Ölümden sonra vücut işlevlerinin hepsi sona erer mi? Yapılan bilimsel bir çalışmaya göre, ölümden sonra da yaşam ile ilgili devam eden fonksiyonlar vardır. Bazı genler, organizma öldükten sonra da günlerce çalışmaya devam eder. Araştırmacılar, ölümden sonra gerçekleşen bu aktiviteden; organ nakli için bağışlanan organların korunması ve cinayet kurbanlarının ölüm zamanının daha kesin olarak belirlemesi konularında yararlanabilirler.
Daha önce insan kadavralarından alınan kan ve karaciğer örneklerinde aktivite gösteren birkaç genin tespit edilmesine rağmen, Washington Üniversitesi’nden Peter Noble ve ekibi sistematik olarak, ölümden sonra 1000’den fazla genin aktivitesini değerlendirmişlerdir. Yakın zamanda ölmüş olan fare ve zebra balığından alınan dokularda hangi genlerin işlevine devam ettiğini ölçmüşlerdir. Gen aktivitesindeki değişimleri; balıkta 4 gün ve farede 2 gün boyunca gözlemlemişlerdir.
Öncelikle, araştırmacılar ölümden kısa bir süre sonra genlerin de inaktif olacağını varsaymışlardır. Fakat bu varsayımın aksine, yüzlerce genin aktivitesinin arttığını görmüşlerdir. Farelerde bazı genlerin aktivitesinin ölümden sonra ilk 24 saat içinde arttığını ve daha sonra aktivitenin git gide azaldığını gözlemlemelerine rağmen, balıkta bazı genler ölümden 4 gün sonraya kadar aktif olarak kalmışlardır.
Çoğu ölüm sonrası aktifleşen gen, acil durumlarda da faydalıdır. Bu genlerin; bağışıklık sistemini hareket geçirme, inflamasyonu (iltihap) önleme, programlı hücre ölümünden (apoptoz) sorumlu olma ve strese karşı vücudu savunma gibi görevleri vardır. Bu genlerin dışında, aktifleşen diğer genlerin işlevleri bilim insanlarını daha fazla şaşırtmıştır. Beklenmedik şekilde aktifleşen bu genlerin, aslında embriyonun gelişimi sırasında görev yaptığı biliniyordu. Doğumdan sonra da, organizma bu genlerin işlevlerine ihtiyaç duymaz. Ölümden sonra tekrar aktif olmaları ile ilgili en olası görünen açıklama; ölümden sonra organizmanın içinde bulunduğu fizyolojik koşulların, embriyonun koşullarına benzemesidir. Ayrıca kanseri tetikleyen genlerin de, ölümden sonra daha bir saat içerisinde aktif olduğu bulunmuştur. Bu bulgu da, hayatını yakın zamanda kaybetmiş kişilerden organ alan hastaların, kanser geliştirme riskinin neden daha yüksek olduğunu açıklayabilir. Bu nedenle, gen aktivitesinin ölçülmesi nakli yapılacak organın kalitesini belirlemek için bir tanı aracı olarak kullanılabilir.
Ölümden sonra aktivitesini sürdüren genlerin fayda sağlayabileceği bir diğer alan adli tıp olabilir. Günümüzde, ölen kişinin ölüm saatinin kesin olarak belirlenmesi zordur. Ölümden sonra da aklif olan genlerin aktivitesinin ölçülmesi, kişinin öldüğü saat ile ilgili bilgi verebilir.
Bir fareye ya da zebra balığına, görünüşe göre, ölümden sonra hangi genlerinin aktif olup olmadığının bir katkısı yoktur. Ölümden sonra; bazı genler tamamen inaktif kalır, bazı aktif genler belli bir süre aktif kalmaya devam eder ve embriyonik gelişimden sorumlu bir grup gen normalde inaktifken ölümden sonra aktifleşir. Bu bilgiyi, organ nakli ve adli tıp alanında kullanabileceğimiz gibi, ilerde yapılan çalışmalarda genler ve etkileşim halinde oldukları faktörlerle ilgili daha fazla bilgi toplayabiliriz. Böylece, ölüm üzerine yapılan çalışmalar, yaşam konusunda daha ayrıntılı bilgiler elde etmeyi sağlayabilir.
Kaynakça:
1) http://www.sciencemag.org/news/2016/06/undead-genes-come-alive-days-after-life-ends
2) https://www.biorxiv.org/content/early/2016/06/11/058305
Yazar: Ayça Olcay