Mikotoksinler, çeşitli mantar türleri tarafından sentezlenen, insan ve hayvanlar tarafından alındıkları zaman, son derece zehirli, karsinojenik, teratojenik, mutajenik olan kimyasal maddeler veya metabolitlerdir. Bilinen 300’den fazla mikotoksin olmasına rağmen, Aspergillus, Fusarium ve Penicillium mantarları tarafından üretilenler en önemlileri olarak kabul edilir. Ülke ve bölgelere göre farklılık göstermekle birlikte önemli olan mikotoksinler; Aspergillus mantarları tarafından üretilen Aflatoksinler, Fusarium mantarları tarafından üretilen Deoksinivalenol, Zearalenon ,T-2 toksin, Fumonisin ve Penicillium mantarları tarafından üretilen Okratoksindir.
Aflatoksin, Aspergillus flavus, A. parasiticus ve A. nomius gibi mantarların gıda ve yemlerdeki toksik metabolitidir. Yemlerdeki aflatoksinin en önemli kaynakları mısır, yerfıstığı küspesi ve pamuk tohumu küspesi gibi yem hammaddeleridir. B1, B2, G1, G2 bu grubun en önemli toksinleridir. Özellikle uygun olmayan nem ve sıcaklıklarda depolanan, birçok besin ve hayvan yeminde aflatoksinler oluşur. Pişirme sıcaklığında bozulmazlar ancak 270 C’de bozuldukları belirtilmektedir. Aflatoksin, hayvansal üretimde özellikle kanatlılarda önemli ekonomik kayıplara neden olmaktadır.
Okratoksin A (OTA), Penicillium verrucosum, A.ochraceus ve düşük oranlarda A.niger tarafından üretilen yem maddelerinde rastlanan mikotoksinlerden biridir. Daha çok serin iklime sahip bölgelerde tahıl ve ürünlerinde, bu toksin daha yaygın görülür. OTA protein sentezini durdurur.
Fumonisinler, Fusarium türleri tarafından üretilebilmekle birlikte Fusarium moniliforme ve F. Proliferatum en önemli türleridir. Fumonisin grubunun başlıca toksinleri FB1 ve FB2’dir. Hayvanlar üzerinde türe bağlı olarak nongenotoksik karsinojen olup, nörotoksisite, hepatotoksisite, nefrotoksisite, immünosupresyon, gelişim bozuklukları ve karaciğer tümörlerine neden olmaktadırlar.
Zearalenon Fusariumlar tarafından üretilen, kimyasal yapısı östrojenle benzerlik gösteren ve hayvanlarda östrojenik etkili bir mikotoksindir. Yemlerdeki miktarına bağlı olarak, hayvanlarda östrus siklusunun bozulmasına, kalıcı korpus luteum ve serum progesteron düzeylerinin yüksek olarak devam etmesine yol açar.
Trikotesenler (T-2 ve HT-2 toksinler), Fusarium, Stachybotry, Trichothecium, Kerticimosporium, Cephalosporium ve Cylindrocarpen mantarlarının sekonder metabolitleri olarak oluşan mikotoksinlerdir. Günümüze kadar küf kültürlerinden 140’tan fazla trikotesen tipi izole edilmiştir ve bu sayı artmaya devam etmektedir. Zehirlenmeler, daha çok küflenmiş tahıl yemleri ile beslenen hayvanlarda ve açlık dönemlerinde bu tahılları yiyen insanlarda görülmüştür.
Deoksinivalenol, gıda ürünlerinde ve yemlerde en sık rastlanan mikotoksindir. Bu toksinleri üreten küfler, mısır ürünleri ve pirinç gibi birçok gıda ve yem hammmaddesinde yer almaktadır. DON, protein ve DNA sentezini inhibe eder.
Mikotoksinler, antikor yanıtı zayıflatmakta, hücresel bağışıklık tepkimesini düşürmektedir. İmmün sistemin zayıflaması sonucu bakteriyel, viral ve paraziter hastalıklara daha duyarlı hale gelinmektedir.
Kaynakça:
1. Arda M., (1980). Mikoloji. A.Ü. Basımevi, Ankara.
2. Ayaz A., Yurttagül M., (2008). Besinlerdeki Toksik Öğeler-1. Sağlık Bakanlığı Yayınları No:727, Ankara.
3. Benneth JW.,Klich M.,(2003). Mycotoxins, Clin Microbiol Rev,16,3, Pp: 97-516.
4. Çankırı B., Uyarlar C., (2013). Place and ımportance of mycotoxins in dairy cattle nutrition, Kocatepe Vet. J, 6,57-69.
5. Girgin G., (2001). Dünyada ve Türkiye’de İnsan Sağlığını Tehdit Eden Mikotoksinler, Mycotoxins in Turkey and the World, Türk Hijyen ve Deneysel Biyoloji Dergisi, 58, 3, 97 118.
6. Kaya S., (1990). Veteriner Toksikoloji, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Veteriner Fakültesi Yayınları.
7. Kaya S., (2002). Mikotoksinler, Veteriner Hekimliğinde Toksikoloji, İkinci Baskı. Ed.: S Kaya, İ Pirinçci, A Bilgili. Medisan Yayınevi, Ankara, 544-568
8. Kriek NPJ., Kellerman TS., Marasas WFO., (1981). A comparitive study of the toxicity of fusarium verticilloides (F. moniliforme) to horses, primates, pigs, sheep, and rats, The Onderstepoort Journal of Veterinary Research, 48,129-131.
9. Oğuz H., Kurtoglu V., (2000). Effect of clinoptilolite on fattening performance of broiler
10. Özer A., Minbay A., Özcan Z., Yakışık M., (1988). Deneysel Aflatoksin zehirlenmesinin tavuklarda ımmun sistem hücrelerine ve antikor oluşumuna etkisi, Doğa Tu. Vet. ve Hay. Der.,164-170.
11. Sabuncuoğlu SA., Baydar T., Giray B., Şahin G., (2008). Mikotoksinler:Toksik Etkileri, Degrasyonları, Oluşumlarının Önlenmesi ve Zararlı Etkilerinin Azaltılması, Hacettepe Üniv. Ecz. Fak. Derg., 28, 1,63-92.
12. Santin E., (2015). Understanding mycotoxins published on federal university of Parana, Brazil, http://en.engormix.com/MA-mycotoxins/articles/understanding-mycotoxins-t3428/p0.htm.(27 March 2015).
13. Thaxton JP., Tung HT., Hamilton PB., (1974). Immunosuppression in Chickens by Aflatoxin, Poultry Science, 53,721-725.
14. Yıldız G., (2009). Determination of the contamination of the ochratoxine A in feeds and feedstuffs into the different animal enterprise in Turkey, Vet. J. Ank. Univ, 56,131-135.
Yazar:Fadime Yalçın