirlenmesinde birçok biyolojik süreç ve yol yer almaktadır. Bu, asetilkolini etkileyebilecek birçok farklı mekanizma ve yol olduğu anlamına gelmektedir. Buna örnekler aşağıdaki gibidir:
• Kolin gibi bileşenlerinin (metabolik öncüler) seviyelerini arttırmak veya azaltmak
• Kolin asetiltransferaz veya asetil-koenzim A gibi öncüllerinden aktif asetilkolin üreten (sentezleyen) enzimleri aktive etmek veya inhibe etmek
• Sinir sistemi hücreleri tarafından asetilkolin salınımının uyarılması veya bastırılması
• Doğal (endojen) asetilkolin taklit ederek asetilkolin reseptörlerinin doğrudan aktivasyonu
• Asetilkolin reseptörlerini bloke ederek doğal asetilkolin tarafından aktive edilmelerini önlemek
• Asetilkolin reseptörlerinin sayısını arttırmak veya azaltmak
Asetilkolin Sistemi Neden Hedeflenmeli?
Asetilkolinin çeşitli hastalıkların ve diğer sağlık koşullarının gelişiminde rol oynadığına inanıldığından, birçok potansiyel kullanım bulunmaktadır. Ayrıca, nootropik topluluğundaki bu sistemi hedefleyen bazı bileşiklerin ve takviyelerin belirli bilişsel faydaları olabileceğine inanmaktadır. Sağlıklı insan kullanıcılarda biliş üzerinde önemli etkileri olan bu bileşiklerin kanıtları şu anda nispeten zayıftır. Bu bazen insanların bu önemli nörotransmitter sistemini etkileyebilecek maddeler ve bileşikler hakkında daha fazla bilgi edinmekle ilgilenen başka bir yaygın nedendir.
Doktora Ne Zaman Gidilmelidir?
Her durumda, asetilkolin seviyelerini etkilemeye çalışmak için bir sağlık durumun veya başka bir nedenin olduğuna inanılıyorsa, uygulanan yeni takviyeler veya diyet değişiklikleri hakkında her zaman doktorla konuşmak son derece önemlidir. Bunun nedeni, bu yaklaşımların alınan diğer ilaçlarla, önceden var olan diğer sağlık koşullarıyla ve sağlıkla ilgili diğer faktörlerle olumsuz etkileşime sahip olabilmesidir.
Asetilkolini Artırabilecek Faktörler
Çok sayıda farklı takviyenin, diyet bileşiğinin ve diğer faktörlerin, beyindeki asetilkolin düzeylerini ve aktivitesini artırmada rol oynadığı öne sürülmüştür. Bir kez daha, asetilkolin sistemi oldukça karmaşık olduğundan, bu etkileri elde etmek için hedeflenebilecek birkaç farklı mekanizma ve yol bulunmaktadır.
Kolin: Ana Yapı Taşı
Asetilkolin düzeylerini arttırmak için nispeten yaygın bir yaklaşım, sinir sisteminin aktif nörotransmitter asetilkolini üretmek için ihtiyaç duyduğu en önemli bileşenlerden biri olan kolin ile takviye etmektir. Kolin doğal olarak diyet yoluyla alınabilmektedir, yumurta ve karaciğer gibi çeşitli yaygın gıdalarda bulunmaktadır. Sitikolin / CDP-kolin ve alfa-GPC gibi koline dayanan çeşitli takviyeler de bulunmaktadır.
Doğal AChE Engelleyiciler
Alternatif olarak, asetilkolin seviyelerini arttırmanın bir başka yaygın yolu, bu nörotransmitteri beyindeki parçalamaktan sorumlu olan asetilkolin esterazı (AChE) inhibe etmektir. Birçok bitki ve diğer doğal bitki bileşikleri, biberiye, huperzin A, bacopa monnieri ve ginkgo biloba gibi bu mekanizma kategorisine girmektedir.
Diğer Nörotransmitterlerin ve Hormonların Etkisi
Hormon seviyeleri gibi diğer faktörlerin asetilkolin aktivitesi üzerinde daha az doğrudan ama yine de potansiyel olarak önemli etkisi olabilmektedir. Örneğin, bazı serotonin nöronlarının asetilkolin salınımını uyarmada rol oynadığına inanılmaktadır. Bir hayvan çalışmasına göre, östrojen seviyeleri deneysel olarak artmış olan sıçanların serotonin aktivitesine yanıt olarak asetilkolinin önemli ölçüde daha fazla salgıladıkları rapor edilmiştir. Bu da östrojenin asetilkolin sisteminin duyarlılığını ayarlamada dolaylı bir rol oynadığını düşündürmektedir.
Diyet Bileşenleri ve Takviyelerin Tam Listesi
Sonuçta, çok çeşitli diyet bileşikleri ve takviyelerinin, beyin boyunca asetilkolin seviyelerini ve aktivitesini potansiyel olarak arttırdığı bildirilmiştir. Ve her biri yukarıdaki mekanizmalardan ve yollardan bir veya daha fazlasından geçebilmektedir. Bu tür potansiyel bileşiklerin daha kapsamlı bir listesi bulunmaktadır ve bunlar aşağıdaki gibidir:
• Bakopa monnieri
• Hüperzin A
• Epimedium (Keşişkülahı)
• Kafein
• Yaban mersini
• Çinko
• Bakır
• Üzüm çekirdeği ekstresi
• Biberiye
• Tarçın
• Fesleğen
• Gotu Kola
• Ginkgo Biloba
• EGCG
• Kurkumin
• DHA ve diyet balık yağları
• Fallopia Multiflora
• Ashwagandha
• Safran
• Reishi mantarı
• Karvakrol
• Altın kök
• Rehmannia
• Noni
• Nane
• Şizandra üzümü
• Çemen
• Melatonin
• Zencefil
• Danshen
• Meyan kökü
• Sülforafan
• Ginseng
• Propolis
• Muira puama
• İnsülin
• Manganez
• Luteolin
• Kuersetin
• Magnezyum
• Andrographis
• Glisin
Asetilkolin, biliş, sindirim ve uyanıklıkta rol oynayan önemli bir nörotransmitterdir. Araştırmacılar, beynin veya sinir sisteminin belirli kısımlarının asetilkolini kaybetmeye başladığında, sağlık sorunlarının ortaya çıkabileceğinden şüphelenmektedirler. Yine de, nedensel bir bağın kanıtlanması gerekmektedir. Şimdiye kadar sahip olunan en güçlü kanıt, asetilkolin nöronlarının kaybının Alzheimer hastalığında hafıza düşüşüne katkıda bulunduğunu göstermektedir. Asetilkolini arttıran ilaçlar, Alzheimer’ın bilişsel semptomlarını yönetmek için kullanılmaktadır. Ayrıca sınırlı araştırma asetilkolin eksikliği, Parkinson hastalığı, şizofrenide zayıf biliş, otizm, glokom ve diğer durumlar arasında bir bağlantı olduğunu düşündürmektedir. Bu ilişkileri doğrulamak için daha fazla çalışmaya ihtiyaç duyulmaktadır. Birçok doğal bileşik, asetilkolin aktivitesini destekleyebilmektedir, ancak asetilkolin seviyeleri üzerindeki etkileri bilinmemektedir. Ticari olarak temin edilebilen hiçbir test asetilkolin düzeylerini ölçmemektedir ve değerlendirmeler araştırma ortamlarında beyin görüntüleme ile sınırlıdır.
Kaynakça:
https://www.pharmacorama.com/en/Sections/Acetylcholine_2_2.php
https://geneticgenie.org/article/acetylcholine-deficiency-in-chronic-illness-the-hunt-for-the-missing-egg
Yazar: Özlem Güvenç Ağaoğlu
eline sağlık